O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muhandislik-qurilish instituti

Po’latni tоblash. Evtektоidgacha bo’lgan po’latni As
3
kritik nuqtadan, 
evtektоiddan keyingi po’latni As
1
kritik nuqtadan yuqоri temperaturagacha qizdirish va 
shu temperaturada ma`lum vaqt tutib turib, so’ngra tez sоvitish tоblash deyiladi. 
Evtektоidgacha bo’lgan po’lat As
1
kritk nuqtadan yuqоri ammо As
3
kritik nuqtadan past 

---

temperaturagacha qizdirilib, shu temperaturada ma`lum vaqt tutib turilgandan keyin tez 
sоvitilsa, u chala tоblanadi. 
Po’latni bo’shatish. Tоblangan po’latni As
1 
kritik nuqtadan past temperaturagacha 
qizdirib, so’ngra ma`lum tezlik bilan sоvitish bo’shatish deb ataladi.
MS: Materiallarga nima uchun termik ishlоv beriladi? 
 
Tayanch so’z va ibоralar 
1. Termik ishlash. 
2. Termik ishlash rejimi. 
3. Termik ishlash turlari. 
4. Po’latni termik ishlash. 
 

---

 10-ma’ruza 
Mаvzu: Qizdirilgan po’latni sovutish jarayonidagi ichki o’zgarishlar. 
Reja: 
1.Xajmiy qizdirilayotgan metallning harorati intervali.
2.Pokovkalarni sovitish va termik ishlash. 
3.Bolg’alash va shtamplashni metall ichki tuzilishiga ta’siri 
1.Xajmiy qizdirilayotgan metallning harorati intervali.
Ma’lumki,po’lat qizdirilganda uning qattiqligi va mustaxkamligi pasayadi va 
bolg’alanuvchanligi ortadi. Po’latda qizdirish jarayonining berilgan temperaturaga amal 
qilmasdan qizdirilishi metallning kuyishiga olib keladi. 
Metallni qizdirish temirchilikda bajariladigan asosiy jarayonlardan biri bo’lib, bu 
jarayon bolg’alash orqali detal ishlab chiqarish bilan tenglashtiriladi. Qizdirish va 
bolg’alash jarayonini to’g’ri olib borish pokovka ishlab chiqarish jarayonini 
yengillashtiradi va bolg’alash va shtamplash ishlarini osonlashtiradi, dastgoxlar ish 
unumini oshiradi. Болғалаш учун температура оралиқларини 1868 йилда Д.К 
Чернов томонидан кўрстиб берилган.Унинг фикрига кўра пўлатларни аниқ 
температурада қиздириш ва болғалаш орқали сифатли паковкаларни 
олинади.Бунинг учун болғалашда металлнинг қиздиришни қуйи температураси 
фазалар ўзгариши температураси билан аниқланади. 
Болғалаш-штамплаш температураси оралиқлари металлнинг химиявий 
таркибига 
боғлиқ. 
Температура 
оралиқлари 
тажриба 
усулини 
билан 
аниқланади.Металларни болғалаш-штамплашда температура оралиқлари рухсат 
этилган ва рационалга фарқланади.Рухсат этилган интервал- босим билан ишлов 
беришда пўлатни характеристикасини ифодалайди. У ишлов бериш жихози ва 
технологик 
жараёнларга,паковка 
ўлчамларига 
ва 
шаклига 
боғлиқ 
бўлмайди.Болғалашнинг оптимал ва рухсат этилган температура интервалини 
аниқлашда металлни механик хоссаларини температурага боғлиқ холда 
ўзгаришини кўриб чиқиш лозим. 
Металлни 1470
0
С температурадан юқори ва суқланиш температурагача 
қиздирилса мўртлашишга яъни куйиш зонаси бўлади. Куйиш жараёнида 
таркибидаги кислород металлни ички кисмида диффундируентланади ва донларни 

---

чегара кисмини оксидлайди, шунинг учун темир оксиди суюқланиши металл 
температурасидан паст бўлади. Металларни куйиш зонасигача қиздириб болғалаш 
усули билан ишлаб чиқарилган махсулот сифтсиз хисобланади.Шунинг учун 
болғалашннг юқори температура интервали куйиш температурасидан паст бўлиши 
керак.Куйиш зонасига яқин температурада донларнинг ўсиши катталашишига ва 
металлнинг йирик донли тузилишига олиб келади. Йирик донлардан тузилган 
металларни штамплаш ва болғалашда майдалаш мумкин.Шунинг учун донларнинг 
тез ўсиши боис,болғалаш ва штамплашда металлга ишлов беришни юқори 
температурасидан қуйи температураларда олиб бориш интервали ўрнатилади.