O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi guliston davlat universiteti axborot texnologiyalari kafedrasi

Nazariya bo`yicha qisqacha ma’lumot
Struktura boshqaruvchilari
Izoh: Biz struktura boshqaruvchilarini ham operator deb qaraymiz. Yuqorida 
ko’rilgan operatorlar ifodalarda ishlatiladi. Hozirgi ko’rayotgan operatorlar esa 
usha ifodalarni hisoblashni bajarishga mo’ljallanadi. Bu operatorlar o’rtasidagi 
farqni tushunish mumkin.
1.Shartli operator If...End If
Bu operator u yoki bu amalni bajarish kerekmi yoki yo’qligi haqida qaror qabul 
qilishda zarur. Boshqacha aytganda agar mantiqiy ifoda rost bo’lsa u holda operator 
bjariladi. Agar yolg’on bo’lsa operator bajarilmaydi.
If
mantiqiy ifoda 
Then
operator
Yoki murakkabi
If
mantiqiy ifoda 
Then operatorlar guruppasi 
End If
Birinchi holatda operator bitta keyingi holatda bir nechta operator.
Masalan:
If
(a = b) 
And
(c <> d) 
Then 
b = d a = 20
End If
2. Shartli operator Select Case...End Select
Select Case konstrukturasi bitta ifodaning qiymatini tahlil qilish asosida “qaror 
qabul” qiladi. Lekin bu ifoda Select Case satrida ko’rsatiladi:
Select Case
tahlil qilinadigan ifoda
Case
qiymat№1
Operatorlar guruhi
Case
qiymat№2
Operatorlar guruhi
Case
qiymat№N
Operatorlar 
guruhi 
Case Else 
operatorlar guruhi
End Select
3. For...Next sikl operatori
Bu sikl operatori hisoblagichning boshlang’ich va oxirgi qiymatlari oldindan 
ma’lum bo’lganda qo’llaniladi. Operator sintaksisi quyidagicha:

---

 
204 
For sikl hisoblagichi
= start 
To
stop 
Step
qadam operatorlar guruhi
Next [sikl hisoblagichi]
Sikl hisoblagichi nomi oldindan e’lon qilingan butunsonli o’zgaruvchi bo’lishi 
mumkin. Qadam sikl hisoblagichiga har bir o’tishda orttirma beradi. Agar alohida 
ko’rsatilmasa qadam 1 ga teng deb oliadi.
Misol:
Ushbu misolda iArray massivning barcha elementlariga 5 qiymati beriladi.
Dim
c 
As Integer 
Dim
iArray(10) 
As Integer 
For
c = 0 
To
10
iArray(c) = 5 
Next
c
4.For Each...Next sikl operatori 
Operator sintaksisi:
For Each
ob’ekt nomi 
In
kolleksiya nomi
Ob’ektlarustida amallar
Next
ob’ekt nomi 
Misol:
Ushbu misolda formada yotuvchi barcha (Label) etiketlardagi BackColor 
xossalarni o’zgartirish ko’rsatilgan
Dim
x 
As Object 
For Each
x 
In
Me.Controls
If
TypeName(x) = "Label" 
Then
x.BackColor = 0
End If 
Next
x
4. 
Do While...Loop / Do...Loop While sikl operatori 
While sikli sintaksisi:
Do While
chiqish sharti
Operatorlar guruhi
Loop
Do
operatorlar 
guruhi 
Loop While
chiqish 
sharti
5. 
Do Until...Loop / Do...Loop Until sikl operatori 
Sintaksisi:
Dim
n 
As 
Integer 
n = 100 
Do
n = n – 1
Debug
.Print n
Loop Until
n < 11

