O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi andijon davlat universiteti
Husnixatga o‘rgatishning maqsad va vazifalari
Download 215.7 Kb.
|
husnixatAndijon davlat universiteti boshlang
Husnixatga o‘rgatishning maqsad va vazifalari. Boshlang‘ich sinf
o‘quvchilariga chiroyli yozuvni o‘rgatish savodxonlikning poydevori hisoblanadi. Boshlang‘ich sinfda o‘qitishdan maqsad o‘quvchilarning og‘zaki va yozma nutqini ravon qilish hamda ularni har tomonlama yetuk insonlar etib tarbiyalash bilan bir qatorda, ularni go‘zallikka intiluvchi, uni yurakdan his qila oladigan, go‘zallikni yaratishga intiladigan kishilar qilib voyaga yetkazishni nazarda tutadi. Husnixatga o‘rgatishdan asosiy maqsad kichik yoshdagi o‘quvchilarga yozuv jarayonining murakkab ekanligini hisobga olgan holda, uni o‘rgatish orqali, talabalarda chiroyli yozuv malakalarini shakllantirishdan iboratdir. Bu vazifalar ko‘p qirrali bo‘lib, o‘quvchilarni aqliy rivojlanishga, ularning atrof-muhit haqidagi bilimlarini kengaytirishga, axloqiy va estetik didlarini tarbiyalashga, ongli o‘qish va yozish malakalarni hamda yozuv daftari bilan ishlash ko‘nikmalarini hamda yozuv daftari bilan ishlash ko‘nikmalarini shakllantirishdan iboratdir. Bu vazifalarnining barchasi o‘zaro bog‘liq holda amalga oshiriladi. Ularni hal qilish zaruriy yozuv malakalarini egallashga, darslikda berilgan o‘quvchilar saviyasiga mos nazariy va amaliy material uyg‘unlashtirilib, o‘zlashtirish ustida ishlashni maqsadga muvofiq uyushtirish, shuningdek, matnlar sifati, topshiriqlar xususiyatini va bolalar aqliy faoliyatining o‘ziga xos tomonlarini belgilaydigan qator uslubiy shart-sharoitlarga bog‘liq. Bola kamolotining shakllanishi ko‘p jihatdan chiroyli yozuvga bog‘liq. Chiroyli yozish orqali bolalar boshqa fanlarni muvaffaqiyatli o‘zlashtirish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Inson hayotida yozuv muhim o‘rin tutadi, chunki u har kuni turli-tuman qog‘ozlar va hujjatlardan foydalanadi. Bularning hammasi chiroyli va bexato yozishni taqozo etadi. Ammo qisqa muddat ichida o‘quvchilarda chiroyli, tez va bexato yozish malakalarini o‘stirish mumkin, buning uchun bir necha yillik mehnat talab etiladi. Chiroyli yozuvga o‘rgatish uchun bolalarning maktabga qadam qo‘ygan kunlaridan boshlab izchil mashqlar olib borish zarur. Husnixat malakasini shakllantirish uchun, birinchi navbatda, harflarning shaklini to‘g‘ri tasavvur etishga, bir xil qiyalikda yozishga, so‘zlarda harflarni to‘g‘ri joylashtirishga o‘rgatiladi. Daftar chiziqlari birin-ketin almashuvi davomida harflarning qiyaligini va ular orasidagi masofani to‘g‘ri saqlash, kichik va bosh harflarning nisbatini to‘g‘ri chamalab yozishga o‘rgatish juda muhimdir. Husnixat darslarida ma’lum guruhga oid harflarni yozishga o‘rgatish, o‘quvchilarda uchraydigan ayrim xatolarning oldini olish va tuzatish ustida ish olib borish lozim. Yozuv tezligi oshishi bilan ayrim bir-biriga o‘xshash harflarning shaklini buzib yozish hollari uchraganda esa, ularni qayta mashq qildirish kerak. Chiroyli yozuvga o‘rgatishda daftardan to‘g‘ri foydalanishga e’tibor berish zaryr. Ikki chiziqli daftardan bir chiziqli daftarga o‘tganda o‘quvchilar oldiga qator vazifalar qo‘yadi. 7
