O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi I. K. Umarova. G. Q. Salijanova

Muhitning xossalari. Gravitatsiyausulibilanboyitishdamuhitvazifasinihavo, suv, 
og‘irsuyuqlik, suspenziya (loyqa) elektr yoki magnit maydoniga joylashtirilgan suyuq 
elektrolit o‘tashi mumkin. Boyitishda muhitning quyidagi xossalari ahamiyatga molik: 
zichligi, qovushqoqligi, harakatlanayotgan jismga qarshiligi va barqarorligi. 
Yuqorida keltirilgan muhit xossalari unda ajraliyotgan zarrachalar harakatiga 
kata ta’sir qiladi. Shuning uchun ularning qiymatlari boyitish 
Dastgohlarini hisoblashda inobatga olinadi. 
Muhitning zichligi deb, muhit massasini, uning hajmiga nisbatiga aytiladi. 
,
V
m


kg/m
3
(2.4) 
Ma’lumki og‘irlik bilan massa o‘zaro mg = G nisbatiga ega.Tenglamani ikalla 
qismini hajmiga bolsakquyidagi ifodani olamiz: 



g
(2.5) 
bu yerda: G – muhitning og‘irligi, kg 
g
- erkin tushish tezlanishi, 9,81 m/s
2

-muhitning solishtirma og‘irligi kg/m
3 
Bu zichlik bilan solishtirma og‘irliko‘zaro bog‘liq ekanligini ko‘rsatadi. Suvning 
zichligi 200 
0
C haroratda 1000 kg/m, havoning zichligi - 1,23 kg/m
3
ga teng. 2.2- 
jadvalda boyitish jarayonida ishlatiladigan ba’zi bir og‘ir suyuqliklari tavsifi
keltirilgan. 
Og‘ir suyuqliklardan ZnCI
2
, CaCI
2
bromofrom, Tula va Klyerchi suyuqliklari 
sanoatda ko‘proq qo‘llaniladi. 
Og‘ir suyuqliklarni 
(og‘irlashtirgichlarni) 
eritmadagi konsentratsiyalarni 
o‘zgartirib muhit zichligini o‘zgartirish mumkin, masalan: 
Brom miqdori, 
100 
75 
50 
25 

---

48 
Hajmiy foiz hisobida 
Eritmaning zichligi 
2890 
2430 
1890 
1320 
2.2-jadval 
Og‘irlik suyqliklari tavsifi 
Suyuqlik 
Kimyoviy 
ifodasi 
Zichligi, 
kg/m
3
Suvdagi 
eruvchanligi 
Sink xlorid 
Kalstiy xlorid 
Bromofrom 
Tola suyuqligi 
Klyerchi suyuqligi 
ZnCl
2 
CaCl
2
CHBr
3 
CH
2
(COOTl)
2
HCOOTl 
2500 
2500 
2890 
3170 
4250 
Eriydi 
Eriydi 
Eriydi 
Eriydi 
Eriydi 
Suspenziya (loyqa) ning zichligi og‘irlashtirgichning zichligi va uning 
suspenziyadagi hajmiy miqdoriga bog‘liq. Bu kattaliklarni o‘zaro bog‘liqligini quyidagi 
mulohaza yuritish 
bilan aniqlash mumkin. 
Quyidagi belgilashlarni qabul qilamiz: 
Vc - suspenziya’ning hajmi, Vc=1 m
3
; 

- suspenziya’ning zichligi, kg/m
3
; 
V
T
- suspenziyadagi og‘irlashtirgichni hajmiy miqdori; 

- og‘irlashtirgichni zichligi, kg/m
3
; 
V
C
-V
T
- suspenziyadagi suvning hajm miqdori; 

s - suvning zichligi, 1shshsh kg/m
3
. 
Quyidagi tenglamani yozishimiz mumkin: 


с
V
V
V
Vc
Т
c
Т






, 
bundan 


1000
1





Т
Т
V
V

, 

---

49 
1000
1000





Т
V
(2.6) 
Hajm birligidagisuspenziyadagi og‘irlashtirgichning miqdori. 



1000
1000




