O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi a’zam xoliqov
Download 2.85 Mb. Pdf ko'rish
|
c665ac5f3602bdaa621100d5261f1b7d PEDAGOGIK MAHORAT
|
ISBN 978-9943-13-318-1 © «IQTISOD-MOLIYA», 2011
3 MUNDARIJA KIRISH ........................................................................................................ 7 1- BOB. PEDAGOGIK MAHORAT HAQIDA TUShUNCHA, UNING O‘QITUVCHI FAOLIYATIDA TUTGAN O‘RNI ................................. 11 1.1. Pedagogik mahorat haqida tushuncha. Uning mohiyati .................... 11 1.2. Pedagogik mahorat fanining vazifalari va asosiy tarkibiy qismlari... 18 1.3. Pedagogik mahoratni egallash vositalari ............................................ 22 1.4. O‘qituvchi kasbining tarixiy taraqqiyoti va uning jamiyatda tutgan o‘rni ............................................................................................................ 24 2 - BOB. PEDAGOGIK FIKR TARIXI VA MAKTAB AMALIYOTIDA O‘QITUVCHI MAHORATI MASALALARI ......................................... 32 2.1. Eng qadimgi davrlardan eramizning XII asrlarigacha o‘qituvchilik faoliyati to‘g‘risida ijtimoiy qarashlar. ..................................................... 32 2.2. Yunon faylasuflari asarlarida o‘qituvchilarning kasbiy mahorati haqidagi g‘oyalar ....................................................................................... 41 2.3. Evropa olimlari o‘qituvchilarning kasbiy mahoratini takomillashtirish to‘g‘risida ................................................................................................... 43 2.4. Hozirgi davrda o‘qituvchilarning kasbiy mahoratini takomillashtirish ................................................................................................................... 47 3 – BOB. O‘QITUVCHI FAOLIYATIDA PEDAGOGIK QOBILIYAT 54 3.1. Qobiliyatning pedagogik – psixologik tasnifi .................................... 54 3.2. O‘qituvchi pedagogik qobiliyatini rivojlantirish funksiyalari ......... 585 3.3. Pedagogik qobiliyatning asosiy sifatlari va xususiyatlari ................ 627 4 – BOB. O‘QITUVCHINING KOMMUNIKATIV QOBILIYATI ..... 660 4.1. O‘qituvchi shaxsining fikr almashuv bilan bog‘liq xususiyatlari .... 660 4.2. Pedagogik ta’sir ko‘rsatish – kommunikativ qobiliyatning asosiy usuli sifatida........................................................................................................ 69 4.3. O‘qituvchining kommunikativ qobiliyatida so‘z bilan og‘zaki ta’sir o‘tkazish ..................................................................................................... 73 5 – BOB. PEDAGOGIK MULOQOT – O‘QITUVCHINING IJODIY FAOLIYATI SIFATIDA .......................................................................... 59 5.1. O‘qituvchining kasbiy faoliyatida muloqot tizimi ............................. 59 5.2. O‘qituvchining kommunikativ vazifalarni bajarishi .......................... 83 5.3. Pedagogik muloqotni tashkil etish yo‘nalishlari ................................ 88 4 6 – BOB. O‘QITUVCHI KASBIY FAOLIYATIDA MULOQOT MADANIYATI VA PSIXOLOGIYASI................................................... 73 6.1. O‘qituvchi kasbiy faoliyatida muloqot madaniyatining shakllanishi 73 6.2. Pedagogik muloqotda muomala madaniyati .................................... 104 6.3. Sharqona tarbiya va muosharat odobining muloqotga ta’siri .......... 108 6.4. Muloqot asosida ma’naviy madaniyatni shakllantirish mezonlari va omillari ..................................................................................................... 112 7 – BOB. O‘QITUVCHI VA O‘QUVCHI O‘RTASIDAGI MULOQOT ................................................................................................................. ..89 7.1. Pedagogik muloqotning o‘ziga xos xususiyatlari va funksiyalari ..... 89 7.2. O‘qituvchi va o‘quvchilarning jonli muloqotini tashkil etish. ......... 124 7.3. O‘qituvchining o‘quvchilar bilan muloqotni tashkil etish usullari va muloqotda tarbiyaviy jarayon tamoyillari ............................. 