O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi bm. Umarov
Download 0.5 Mb.
|
Psixologiya - 2012
- Bu sahifa navigatsiya:
- Ijtimoiy gumanitar
|
Psixologiya
1
Iqtisodiyot Iqtisodiyot nazariyasi Menejment Marketing Kibernetika Modellash- tirish H Dinshunoslik
1- rasm. Psixologiyaning boshqa fanlar bilan aloqasi Psixoiogiya va texnik taraqqiyot XX asr ishJab chiqarish, texnikaning yangi-yangi turlari, aloqa vositalarining juda tez o'sganligi bilan, elektronika, avtomatikadan foydalanila boshlanganligi, transportning yangi, tovushdan tez turlarini o'zlashtirilganligi bilan xarakterlanadi. Bularning hammasi inson psixikasiga juda katta talabiar qo'ymoqda. Hozirgi zamon sanoati, transportida va harbiy ishlarda psixologik faktorlarni, ya'ni kishining imkoniyatlari, bilish jarayonlari — idroki, xotirasi, tafakkurini, shaxs- ning o'ziga xos xususiyatlari — xarakteri, temperamenti, reaksiya- larining tezligi va boshqalarni hisobga olishga to'g'ri keladi. Tovushdan tez hozirgi zamon samolyotlarida, ulkan elektrosistemalarning ope- rativ — dispetcherlik uchastkalarida ishlovchi kishilar juda kichik vaqt ichida tez qarorga kelishiga to'g'ri keladi, aks holda avariyalarga sabab bo'lishi mumkin. Ana shunday murakkab sharoitda ishlay olish uchun kishilarda imkoniyat bor-yo'qligini, ularning shu ishga yaroqli yoki yaroqsiz ekanligini aniqlashda psixoiogiya fani oldiga muhim talabiar qo'yiladi. Masalaning yana bir alohida tomoni ham borki, u ham bo'lsa, texnika taraqqiyotga intilayotgan bir vaqtda murakkab texnika va ma- shinalar bilan „muloqot" qilayotgan shaxs faoliyatini yanada mu- kammallashtirish va uning imkoniyatlariga moslash masalasi ham ana shu hamkorlikda hal qilinishi lozim bo'lgan masaladir. Ayniqsa, mustaqil O'zbekiston uchun murakkab zamonaviy texnika sir-asrorlarini bi- ladigan, uning jamiyat va fan ravnaqiga xizmatini ta'minlash qanchalik dolzarb bo'lsa, ana shu texnikaga har bir oddiy fuqaro ongi, tafakkuri va qobihyatlarini moslashtirish va „odam-mashina" dialogining eng samarali yo'llarini izlab topishi juda muhim. Texnika bilan bemalol „tillashadigan" malakali mutaxassislar tayyorlash borasida ham texnika fanlari, pedagogika va psixoiogiya fanlari metodlaridan foydalana olsagina, muvaffaqiyatga erishadi. Injenerlik psixologiyasi kishi bilan texnika o'rtasidagi munosabatni o'rganuvchi fan bo'lib, u texnikaning ko'pgina sohalari, bionika, kibernetika bilan uzviy bog'langandir. Ta'kidlash joizki, Respub- likamizda bu sohaga ham keyingi yillarda qiziqish ancha ortdi. Shu boipdan bir qator yosh, iqtidorii mutaxassislar injenerlik psixologiyasi yo'nalishida ilmiy tadqiqot ishlarini olib bormoqdalar. 