O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi andijon mashinasozlik instituti

1. Ma‘bud Upuat (yo‘l ochuvchi), Osirisning birinchi jangchisining kirib kelishi. 
2. Osirisning qayiqda suzib kelishi va unga dushmanlarning hujum qilishi. 
3. Makkor akasi Set tomonidan Osirisning o‘ldirilishi. 
4. Ma‘bud Tot tomonidan jasadning qayiqda olib ketilishi. 
5. Osirisning o‘ldirilgan joyi – Neditda ko‘milishi. 
6. Tirilgan Osirisning Abidosdagi o‘z ibodatxonasiga qaytishi va umumxalq tantanasi.
Ko‘rinishlarning hammasida bosh rolni Osirisning o‘g‘li – ma‘bud Gor o‘ynagan. Gor rolini esa a‘yon 
Ixernofretning o‘zi ijro etgan. 
Heradot yunonlarning Dionisiy misteriyalarini Misr xalq diniy bayramlari bilan solishtirib, ular orasida 
shunchalik ko‘p umumiylik topadiki, natijada yunonlar misrliklarning bayramlari va urf-odatlarini qabul qilganlar, 
degan xulosaga keladi. Dramatik matnlarni o‘rganish misrshunoslarni qadimgi Misr teatri o‘zining diniy-ilohiy 
155
O‘sha manba. S. 102. 
156
Култура Древного Египта. М., Наука, 1976. С. 359. 

---

mohiyatiga qaramay, faqat tor doiradagi diniy mavzular bilan cheklanib qolgan emas. Chunonchi, «Tobutlar 
matnlari»da, undan keyin «Mayyitlar kitobi»ning 78-bobida Gor va boshqa mifologik personajlar ishtirok etgan 
komediyadan parchalar saqlanib qolgan. Unda ma‘bud Gorning elchisi qator holatlarda kulgili ahvolga tushib 
qoladi. «Mayyitlar kitobi»ning 39-bobida ham Misr iblisi – ilon Appop ishtirok etgan kulgili sstenariydan parcha 
berilgan. SHunday qilib, qadimgi Misr misteriyalarida faqat fojeaviylik emas, balki kulgililik ham o‘z o‘rniga ega 
bo‘lgan. 
Dunyoviy teatrning qadimgi Misrda mavjud ekani g‘oyatda e‘tiborga sazovor. Undagi rollarni kohinlar emas, 
mutaxassis-aktyorlar bajargan. Edfulik Enxeb degan kimsaning tarjimai holi yozilgan bitikdan uning sayyor aktyor va 
musiqachi bo‘lganligini anglash mumkin. Hozirgacha bu bizga etib kelgan shu xildagi yagona matndir. U qadimgi Misrda 
professional teatrlarning, ya‘ni dunyoviy teatrlarning mavjudligini isbotlashi bilan qimmatli. Demak, teatr san‘ati qadimgi 
yunon va qadimgi hind teatridan ancha avval ham Sharqda mavjud bo‘lgan ekan. 
Qadimgi Misrda musiqa va musiqachilar hurmat-e‘tiborga sazovor bo‘lishgan. Qadimgi misrliklarning 
musiqaga katta qiziqishi bilan qaraganliklarini bizgacha etib kelgan yodgorliklar to‘la isbotlab beradi. Qadimgi 
cholg‘u asboblaridan tashqari, bizgacha cholg‘u chalayotgan musiqachilarning nomlari ham saqlanib qolgan. Mirza-
xattotga nasihatlardan birida uning nay va sibizg‘a chalishi, chiltorga jo‘r bo‘lishni bilishi, next deb atalgan musiqiy 
asbob yordamida qo‘shiq ayta olishi kerak, deyiladi. Qo‘shiqchilar va musiqachilar ham erkaklardan, ham 
ayollardan bo‘lgan. Demak, musiqa qadimgi Misr maktablari dasturidan o‘rin olgan, ularda estetik tarbiya 
masalalariga alohida e‘tibor berilgan. Etnografik ma‘lumotlar, shuncha uzoq tarixiy davr o‘tishiga qaramay, YUqori 
Misr fallohlari, qadimgi Misrdagi musiqiy unsurlarni saqlab qolganliklarini ko‘rsatadi. Mushuk va sichqon haqidagi 
xalq qo‘shig‘i buning dalilidir. 
Shunday qilib, qadimgi Misrda vujudga kelgan estetik g‘oyalar, ijodiy tamoyillar, janrlar keyingi davrlar 
nafosat ilmi rivojiga harakatlantiruvchi ma‘naviy kuch sifatida ta‘sir ko‘rsatganiga shubha yo‘q. 
Sharqda vujudga kelgan boshqa qadimgi davlatlarda yashagan xalqlar ilgari surgan estetik g‘oyalar ham katta 
ahamiyatga ega. Chunonchi, muqaddas «Bibliy» kitobining avvalgi qismi bo‘lmish «Ahd ul-qadim»ni qadimgi 
yaxudiylar dini bilan bog‘liq so‘z san‘atining ulkan yodgorligi deb atash mumkin. Unda va keyinchalik qo‘shilgan 
boshqa qismlarda qadimgi adabiyotning diniy asotirlar, tarixiy afsonalar, qahramonlik eposi shakllarida aks etganini 
ko‘rsa bo‘ladi. Ularda go‘zallik haqidagi tasavvur o‘zini diniy-mifologik shaklda namoyon qiladi. Bibliyadan o‘rin 
olgan asarlarning ko‘pchiligida Shumer-Bobil va Misrda ilgari surilgan g‘oyalar ta‘sirini ilg‘ash qiyin emas.