O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi farg‘ona
Download 41.42 Kb.
|
Do‘stmamatov Muxriddin fizika
|
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA'LIM VAZIRLIGI FARG‘ONA PALITEXNIKA INISTITUTI ENERGETIKA FAKULTETI ENERGIYA TEJAMKORLIGI VA ENERGETIKAGOAUDIT YO‘NALISHI FIZIKA FANIDAN 41-21-GURUH TALABASI Do‘stmamatov Muxriddinning MUSTAQIL ISHI Mavzu;Suyuqlikni xajm kengayish koefitsentini aniqlash. Suyuqlikning issiqlikdan hajmiy kengayish koeffitsientini tajribada aniqlash. Jismlarning issiqlikdan kengayish koeffissientini o‘lchashga mo‘ljallangan asboblar dilatometrlar deyiladi . Dilatometriyada ishlatiladigan eng oddiy metodlardan biri quyidagidan iborat. O‘rganilayotgan suyuqlikni termometrik naychasi bo‘lgan idishga shunday satxda solinadiki , bunda suyuqlik naychaning ham bir qismini to‘ldirsin suyuqlikning temperaturasini orttirilsa , u holda suyuqlikning sathi issiqlikdan kengayish tufayli һ balandlikka ko‘tariladi. t termometr bilan temperaturaning o‘zgarishini o‘lchab va suyuqlikning boshlang’ich hajmi Vo ni bilgan holda hajmiy kengayish koeffitsientini quyidagi formulaga muvofiq hisoblash mumkin bu erda S - naychaning kesim yuzi. Suyuqlikning boshlang’ich hajmi Vo , uning M massasi va p zichligi orqali oson aniqlanishi mumkin: Naychaning kesim yuzi xam naychaning uzunlikdagi ma’lum qismini to’ldirib turgan aniq ma’lum zichlikli suyuqlik massasidan aniqlanishi mumkin: Bayon qilingan metod unchalik aniq emas, buning birinchi sababi shuki, bunda suyuqlik turgan idish hajmining o‘zgarishi nazarga olinmaydi. Shuning uchun bu metoddan foydalanganda tegishli tuzatma kiritish kerak. Hajmiy kengayish koeffissientini aniqlashning benuqson bo‘lgan va birinchi marta Dyu long va Pti tomonidan tavsiya qilingan hamda Reno mukammalashtirgan boshqa - klassik metodi ham bor . Bu metod tutash idishlarning ikki ustunidagi suyuqliklarning temperaturasi turlicha bo‘lganida bu ustundagi suyuqliklarning muvozanatidan foydalanishga asoslangan. Bunday holda ustunlarning balandliklari ulardagi suyuqliklarning zichliklarga teskari proporsional bo’ladi. O’rganilayotgan suyuqlik rasmda ko‘rsatilgan shakldagi A naychaga to‘ldiriladi. Sathlarning farqini hisoblash oson bo’lishi uchun naychalarning ochiq uchlari yonma - yon qilib ishlangan . Naychaning ikkala vertikal tirsaklari B1 va B2 termostatlarga joylashtiriladi, bu termostatlar ichidan berilgan temperaturali suv haydab turiladigan idishlardan iborat . Bu suv haydaladigan idish - « ko’ylaklar yordamida naychaning har ikki tirsagidagi suyuqlik temperaturasining kerakli farqi hosil qilinadi Shu temperaturalar farqi tufayli ulardagi suyuqlarning zichliklari ham turlicha bo‘ladi. Naychaning uchlarini ham ularni sovuqroq tirsak temperasida tutib turuvchi B3 termostatga joylashtiriladi. Bizning rasmda o‘ng tirsakninng ( B2 ) chap tirsakdan ko’ra sovuqroq ekani sathlar farqidan ko‘rinib turibdi. Osonlik uchun har ikki tirsakning balandliklari birday , ya’ni H1=H2=H deb olamiz Suyuqlik ustunining bosimi suyuqlik zichligini erkin tushish tezlanishi g va ustun balandligiga ko‘paytirilganiga teng ekanini nazarga olib, biz vertikal tirsaklardagi bosimlar farqi H (p2-p1) q ga teng deb yozishimiz mumkin , bu yerda p1 va p2 - o‘ng ( sovuq ) va chap ( issiq ) tirsaklardagi suyuqliklar zichliklari. Bu bosimlar farqi h1 – h2 , sathlar farqi bilan muvozanatlashadi , buning natijasida (h1 – h2) qp2 bosimlar farqi vujudga keladi. Binobarin, shunday tenglikni yozish mumkin: H (p2-p1) = (h1 – h2) p2 ( 95.10 ) Biror t temperaturada suyuqlikning hajmi shu suyuqlikning biror boshqa t0 temperaturadagi hajmi bilan ma’lum munosabat orqali bog‘langan: Vt = V0( 1 + a∆t ) , bu yerda ∆t = t - to va a - issiqlikdan kengayish koeffitsienti . Biz ko‘rayotgan hol uchun bu formula quyidagi ko‘rinishda bo‘ladi: yoki = 1 + a∆t , bunda t1 va t2 - chap va o‘ng tirsaklar temperaturalari, ∆t= t1 - t2 Har ikkala tirsaklardagi suyuqliklar zichliklarining nisbati hajmlar nisbatiga teskari proporsional Shunday qilib , a ni aniqlash uchun satxlar farqi h1 – h2 ustunlar balandligi H va temperaturalar farqi t ni mukammal o‘lchash kerak ekan . O‘lchash vaqtida xar ikkala tirsakning balandligi bir xil bo’lishiga e’tibor berish kerak. Eksperimental qurilmalarda odatda H1 va H2 balandliklarning qiymatini sozlashga imkon beradigan maxsus qurilma bo‘ladi. Biroq , nayning vertikal qismlarining balandliklari teng bo‘lmagan hollarda ham o‘lchashlar olib borish mumkin. Bunday holda a ning formulasi quyidagi ko‘rinishda bo‘ladi: Suyuqlik ustunining bosimi ustunning balandligi va suyuqlikning zichligiga bog’liq bo‘lib, uning diametriga bog‘liq bo‘lmagani sababli naycha materialining issiqlikdan kengayishiga tegishli tuzatmani kiritmasa ham bo‘ladi. E'tiboringiz uchun rahmat Download 41.42 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|