1 5. Psixologiyaning asosiy metodlari va pedagogik faoliyatda qo'llanilishi mumkin bo'lgan psixologik metodikalar Aniq izlanish predmetiga ega bo'lgan har qanday fan o'sha predmetining mohiyatini yoritish va materiallar to'plash uchun maxsus usullar, vositalardan foydalanadi va ular fanning metodlari deb yuritiladi. Fanning salohiyati va obro'si ham birinchi navbatda o'sha metodlar yordamida to'plangan ma'lumotlarning ishonchliligi va validliligiga bog'liq bo'ladi. Bu fikrlar bevosita psixologiyaga ham aloqador bo'lib, metodlar masalasiga bu fanda juda katta ahamiyatga molik masala sifatida qaraladi. Chunki yuqorida ta'kidlaganimizdek, psixik hodisalarni bevosita qo'l bilan ushlab, ko'z bilan ilg'ab, quloq bilan sezish qiyin. Lekin juda ko'plab fanlar bilan faol hamkorlik shunga olib kelganki, psixologiyaning har bir tarmog'i o'z vazifalarini echish va ma'lumotlarga ega bo'lish uchun ko'plab metodlarni sinovlardan o'tkazib, eng ishonchli va mukammallarini saqlab qolgan. Matematik statistika va ehtimollar nazanAasining psixologiya sohasida qo'llanilishi va unda erishilgan muvaffaqiyatlar awalo har bir metodning ishonchlilik darajasini aniqlash, qolaversa, to'plangan ma'lumotlarning qay darajada asosli va valid ekanligini isbotlashga yordam beradi. Biz mazkur mavzuimizda har bir insonning o'zini va atrofidagilarni bilib olishiga imkon beradigan, murakkab bo'lmagan, qo'llash shartlari sharoitga mos bo'lgan va umum qabul qilingan metodlarni keltirdik. 2-rasmda keltirilgan metodlar yordamida tadqiqotchi yoki qiziqqan shaxs u yoki bu psixik jarayon, holat yoki shaxs xususiyatlari to'g'risida | Kuzatish } L lashqi ) 1 | ichki ] [ Suhbat ) —. L Test ) { KuzatishA Pedagogik psixologiyaning asosiy metodlari (laboratoriy -{ tashqt J 1 tashqi j i Faoliyat natijala- rini o'rnatish 2-rasm. Pedagogik psixologiyaning asosiy metodlari birlamchi ma'lumotlar to'playdi, to'plangan ma'lumot yana tahli] qilinadi va maxsus tarzda ishlatilishi mumkin. Quyida psixologiya, jumladan, pedagogik psixologiya fanida eng samarali, ishlatilishi qulay va olingan natijalar ishonchliligi yuqori bo'lgan kuzatish metodiga to'xtalib o'tamiz. Kuzatish metodi tavsifi Kuzatish metodi qadimgi empirik metodlar guruhiga mansub bo'lib, unda hozirgi kunda sifat jihatidan katta o'zgarishlar yuz berdi. Uning ob'ekti, ko'lami kengaydi, murakkab jarayonlarni o'rganish imkoniyati tug'ildi. Kuzatishning texnologiyasi takomillashdi, shakli va vositalari ko'paydi, ob'ektivlik darajasi ortdi. Kuzatish psixologiya fanining barcha sohalarini universal tadqiq qilish metodiga aylanib qoldi. Shu boisdan bugungi kunda uning ahamiyati yangi bir yuksak darajaga ko'tarildi. Tatbiqiylik ko'lami yanada kengaydi, statistik metodlarga mosla- shuvchanligi bilan boshqa tadqiqot metodlaridan ajralib turadi. Yuqoridagi mulohazalarga asoslangan holda uning ayrim manbalarda yoritilmay qolgan jihatlari to'g'risida mulohaza yuritamiz. Kuzatish texnikasi Voqelikni kuzatish oqimini muayyan qismlarga ajratish (klasi- fikasiyalash). Kuzatishning ko'lami va xarakterini aniqlash. Kuzatishni qayd qilish (fiksasiyalash). Olingan natijalarni sifat va miqdor jihatdan tahlil qilish. Kuzatish oh 'ekti va predmeti Kuzatishning ob'ekti — inson, guruhiy va jamoaviy munosa- batlar, ob'ektiv va sub'ektiv kechinmalar, hayvonot olami, shaxs faoliyati kabilarni o'rganishdan iboratdir. Kuzatishning predmeti — insonning holati, uning harakat tez- ligi, harakatning