shakllantiruvchi o‘ziga xos qoidalarini ham o‘z ichiga oladi. Umumiy didaktik qoidalar takroriylik, ko‘rgazmalilik, yosh va o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga olish, tushunarlilik, onglilik husnixat metodikasining maqsad va vazifalarini amalga oshirishda alohida ahamiyat kasb etadi. Yozuvga – husnixatga o‘rgatishning vazifasi harfni, so‘z va gapni kitobdan va xattaxtadan to‘g‘ri, husnixat qoidalariga rioya qilib ko‘chirib yozish, yozganlarni tekshira olish va yo‘l qo‘ygan kamchilik va xatolarini o‘qituvchi rahbarligida yoki o‘zi tuzata olishi kerak. Har bir o‘quvchi u yoki bu harfni tushunib yozishi, harflarning bir-biriga nisbatini, balandligini, qiyaligini saqlash, avtoruchkani ushlash va to‘g‘ri o‘tirish qoidalarini yaxshi bilishi lozim. Chiroyli yozuv malakalarini o‘stirishda eng birinchi qoida bu ozodalik talablari va yozuvning qiyaligini to‘g‘ri saqlashga eslatish, so‘ngra harf va harf elementlari orasidagi masofani chamalab yozish qoidalari singdirib boriladi. Bu qoidalar keyinchalik takomillashtiradi. Har bir yozuv mashqi aniq maqsad asosida oson, tushunarli olib borilishi kerak. Buning uchun chiroyli yozuvga, o‘rgatishning turli usullaridan foydalanish lozim. Bolalarning yozuv malakalarini hosil qilishda ularning yosh va o‘ziga xos xususiyatlari: barmoq va qo‘l muskullarini harakat tezligi, markaziy nerv sistemasi tomonidan nerv muskullarining boshqarilishi hisobga olinishi lozim. Chiroyli yozuv darslarida harflarning shakli haqida mashq o‘tkazilganda oddiydan murakkabga tomon boriladi, chunki alifbodagi barcha harflar yozilish shakliga ko‘ra guruhlarga ajratiladi. Birinchi guruhda yozilish shakli oson, keyingi guruhlarda yozilish shakli murakkab bo‘lgan harflar kiritiladi. Bunday usulda darsni tashkil etish husnixat o‘qitish, o‘qitish metodikasida genetik usul deb ataladi. O‘qituvchi, birinchi navbatda, har bir o‘quvchiga partada to‘g‘ri o‘tirish qoidalarini erinmay tushuntirishi va mashq qildirishi kerak. Keyinchalik o‘quvchi ruchkani qanday ushlash, daftar tutish holati hamda harflarni yozayotganligini, sekin yoki tez yozishni kuzatib borishi lozim. Husnixat malakasini shakllantirishni faqat boshlang‘ich sinflarda emas, balki yuqori sinflarda ham takomillashtirib borishi zarur. Fanning maqsadi – talabalarni husnixatga oid nazariy va amaliy bilimlar bilan tanishtirish. Fanning vazifalari – talabalarda husnixat va uni o‘qitishga oid ko‘nikma va malakalarni shakllantirish, ularni boshlang‘ich sinflarda yozuv va husnixat darslarini tashkil qilish metod hamda usullari bilan tanishtirish. Husnixat darslari birinchi sinfda savod o‘rgatish davri tugagandan so‘ng, 4-chorakdan boshlab alohida olib boriladi. Ammo dastlabki husnixat malakalari o‘quvchilar maktabga qadam qo‘ygan kundan boshlab amalga oshiriladi, ya'ni yozuv darslarida husnixat malakalari o‘stiriladi. Birinchi sinfda yozuv darslari husnixat malakasini o‘stirish orqali olib boriladi. Chiroyli va toza yozilgan xat yozayotgan shaxsning madaniyatini va uni o‘qiydigan kishiga nisbatan hurmatini ham bеlgilaydi. Hozirgi kunda fan-tеxnika taraqqiyotining o‘sishi orqali kundalik hayotimizda turli-tuman (qog‘ozlardan) hujjatlardan kеng foydalanilmoqda, har xil konspеktlar, ish qog‘ozlari, hisobotlar kеng o‘rin olmoqda. Bularning hammasi faqat chiroyli va aniq yozish bilan birga, tеzlikni ham talab etadi. Umumiy ta'lim maktabini isloh qilishning asosiy 8
