O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi n. N. Zaripov

SAVOL VA TOPSHIRIQLAR 
1. Tasvirlarni shakllantirish usullari. 
2. Rastirli tasvirlar va ularning asosiy xarakteristikalari. 
3. Rastning geometrik xarakteristikalari. 
4. Ranglar soni. 
5. Rastning ruxsat berilgan xatoligini baholash. 
6. Tasvir shaklda taqdim etilgan malumotlarning turlari. 
7. Kulrang va rangli tasvirlar haqida tushunchalarni keltiring. 
1.4. Grafikaning zamonaviy qurilma vositalari 
Grafikaviy tizimlarda 
zamonaviy qurilma vositalari alohida 
o`rin 
egallaydi. Bulardan biri videoadapter qurilmasini ko`rib chiqamiz. Videoadapterlar 
takomillashishning uzoq yo`lini bosib o`tishdi. Birinchi personal kompyuterlarda 
monitor sifatida turmushdagi televizorlardan foydalanishdi, hozirgilari esa 
kompyuterni quvvatli grafikaviy stantsiyaga aylantirmoqda. Bu oraliqda plata va 
standartlarning bir necha avlodi almashdi.
Dastlab MDA – Monochrome Display Adapter (displeyning monoxrom 
adapteri) standarti paydo bo`ldi. MDA platasi ekranga faqat alfavit-raqamli 

---

19 
informatsiya – harflar va raqamlarni chiqarish qobiliyatiga ega edi. Bunda hech 
qanday grafika va rang yo`q edi. 
MDAni almashtirgan CGA – Color Graphics Adapter (rangli grafika 
adapteri) nafaqat matnli, balki grafikaviy rejimda ham ishladi va berilgan o`n oltita 
rangdan to`rttasi chiqishini ta`minlab turdi. 
EGA – Enhanced Graphics Adapter (yaxshilangan grafika adapteri) 64 rang 
palitrasidan ekranga chiqadigan ranglarni 16 tagacha yetkazdi va ekranga 
chiqariladigan grafika sifatini sezilarli yaxshiladi. EGA standarti paydo bo`lishi 
bilan grafikaviy dasturlardan, jumladan birinchi Microsoft Windows operatsion 
tizimlaridan, keng foydalanish boshlandi. 
VGA – Video Graphics Array videostandarti eng qulay, bugungi kungacha 
foydalanilayotgan 
bo`lib, asta-sekin SVGA (Super-VGA) 
standartiga 
o`tdi. VGAning birinchi platalari 262144 rang palitrasidan 256 rangni ekranga 
chiqardi. Keyinchalik VGA bilan birga mos keladigan juda ko`p platalar paydo 
bo`ldi, ularda mumkin bo`lgan rang tuslari 16,8 milliongacha etdi (True 
Color rejimi). 
Videoadapterlarni ishlab chiquvchilarning umumiy intilishi – monitor ekranida 
asliga maksimal yaqinlashgan mumkin qadar sifatliroq tasvirni olishdir. Bunda 
quyidagi: aks ettirilayotgan ranglar sonini ko`paytirish; aniq va har xil tasvirlash 
qobiliyatini orttirish; tasvirni ekranga chiqarish tezligini tezlashtirish vazifalari doim 
bo`ladi. [5] 
Zamonaviy videoadapterlar bundan ham yuqori razryadga egalar, masalan bir 
nuqtaga 32 bit, lekin bunda ko`rinadigan ranglar soni ortmaydi. Qo`shimcha 
razryadlarda saqlanadigan informatsiya maxsus dasturlar tomonidan grafikani aks 
ettirish operatsiyalarini tezlashtirish uchun yoki poligrafiya mahsulotini 
tayyorlashda kompyuterdan foydalanilganda rangni uzatishni yaxshilash uchun 
foydalaniladi.
Zamonaviy videokarta – o`z xotirasida ekran obrazini saqlaydigan va monitor 
uchun signalni shakllantiradigan oddiy qurilma emas. Hozirgi paytda bu o`zining 
mikroprotsessorlariga ega bo`lgan miniatyuradagi kompyuter bo`lib, o`zi hisoblarni 

---

20 
bajarish va ekranda nima va qanday qurilayotganini boshqarish qobiliyatiga ega. 
Videokartalarning hisoblarni va tasvirlarni qurish qobiliyatini apparatli 
videotezlanish deb ataladi (agar videokartada bunday qobiliyat bo`lmasa, yuk asosiy 
protsessorga tushadi va bu holda dasturaviy videotezlanish haqida gapirishadi). 
Zamonaviy kompyuter o`yinlari uchun videoadapterda tezlanish funktsiyalarining 
bo`lishi zarur. 
Grafik informatsiyani kiritish qurilmalari. Grafikaviy informatsiyani raqamli 
shaklga o`zgartirish jarayoni quyidagi ikki bosqichda amalga oshiriladi: 
 O`qish; 
 Kodlash. 
O`qish – grafikaviy elementni (nuqta, chiziq, elementar fragment) va qabul qilingan 
koordinatalar 
tizimida 
uning 
koordinatalarini 
aniqlash.