kuchi, hamkorlik harakati, odamning ongsiz, ongosti va onglilik holatlari (faoliyat, muloqot) ni eksteriorizasiyalashdan ibo- ratdir. Bunda quyidagilar inobatga olinishi zarur: amaliy va gnostik harakat; nutq aktlari, ma'nosi, mazmuni, mohiyati, yo'nalishi, chas- totasi, ritmi, davomiyligi, intensivligi, ekspressivligi, uning leksikasi, grammatikasi va fonetik qurilishi; mimika, imo-ishora, pantamimika, vokal mimikasi; vegetativ reaksiyalarning ayrim ko'rinishlari (qizarish, terlash, oqarish, nafas olishning tezlashuvi va qiyinlashuvi), Kuzatish iyerarxiyasi Kuzatishning maqsadi Kuzatishning vazifalari Kuzatishning programmasi Kuzatish fiksasiyasi. Bunda quyidagilar nazarda tutiladi: umumiy talablarga rioya qilish; yaxlit qayd qilib borish; kundalik; texnik vositalardan foydalanish. Kuzatishning ifodalanishi Olingan ma'lumotlaming alomat va belgilar orqali ifodalanishi (piktogramma, grafik sxema). Standart protokollarning aks ettirilishi. Kuzatish turlari Sistematik Epizodik Dala sharoitida Labaratoriya sharoiti Tabiiy sharoitda Xronologik Davriy Bir martalik Mehnat faoliyatini kuzatish F. Gilbertning ish kuni fotografiyasi metodikasi (harakatni tahlil qilish) A.F. Gostevning xronokartasi (2 yoki 3 marta 30 minutdan lenadan keyin talabalarda dars boshida, o'rtasida, darsdan keyin). Kuzatish formalari 1- Aralashib yashirin kuzatish 2Psixologikportret Ochiq aralashib kuzatish (o'smirlarda) Xulq portreti Kuzatishni qayd qilish turlari Kundalik Ta'kidlovchi Umumlashtiruvchi Faktik (foto video magnit lentasi) Kuzatish natijalarini qayta ishlash Sifat tahlili Miqdoriy tahlil Kuzatish hisobotini jihozlash Kirish (muqaddima) Metodika tavsifi Natijalarni tartibga keltirish Natijalarning muhokamasi va tahlili Xulosalar Tavsiyalar Adabiyotlar ro'yxati Uovalar Konflikt holatini aniqlash Nizo (konflikt) mohiyatiga kirish Nizoning kuchayishi Nizoning echilishi Nizodan keyingi psixologik holat Kuzatish yakuni Umumpsixologik xulosalar chiqarish Milliy etnopsixologik va regional xususiyatlarni sharhlash Asosiy tushuncha va atamalar Yangi davr va psixologiya, psixologiya fanining dolzarbligi, psi- xikaning zamonaviy va klassik ta'riflari, psixik jarayonlar, psixologiya tarmoqlari, psixologik tarmoqlar klassifikasiyasi, psixologiya fanining metodlari, kuzatish metodi, so'rov metodi, psixologik testlar, psixologik eksperiment, modellashtirish. Rezyume Yangi davr har bir insondan psixologik bilimlarni egallashni talab etadi. Buning uchun shaxs psixikasining namoyon bo'lish shakl-lari: psixik jarayonlar, psixologik holatlar, shaxsning individual-psixologik xususiyatlarini bilish zamr bo'ladi. Hozirgi kunda psixologiya fanining 300 dan ortiq sohasi alohida ravishda shakllangan. Fan sifatida psixologiya awalo, „ijtimoiy gumanitar", so'ngra „tabiiy, aniq va texnika" va eng oxirida „iqtisodiyot" blokidan o'rin olgan bir qator fanlar bilan uzviy bog'liq boiib, bu torn ma'noda uning jamiyatda amaliy ahamiyati ortib borayotganligidan darak beradi. Download 0.5 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||