yozishni mukammal o‘rgatish talab etiladi. Ammo qisqa muddat ichida o‘quvchilarda chiroyli, tеz va toza yozish malakalarini o‘stirib bo‘lmaydi, buning uchun bir nеcha yil talab etiladi. Chiroyli yozuvga o‘rgatish uchun bolalarning maktabga qadam qo‘ygan kunlaridan boshlab quyidagi vazifalarni bajarishlari talab etiladi: Yozuv vaqtida partada to‘g‘ri o‘tirish. Ruchkadan to‘g‘ri foydalanish. Daftardan to‘g‘ri foydalanish. Yozma va bosma harflarning shakli bilan tanishish. Yozma shakldagi harflar yordamida bo‘g‘in, so‘z va gap tuzishga o‘rganish. Yuqorida ko‘rsatilgan malakalar yozuv darslarida shakllangandan so‘ng husnixat darslarida ular mustahkamlanadi. Husnixat malakasini shakllantirish uchun, birinchi navbatda, harflarning shaklini to‘g‘ri tasavvur etishga, bir xil qiyalikda (65 gradus) yozishga, so‘zlarni qatorlarga to‘g‘ri joylashtirishga o‘rgatiladi. Daftar chiziqlarining birin-kеtin almashinuvi davomida harflarning qiyaligini va ular orasidagi masofani to‘g‘ri saqlash, kichik va bosh harflarning nisbatini to‘g‘ri chamalab yozishga o‘rgatish juda muhimdir. Shuningdеk, husnixat darslarida ma'lum guruhga oid harflarni yozishga o‘rgatishda o‘quvchilarda uchraydigan ayrim tipik xatolarning oldini olish va tuzatish ustida ham ish olib borish lozim. Yozuvning tеzligi oshishi bilan ayrim bir-biriga o‘xshash harflarning shaklini buzib yozish hollari uchraganda esa, ularni qayta mashq qildirish lozim. 1- va 2-sinflarda chiroyli yozuvga o‘rgatishda chiziqli daftarlardan to‘g‘ri foydalanishga alohida e'tibor bеrish zarur. 1-sinfda kichik harflarning balandligi va qiyaligi chiziqlar yordamida chеgaralangan bo‘lsa ham, bosh harflarni yozishda o‘quvchilar xatoga yo‘l qo‘yishlari mumkin. Bir chiziqli daftarga yozishga o‘tilganda esa o‘quvchilar oldiga qator vazifalar qo‘yiladi, endi ulardan harflarning orasidagi masofalarni chamalab yozishlari talab etiladi. Chiroyli yozuvga o‘rgatish umumiy didaktik qoidalar bilan birga yozuv malakasini shakllantiruvchi o‘ziga xos qoidalarni ham o‘z ichiga oladi. Umumiy didaktik qoidalar, takroriylik, ko‘rgazmalilik, yosh va o‘ziga xos xususiyatlarni hisobga olish, tushunarlilik, onglilik husnixat qoidalarini amalga oshirishda juda muhimdir. Ayniqsa, ko‘rgazmalilik tamoyili chiroyli yozuv malakasini oshirishda muhim rol o‘ynaydi. Har bir o‘quvchi u yoki bu harfni tushunib, yozilishini, harflarning bir-biriga bog‘lanishini, kichik va bosh harflarning bir-biriga nisbatini, balandligini, qiyaligini, ruchkani to‘g‘ri ushlash va to‘g‘ri ko‘chirish qoidalarini yaxshi bilishlari lozim. Download 215.7 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling