Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkеnt davlat

 
2.5. Qidirishning magmatogen mezonlari 
 
Magmatogen mezonlarga foydali qazilmalarning magmatik jinslar 
bilan bogʻliqligini koʻrsatuvchi hamma geologik omillar kiradi. Endogen 
konlar magmatik jinslarning ma’lum bir turlari va fazalari bilan fazoviy 

---

25
va genetik bogʻliq boʻladi. Ayrim turga mansub magmatik jinslarning 
parchalanishi natijasida muayyan turdagi choʻkindi va nurash konlari 
paydo boʻlishi mumkin.
 
 
 
 
 
4-rasm. Uchquloch polimetall koni “Dalniy” uchastkasining sxematik 
geologik xaritasi va A - B chizigʻi boʻyicha qirqimi (tektonik mezon):
1-oʻrta va yuqori devon (D
2-3
) yotqiziqlari: ohaktoshlar, argillitlar, tuflar, tarkibida 
chaqmoqtosh linzalari boʻlgan dolomitlar; 2- sanoatbop ma’dan tanalari va 
ularning nomeri; 3 – loyihalashtirilgan karyer konturi; 4 – qirqim chizigʻi. 

---

26
Endogen konlarning magmatik jinslar bilan bogʻliqligi turli darajada 
va koʻrinishda kuzatilishi mumkin:
1) bogʻliqlik yaqqol koʻrinadi (magmatik jins bilan FQ bir xil 
tarkibga ega va FQ magmatik jinsning ichida joylashgan); 
2) magma bilan FQ bogʻliqligi ehtimoli juda katta (masalan 
pegmatitlar va karbonatitlar); 
3) magmatizm va FQ bogʻliqligi (ehtimoli bor deb) faraz qilinadi; 
4) FQning kelib chiqish manbai qayerdaligi noma’lum va bogʻliqlik 
yoʻq darajada deb hisoblanadi. 
Endogen konlarning magmatik jarayonlar bilan bogʻliqligini 
koʻrsatuvchi asosiy belgilar sifatida quyidagilarni koʻrsatish mumkin: 
- birgalikda hosil boʻlish; 
- hosil boʻlishning bir xil fatsial-chuqurlik sharoitlari; 
- muayyan tarkibli magmatik jinslarning ma’lum bir konlar bilan 
birga uchrashi (5-rasm); 
- ma’lum bir konlarning magamatik daykalar bilan bogʻliqligi; 
- konlarning intruziv massivlarga nisbatan ma’lum bir fazoviy 
qonuniyatlar asosida joylashishi; 
- magmatik jinslarning oʻziga xos geokimyoviy belgilari. 
Asos va oʻtaasos (gabbro, peridotit, dunit, piroksenit) jinslarda 
xrom, platina, titan, olmos, mis, nikel, asbest, talk konlari uchraydi. Bu 
guruh jinslarning nurashi natijasida ikkilamchi nikel va kobalt konlari, 
platina va olmosning sochilma konlari paydo boʻladi. 
Nordon magma jinslari bilan koʻpchilik endogen (pegmatit, skarn, 
pnevmatolit va gidrotermal) konlar bogʻliq. Ma’dan xarakteri va 
magmatik jinslarning hosil boʻlish chuqurligi orasida ma’lum bogʻliqlik 
mavjud. 
Gipabissal kichik intruziyalar bilan koʻpincha polimetall, oltin, 
ba’zan mis, qalay konlari bogʻliq. 
Granit batolitlari bilan volfram, ma’danli pegmatit, qalay, oltin va 
molibden konlari bogʻliq . 
Nordon tarkibli magmatik jinslarning parchalanishi natijasida 
monatsit, oltin, qalay va boshqa metallarning ellyuvial, delyuvial, 
allyuvial sochilma konlari paydo boʻladi. 
Ishqorli intruziv jinslarda esa neobiyning katta karbonatit konlari 
ma’lum. Shuningdek ishqorli jinslarda juda katta Xibin apatit koni 
joylashgan. 
Agar daykaning ma’dan uyumlari bilan fazoviy bogʻliqligi aniqlansa, 
unda endogen ma’danlarni qidirishga ancha yordam beradi. 

---

27