O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi abdulla qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika universiteti sirtqi bo’limi (5 yillik)

I - BOB. YUNONISTONDA KULChILIKNING PAYDO BULIShI.
1.1.Yunonistonning eng kadimgi tarixi.
Miloddan avvalgi VIII-VI asrlarda Yunonistonning ijtimoiy tarakkiyoti Gomer davri oxirlaridan boshlab xamma joyda yuz bergan ilk sinfiy jamiyatning karor topish jarayonning davomidir. Mil.avv. VIII-VI asrlar davrini an’anaga kura kupincha arxaik, ya’ni dastlabki davr deb ataydilar, chunki XIX asrini uchinchi choragida boshlangan va xozirgacha davom etayotgan buyuk arxeologik kashfiyotlarga kadar kadimgi Yunoniston tarixini odatda mil. avv. VIII asrdan boshlar edilar. Birok mazkur terminni xozirgi kunda xam saklash mumkin, chunki xuddi mil. avv. VIII-VI asrlarda quldorlik jamiyatining shaklanish birinchi marta eng sof va eng aniq ifodalangan xolda yuz bermokda ediki, bu davr fonda antik davr degan nom olgan.
Doriylar istilosi natijasida yuz bergan uzgarishdan sung Yunonistonda yangidan kichik - kichik quldorlik davlatlari paydo bula boshladi. Bu davlatlar istexkom bilan urab olingan manzillardan iborat bulib, ularda dexkonlarning va ayni vaktda kuldorlarning jamoalari yashab, ular birgalikda uzlarining umumiy manfaatlarini ximoya kilganlar.
Bu davlat tuzilishlari kadimgi yunonlarda polislar, ya’ni shahar - davlatlar deb nomlangan. Natural xujalik katta davlat birlaщmalari tuzish uchun shart - sharoit tugdirmagan.
Jamoat yer egaligi asosan Gomer davrining oxirlarida buzilib ketganligi sababli, jamoa a’zosi bo’lgan dexkonlarni Yunonistonning kur rayonlarida Krit mikena davridagidek, ekspluatasiya kilish endilikda mumkin bo’lmay kolgan. Katta yer egalari uz karzlarini tulay olmaydigan kambagal kushnilarini karz badaliga kul kilib olganlar. Tabora kuchayib borayotgan mulkiy tabakalanish endilikda boy yer egalari va kuldorlarning xukmron guruxiga aylangan urug aristokratiyasi bilan Gomer davridagi oddiy jamoa a’zolarining avlodlari bulmish oddiy axolii - kishlok va shahar demosi - o’rtasida keskin ijtimoiy va siyosiy ziddiyatlar tugdirgan.
Gomer davridayok rasm bo’lgan temir kurollarining ishlatish va shu asosda ishlab chikarishning xamma soxalarida mexnat unumdorligining tez usib borishi axolining tabora kuprok tabakalanishga xunarmandchilik va savdo - sotiklar rivojlanishga, quldorlikning tarakkiy kilishga yordam berdi. Har bir polisda tubjoy erkin axolisining xammasini rasmangina uz ichiga olgan, xukmron kuldorlar sinfining yukori katlamiga aylangan nasl - nasabli aristokratiyaning iktisodiy va siyosiy xukmronligi endi ijtimoiy va siyosiy tarakdiyotning ilgarilab borishga tuskinlik kila boshladi.
Bu orada polislarda xunarmandchilik va savdo - sotik rivojlanib ketgan edi. Shahar axolisida bevosita kishlok xujaligi bilan boglik bo’lmagan yangi daromad manbalari paydo buldi. Asta - sekin erkin shahar axolisining iktisodiy jixatdan aristokratiyadan mustakil savdo - xunarmandchilik katlami paydo bulib, kuchaya boradi, bu kat lam rasmon bulsa- da siyosiy xukuklarga ega edi, chunki polisning butun erkin tubjoy axolisi

• 
  uning fukarolari xamda ilgarigi zamonlardan meros bulib kolgan xalk yiginining a’zolari edilar. Endi bu yigin quldorlik davlat xokimiyatining oliy organi bulib kolgan edi. Karzi evaziga kullarga aylantirilmagan dexkonlar xam uz polisi xalk, yiginining tabiiy a’zolari edilar. Siyosiy xukukka esa bo’lgan butun ana shu erkin oddiy xalk yunoncha demos deb atalardi. Amalda u kishlok va shahar demosiga bulinardi. Kishlok va shahar demosining manfaatlari kup xollarda bir - biriga mos kelmas edi, lekin mil. avv. VII-VI asrlarda ularni aristokratiya xukmronligiga karshi umumiy kurash birlashtirib kelgan edi.
  

Shahar demosining iktisodiy mustakilligi kuchayib borishi bilan u polisni boщkarishda ishtirok etishga va aristokratiya xokimiyatini cheklashga erishish uchun faol harakat kila boshladi. Shahar demosi uning mol - mulkini va savdo xunarmandchilik faoliyatini aristokratiyaning suistemollaridan ximoya kildigan qonunlar chikarishni talab kildi. Dengiz savdosi rivojlanayotganligi munosabati bilan shahar demosi faolrok tashki siyosat yurgizish masalasini kuydi. Kishlok demosi karz asoratidan qonunchilik yuli bilan ximoya kilishga muxtoj edi va dexkonlarning yer uchastkalarini bosib olishga xotima berishni talab kilardi.
Ijtimoiy - iktisodiy tarakkiyot jarayoni nasl - nasabli aristokratiyaga xam daxl kilmokda edi, ular orasida xam bu mulkiy tabakalanish yuz bermokda edi. Aristokratiyaning, ayniksa kambagallashib kolgan aristokratlarning bir kismi ustaxonalar ochish va savdo sotikni tashkil kilish bilan uzi shugullan boshladi. Bu aristokratiyaning manfaatlari shahar demosi yukori katlamlarining manfaatlari bilan yakinlashgan edi.