129 7.4. O‘qituvchining muloqot asosida sinf jamoasini boshqarish usullari133 7.5. O‘qituvchining sinf jamoasini muloqot asosida boshqarish bosqichlari ................................................................................................................. 137 8 – BOB. PEDAGOGIK NAZOKAT VA ODOB-AXLOQ .................. 143 8.1. Pedagogik nazokat haqida tushuncha............................................... 143 8.2. Pedagogik nazokatning mohiyati va xususiyatlari ........................... 146 8.3. O‘qituvchi nazokatida dilkashlik va pedagogik takt ........................ 148 Yosh o‘qituvchilarning kasbiy-pedagogik dilkashligini o‘rganish dasturi ................................................................................................................. 153 9 – BOB. PEDAGOGIK TEXNIKA HAQIDA TUSHUNCHA. PEDAGOGIK TEXNIKANI ShAKLLANTIRISh USLUBLARI ......... 160 9.1. Pedagogik texnika haqida ma’lumot ................................................ 160 9.2. Pedagogik texnika xususiyatlari ....................................................... 162 9.3. Pedagogik texnikani namoyon etishda o‘qituvchining tashqi ko‘rinishi ................................................................................................................. 166 9.4. Pedagogik texnikani egallash mahorati ............................................ 170 10 - BOB. NUTQ TEXNIKASI VA NOTIQLIK MADANIYATI ....... 178 10.1. Notiqlik san’atining paydo bo‘lish tarixi ....................................... 178 10.2. Sharq mutafakkirlari notiqlik san’ati haqida .................................. 181 10.3. Nutqning asosiy xususiyatlari. Til va nutq .................................... 185 10. 4. O‘qituvchining nutq madaniyati va notiqlik san’ati ..................... 189 10.5. Nutq texnikasini egallash ............................................................... 194 11 – BOB. O‘QITUVCHINING TA’LIM JARAYONIDAGI MAHORATI… ........................................................................................ 204 11.1. Hozirgi zamon o‘qituvchisining pedagogik faoliyati………........204 5 11.2. Dars – ta’lim jarayonining asosiy shakli ........................................ 207 11.3. Ta’lim jarayonida o‘qituvchiga qo‘yiladigan talablar va ijodiy kayfiyatni boshqarish .............................................................................. 211 11.4. O‘qituvchining ta’lim jarayonida kasbiy omilkorligi .................... 213 11.5. O‘qituvchining ta’lim jarayonidagi faoliyati va darsga tayyorgarligi ................................................................................................................. 218 12 – BOB. O‘QITUVCHINING TARBIYACHI SIFATIDAGI MAHORATI.. .......................................................................................... 222 12.1. Tarbiyachilik mahoratining mazmuni va jarayoni. ........................ 222 12.2. Tarbiyachilik mahoratining tarkibiy qismlari ................................ 226 13 – BOB. O‘QITUVCHINING TARBIYA TEXNOLOGIYALARI ASOSIDA FAOLIYAT OLIB BORISHI ............................................... 234 13.1. Hozirgi kunda barkamol shaxsni tarbiyalash muammolari ........... 234 13.2. Tarbiya texnologiyalarini modellashtirish ..................................... 238 13.3. Tarbiyaviy jarayon va tarbiya mazmunini modellashtirish ........... 241 13.4. Tarbiya qonuniyatlari va tarbiya mazmuni tamoyillarini modellashtirish ........................................................................................ 246 13.5. Tarbiya texnologiyalarini qo‘llashda pedagogik vositalardan foydalanish ............................................................................................... 251 13.6. Tarbiya ko‘rganlikni aniqlash (diagnostika) .................................. 