---

 
205 
6. 
Siklda chiqish Exit For / Exit Do
Exit...operatori yordamida ixtiyoriy paytda sikldan chiqish mumkin.
Misol:
Dim
n 
As 
Integer 
n = 10 
Do While
n > 
1 n = n – 1 
Debug
.Print n
If
n = 5 
Then Exit Do
' Agar hisoblagich = 5, u holda
'sikldan chiqamiz 
Loop
Misol. To`rtta sondan kattasini toppish dasturi. 
Private Sub Command1_Click()
Dim A, B, C, D, R1, R2, MAX, MIN As Single
A 
= Val(Text1.Text)
B 
= Val(Text2.Text)
C 
= Val(Text3.Text)
D 
= Val(Text4.Text)
If A > B Then
R1 = A
Else
R1 = B
End If
If C > D Then
R2 = C
Else
R2 = D
End If
If R1 > R2 Then
MAX = R1
Else
MAX = R2
End If
If A < B Then
R1 = A
Else
R1 = B
End If
If C < D Then
R2 = C
Else

---

 
206 
R2 = D
End If
If R1 < R2 Then
MIN = R1
Else
MIN = R2
End If
Text5.Text = Str(MAX)
Text6.Text = Str(MIN)
End Sub
Misol. Kiritilgan to`rt xonali sonning raqamlari yig`indisini topish.
Private Sub Command1_Click()
Dim intN, intKE, intKD, intKS, intKT, intS As 
Integer a = Val(Text1.Text) intKE = intN 
Mod 10 a = intN \ 10 intKD = intN Mod 10
intN = intN \ 10 intKS = intN Mod 10 intKT 
= intN \ 10
intS = intKE + intKD + intKS + intKT
Text2.Text = Str(intS)
End Sub
SAVOLLAR
1. 
cin funksiyasining vazifasi nima? 
2. 
cout funksiyasining vazifasi nima? 
3. 
pow funksiyasining vazifasi nima? 
4. 
sqrt funksiyasining vazifasi nima? 
5. 
sin funksiyasining vazifasi nima? 
6. 
cos funksiyasining vazifasi nima? 
7. 
tan funksiyasining vazifasi nima? 
8. 
atan funksiyasining vazifasi nima? 
9. 
exp funksiyasining vazifasi nima? 
10. 
log funksiyasining vazifasi nima? 
11. 
log10 funksiyasining vazifasi nima? 
12. 
ceil funksiyasining vazifasi nima? 
13. 
floor funksiyasining vazifasi nima? 
14. 
getch() funksiyasining vazifasi nima? 
15. 
rename funksiyasining vazifasi nima? 
16. 
Ikki sonning yig`indisi va ko`paytmasini topuvchi dastur tuzing. 
17. 
Ikki sonning ayirmasi va bo`linmasini topuvchi dastur tuzing. 
18. 
A sonini B soniga bo`lgandagi butun qism va qoldiqni toping. 

---

 
207 
19. 
A sonining B- darajasini hisoblang. 
20. 
Ikki nuqta orasidagi masofani topuvchi dastur tuzing. 
21. 
max(x, y);
22. 
min(x, y) ;
23. 
max(x, y)+min(x, y). 
24. 
max(x, y, z);
25. 
min(x, y, z); 
26. 
max(x+y+z, xyz);
27. 
min(x+y/2+z/3, x-2y+z, x-y-z); 
28. 
a, b va c haqiqiy sonlar berilgan bo‘lsin. a29. 
Uchta o‘zaro har xil sonlarning yig‘indisi birdan kichik bo‘lsa, berilgan 
sonlarning eng kichigi, aks holda eng kattasi topilsin.
30. 
Uchta a, b va c haqiqiy sonlar berilgan bo‘lsin. Tomonlari shu sonlarga teng 
uchburchak mavjudmi? Mavjud bo‘lsa, uning perimetri va yuzi topilsin. 
31. 
a, b va c haqiqiy sonlar berilgan bo‘lsin. ax 4 +bx 2 +c=0 (a≠0) bikvadrat 
tenglamani to‘la tekshiring. 
32. 
Kunning K (k≤86400) soniyasi o‘tib bormoqda. Tushlik-kacha qancha vaqt 
qolganligini soat va minutlarda aniqlang. Tushlik vaqti 12.00.00 hisoblanishi va 
uni o‘tib ketgan bo‘lishi mumkinligini nazarda tuting.