O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muxandislik-texnologiya instituti

7. Donlarning qobig’ini ajratish usullari. 
Donning  qobig’ini  ajratishda  juda  ko’p  turli  xil  mashinalar  qo’llaniladi.  Ko’p 
mashinalarning ishlash prinstiplarini ishchi organlarini donga ta’sirini uchta asosiy 
usulga bo’lish mumkin. 
1 usul - qisish va siljish; 
2 usul - bir martali va ko’p martali urilish; 
3 usul - abraziv va boshqa qattiq yuzalarda ishqalanish. 
Qisish  va  siljish  natijasida  donning  qobig’ini  ajratishda  ikkita  ishchi  yuza 
orasida  donga  ta’sir  qilinadi  5-rasm.  Bunda  ikki  yuza  orasidagi  masofa  donning 
o’lchamidan kichik bo’ladi va albatta bir yuza ikkinchi yuzaga nisbatan harakatda 
bo’ladi.  Bu  usulda  don  qobiq  ajratish  zonasiga  tushadi,  yuzalar  orasida  qisiladi, 
qobiqlari  yoriladi  va  yuzalarni  nisbatan  harakati  natijasida  yorilgan  qobiqlar 
(plyonkalar)  bir  biridan  ajraladi  va  mag’iz  qobiqlardan  ozod  bo’ladi.  Bu  usul 
plyonkalari mag’iz bilan birga o’smagan donlar uchun samaradorli bo’ladi. 1 usul 
bilan  ta’sir  qilish  uch  xil  mashinalarda  qo’llaniladi:  valli  dekali  dastgoh,  qobiq 
ajratish postavi va vallari rezin bilan qoplangan qobiq ajratgichlar. 
2 usul - bir martali va ko’p martali urilish natijasida qobiq ajratish quyidagicha 
bo’ladi:  mashinaning  qamchinlari  yoki  plastinkalari  bilan  ilg’ab  olingan  don  bir 
marta  yoki  ko’p  marta  mashinaning  qaytaruvchi  ichki  yuzasiga  yo’naltiriladi  6-
rasm. 
Bir  martali  qobiq  ajratish  usulini  plyonkasi  mag’iz  bilan  birga  o’smagan  va 
mag’izi mo’rt bo’lmagan donlarga ( suli) qo’llash maqsadga muvofiq bo’ladi. 
Ko’p  martali  qobiq  ajratish  usulini  plyonkasi  mag’iz  bilan  birga  o’sgan  yoki 
o’smagan  donlarga  qo’llash  mumkin.  Bu  usulni  qo’llagan  holda  donning  qobig’i 
ajratilsa  maydalangan  mag’izning  miqdori ancha  ko’p  hosil  bo’ladi.  Bu  usul  ikki 
holda  qo’llanadi:  don  mo’rt  bo’lmagan  (egiluvchan)  mag’izga  ega  (suli  doni); 

---

 
44 
qayta  ishlashda  maydalangan  mag’izdan  yorma  olinadi  (bug’doy,  arpa, 
makkajuxori). 
3 usul  - abraziv  va boshqa qattiq  yuzalarda ishqalanish  usulini qobig’i  mag’iz 
bilan birga o’sgan donlarning qobigini ajratishda qo’llash maqsadga muvofiqdir. 
Bu  usulda  qobiq  ajratish  mashinasining  ishchi  zonasida  don  uzoq  vaqt 
davomida  harakatlanuvchi  abraziv  yuza  ta’sirida  ishqalanadi  va  bir  me’yorda 
donning  qobig’i  kirib  olinadi  7-rasm.  Bu  prinstipda  qobiq  ajratgich-qayroqlagich 
A1-ZSHN-3  rusumli  mashinasi  ishlaydi.  Donning  yuzasiga  bir  tekislikda  ishlov 
berish nafaqat qobiq ajratishda, balki mag’izni qayroqlashda ham qo’llaniladi. A1-
ZSHN-3  rusumli  mashinada  arpa,  bug’doy,  no’xat  va  makkajuxori  donlarining 
qayta ishlash mahsulotlarini qobig’i olinadi, qayroqlanadi va silliqlanadi.