255 14-BOB. O‘QITUVCHI PEDAGOGIK FAOLIYATIDA KOMPYUTER TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISH………………………261 14.1. Pedagogik mahoratni oshirishda zamonaviy axborot texnologiyalarining ahamiyati………………………………………..261 14.2. Ta’lim-tarbiya jarayonida kompyuter imkoniyatlaridan foydalanish……………………………………………………………266 14.3. O‘qituvchining kompyuter texnologiyalari asosida o‘quvchilar bilimini nazorat qilishi………………………………………………..271 14.4. O‘qituvchilarning zamonaviy axborot texnologiyalari imkoniyatlaridan foydalanish malakalarini shakllantirish……………277 14.5. O‘qituvchining "axborot madaniyati" tushunchasini o‘zlashtirishi…………………………………………………………...215 15 - BOB. O‘QITUVCHI PEDAGOGIK FAOLIYATIDA KASBIY REFLEKSIYANING O‘RNI………………………………………….292 15.1. Kasbiy refleksiya va pedagogik faoliyat………………………..292 15.2. O‘qituvchining kasbiy mahoratini rivojlantirishda pedagogik refleksiyaning ahamiyati……………………………………… … ……298 6 15.3. Pedagogik tashxislash asosida o‘qituvchining kasbiy rivojlanishini ta’minlash usullari…….……………………………………………….303 15.4. O‘qituvchi faoliyatini pedagogik tashxislash..............................256 16- BOB. O‘QITUVCHI MEHNATINI ILMIY ASOSDA TASHKIL ETISH ………………………………………………………………… 257 16.1. O‘qituvchi mehnatini ilmiy asosda tashkil etishda pedagogik mahoratning roli....................................................................................257 16.2. Obyektiv shaxsiy xususiyatlarning o‘qituvchi mehnatiga ta’siri……………….……………………………………………....262 16.3. O‘qituvchi mehnati asosida ma’naviy dunyosini va umuminsoniy qadriyatlarga nisbatan munosabatini takomillashtirish……..................271 “Pedagogik mahorat” fanidan o‘rganilgan mavzularni mustahkamlash uchun test savollari............................................................................... 238 O‘qituvchining o‘z ustida ishlashi va kamchiliklarini bartaraf etishi uchun psixologik testlar.................................................................................. 293 Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati...................................................... 299 7 KIRISH O‘zbekiston Respublikasida o‘qituvchi kadrlarning ma’naviy qiyo- fasiga, aqliy salohiyatiga hamda kasbiy mahoratiga nisbatan alohida mas’uliyat yuklangan. Chunonchi, bu borada O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov quyidagilarni qayd etadi: «Biz yurtimizda yangi avlod, yangi tafakkur sohiblarini tarbiyalashdek mas’uliyatli vazifalarni ado etishda birinchi galda ana shu mashaqqatli kasb egalariga suyanamiz va tayanamiz, ertaga o‘rnimizga keladigan yoshlarning ma’naviy dunyo- sini shakllantirishda ularning xizmati naqadar beqiyos ekanini o‘zimizga yaxshi tasavvur qilamiz». Ushbu fikrlardan bugungi kun o‘qituvchisiga nisbatan qo‘yilayotgan talablarning mazmun va mohiyati anglaniladi. Zamonaviy o‘qituvchi qanday bo‘lishi kerak? Mustaqillikdan keyin ushbu muammo ko‘plab olimlarning, ziyoli ahlining, hatto ota-onalar- ning diqqat-e’tiborida bo‘ldi. O‘qituvchilar uchun zamonaviy, hozirgi kun talablariga javob bera oladigan metodik va o‘quv qo‘llanmalari, darsliklar yaratila boshlandi. Lekin bu muammo bo‘yicha izlanishlar, ilmiy-tadqiqotlar hozirgi kunda ham davom etmoqda. Hozirgi kundagi global o‘zgarishlar, fan-texnika va axborot-kommunikatsiya texnologi- yalarining kun sayin rivojlanib borishi XXI asr o‘qituvchisidan peda- gogik mahoratni, o‘tkir irodani, pedagogik-psixologik bilimlarni, o‘z fanini chuqur bilishni va yuksak tafakkurni, siyosiy savodxonlikni, fikr- lash doirasi keng va mulohazali bo‘lishni talab qiladi. Ta’lim muassasalarida faoliyat ko‘rsatayotgan o‘qituvchilar o‘qitish shakllarining optimal darajada tashkil etishni, barkamol shaxsni shakl- lantirish nazariyasini turli yangi g‘oyalar bilan boyitishni puxta bilishi lozim. Zero, «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» g‘oyalarini amaliyotga tatbiq etish mamlakatimiz ta’lim tizimida olib borilayotgan islohotlar muvaffaqiyatini ta’minlash ta’lim muassasalarida faoliyat olib bora- yotgan o‘qituvchi va tarbiyachilarning ma’naviy qiyofasi hamda kasbiy mahoratlariga ko‘p jihatdan bog‘liq. Shaxsni har tomonlama barkamol inson darajasida tarbiyalash niho- yatda murakkab jarayon bo‘lib, juda qadim zamonlardan buyon ushbu faoliyatga jamiyatning yetuk kishilari jalb etilgan. Mazkur holat yosh avlod tarbiyasi, uning tashkil etilishi, mazmuni nafaqat shaxs kamoloti, balki jamiyat taraqqiyotini ham belgilashda muhim ahamiyatga ega 8 ekanligini anglatadi. Ushbu tajribalar o‘qitish shakllarida foydalanila- digan o‘qitish qonuniyatlari, prinsiplarini ijodiy qo‘llashda, ilmiy bilish- ga doir g‘oyalar, nazariyalar, qonuniyatlarni amaliyotga tatbiq etishda muhim ahamiyat kasb etadi. Ayniqsa, qadimdan buyuk allomalar vatani bo‘lib kelgan O‘zbekistonda yosh avlod tarbiyasi mutlaqo o‘zgacha ma’no kasb etishi muqarrar. O‘qituvchi – O‘zbekistonning porloq kelaja- gini barpo etuvchi, dunyoga mashhur mutafakkir va olimlarning davom- chisi bo‘lgan yosh avlod ta’lim-tarbiyasi uchun javobgar shaxsdir. Shunday ekan, o‘qituvchining mazkur talablarga muvofiq keluvchi qiyo- fasi, uning o‘quvchilar, hamkasblar hamda ota-onalar o‘rtasidagi obro‘- e’tibori hozirgi zamon talablariga mos bo‘lishi shart. O‘qituvchi barkamol avlod ta’lim-tarbiyasi uchun javobgar shaxs bo‘lib, nafaqat ma’naviy-axloqiy madaniyati bilan atrofdagilarga o‘rnak bo‘lishi, shu bilan birga, pedagogik mahoratini ham namoyon eta olishi, yetuk o‘qituvchi sifatida malakali kadrlarni tayyorlash ishiga o‘zining munosib hissasini qo‘shishi zarur. Pedagogik mahoratga ega bo‘lish, o‘qituvchi uchun ta’lim-tarbiya samaradorligini ta’minlovchi zamin bo‘libgina qolmasdan, ayni vaqtda, uning jamiyatdagi obro‘-e’tiborini ham oshiradi, o‘quvchilarga nisbatan hurmat yuzaga keladi. Kasbiy mahoratni oshirish yo‘lida amaliy harakatlarni tashkil etish pedagogik faoliyatda yo‘l qo‘yilgan yoki qo‘yilayotgan xatolardan holi bo‘lish, o‘quvchilar, hamkasblar hamda ota-onalar bilan munosabatda muvaffaqiyatlarga erishish imkoniyatini yaratadi. O‘z davrlarida Abu Nasr Forobiy, Yusuf Xos Hojib, Sa’diy Shero- ziy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino, Alisher Navoiy, Husayn voiz Koshifiy, Abdulla Avloniy va boshqalar o‘qituvchilik kasbi, uning mashaqqatlari, shuningdek, o‘qituvchi shaxsida aks etishi zarur bo‘lgan sifatlar xususida qimmatli ma’lumotlarni o‘z asarlarida qizg‘in bayon qilishgan. Binobarin, pedagogik jarayonning mohiyatini anglamagan, bolaga nisbatan chuqur hurmatda bo‘lmagan o‘qituvchi ta’lim-tarbiya samaradorligi va inson kamolotini ta’minlovchi fikrga ham ega bo‘lol- maydi. Yuksak pedagogik mahoratga ega bo‘lgan o‘qituvchi bolani tu- shuna olishi, unga nisbatan insonparvar munosabatda bo‘lishi, har qanday pedagogik vaziyatni to‘g‘ri baholashi, yuzaga kelishi ehtimoli bo‘lgan ziddiyatlarni o‘z vaqtida bartaraf etishi, pedagogik faoliyatda hamisha ilg‘orligi, jamiyat taraqqiyoti hamda pedagogik jarayonda o‘quvchilar ongiga singdirilayotgan ezgu g‘oyalarni hayot bilan bog‘lay olishi lozim.. 9 Xulosa o‘rnida shuni qayd etish joizki, «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» O‘zbekiston Respublikasi ta’lim tizimida amalga oshirilayotgan islohotlar mazmunini o‘zida aks ettirgan muhim yuridik hujjat bo‘lib, istiqbol uchun yo‘llanmadir. O‘zbekiston Respublikasining «Ta’lim to‘g‘risida»gi Qonuni hamda «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» g‘oya- larini amalga oshirish jarayonida o‘qituvchilarning pedagogik mahorati muhim rol o‘ynaydi. Komil inson va yetuk malakali mutaxassis maxsus tashkil etilgan pedagogik faoliyat jarayonida shakllanar ekan, ushbu jarayonda o‘qituvchilarning o‘rni beqiyosdir. “Pedagogik mahorat” fanining asosiy maqsadi bo‘lajak o‘qituvchi- larda kasbiy mahorat, ijodkorlik ko‘nikmalarini hosil qilish, muomala madaniyati, pedagogik texnika malakalarini shakllantirish, o‘qituvchilik, tarbiyachilik mahoratining dastlabki malakalarini tarkib toptirishdan iboratdir. “Pedagogik mahorat” fani kuzatuvchanlik, ijodkorlik, ilg‘or pedagogik tajribalarni mustaqil o‘zlashtirish sirlarini o‘rgatadi. Talabalar o‘qish va o‘qitish jarayonida diqqatni taqsimlash, bilim, ko‘nikma va malakalar, psixik holatlarini boshqara olish va pedagogik texnika mada- niyatini mustaqil o‘zlashtirish malakalarini shakllantirishga e’tibor qara- tadilar. Hozirgi kunda darsliklar, kommunikatsion axborot texnologiyalari qanchalik rivojlangan bo‘lmasin, pedagogik amaliyot, ta’lim - tarbiya ishlarining muvaffaqiyati oxir oqibatda o‘qituvchining bilimiga, uning kasbiy mahoratiga bog‘liq. Shu nuqtai – nazardan respublikamiz Prezidenti I.A.Karimov “Tarbiyachilarning o‘ziga zamonaviy bilim Download 2.85 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|