O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti udk 372. 72/371-3 Magistratura bo‘limi «Gumanitar fakultetlarda matematika»
Download 0.89 Mb. Pdf ko'rish
|
boshlangich sinf matematika darslarida pedagogik texnologiyalardan foydalanish metodikasi
|
: = 65:9=7(2Qoldiq) - 63 2 65 80 № 3 Qoldiqli bo‘lishga doir misol tuzing. Bunda bo‘lunuvchi 43, bolinma 4 ga teng bo‘lsin: : =4 ( qoldiq ) 43:9=4 (7Qoldiq) - 36 7 № 4 Qoldiqli bo‘lishga doir misol tuzing, unda bo‘lunuvchi 41, bo‘linma 8 ga va qoldiq 1 ga teng bo‘lsin: bo‘lsin: : =8 ( qoldiq ) 41:5=8 (1 qoldiq) - 40 1 Guruhlar taqdimoti o‘tkaziladi. O‘quvchilar natijalarni daftarlariga yozib boradilar. Daftarlar tekshiriladi. VI. Mustaqil ish (3 daqiqa). Darslikdagi misolni yechish uchun o‘quvchilarga beriladi. Qaysi guruh a‘zosi 1 – bo‘lib yechsa, o‘sha o‘quvchi sinf taxtasiga yozadi. O‘quvchilar nutqidagi sehrli so‘zlarning ishlatilishi kuzatib boriladi. VII. Magnitofon yordamida “Jim” o’yini (5 daqiqa). Mehmon bobomiz navbatdagi misol yozilgan ovozli magnet lentani eshittiradi. Har biringiz abak yordamida javoblarini ko‘rsating. - Barakalla! Ballar qo‘yiladi. VIII. Masala (5 daqiqa). 43 41 81 Darslikda berilgan masalaga qisqa shart tuzing. 1 – bo‘lib bajargan guruh a‘zosi 17 m li lentani qirqib ko‘rsatib beradi. Kesib olishdi – 17 m dan 4 ta bo‘lak. Qoldi – 5 m l. Uzunligi - ? m Yechimi: 17:4=3 m (5 qoldiq) Javob : Kesib olingan har qaysi bo‘lakning uzunligi 3 m. Savol – javob o‘tkaziladi. 1. Lentalar nima uchun kerak? 2. Qaychidan qanday foydalanish kerak? 3. Siz kim bo‘lmoqchisiz? 4. Tikuvchilik qanday kasb? Javoblar umumlashtirib, ballar qo‘yiladi. IX. Ijodiy topshiriq (8 daqiqa). Guruh nomlariga qarab, o‘quvchilarning ijodkorligini, hisoblash malakalarini rivojlantirish maqsadida ko‘rgazmalar tarqatiladi. To‘rtliklar yozadilar, ifodalar tuzadilar va yechadilar. 1 – guruh: Mushukcha. Men bir jumboq mushukcha, mening sonlarim ancha, - deya mushukcha bizga 3 sonlari bilan tashrif buyuradi. Mushukchadagi sonlardan biz 26 sonini olib 4 ga bo‘ldik. 261 :4=6 (2 qoldiq) - 40 2 Guruh a‘zolari mushukcha haqida o‘z bilganlarini so‘zlab beradilar. 2 – guruh: Mashina Kichik – kichik uychalar, Chopadi ko‘cha bo‘ylab. Bolalar chiqib olgan Nima bu, ayting o‘ylab? 82 Ha, albatta, bu mashina. Mashinamizdan biz 1 lar va 1 ta g‘ildirak yig‘indisini oldik va uni g‘ildirakda berilgan songa bo‘ldik. 10+6=16 16:6=2 (4 qoldiq) - 12 4 Mustaqillik davrida Asakada mashina ishlab chiqarila boshlandi. O‘quvchilar javobi tinglanadi. 3 – guruh: Laylak Laylak keldi, yoz bo‘ldi, Qanoti qog‘oz bo‘ldi. Bizning laylak sonlari Uchib ketib soz bo‘ldi. Laylakda berilgan tana qismidagi sonlar yig‘indisini dumida berilgan 2 lardan 3 ta bo‘lgani uchun 3 ga bo‘ldik. 19:3=6 (1 qoldiq) - 18 1 Dehqonlarimiz laylak uchib kelishi bilan dala yumushlarini boshlaydilar. Laylak qut – Baraka olib keladi. Javoblar tinglanadi. 4 – guruh : Odamcha Men o‘zi bir sho‘x bola, Chamandagi gul – lola. Raqamlarim turlicha, Ishlab ko‘rgin sen picha. Odamchamiz sonlari yig‘indisini quloqlarining soniga bo‘ldik. 3•7=21 21:8-2 (5 qoldiq) - 16 5 83 Yurtimizda, sinfimizda ochiq chehrali insonlar juda ko‘p. kimki doim kulib, yaxshi kayfiyatini atrofdagilar bilan baham ko‘rsa, u hayotda omadli bo‘ladi. Mana, bugungi mehmonimizni misol qilib olsak bo‘ladi. Javoblar tinglanadi. X. Uy vazifasini tekshirish (2 daqiqa) Darslikda berilgan navbatdagi misol va masalani guruh vakillari o‘qiydilar. Ballar qo‘yiladi. XI. Uyga yangi vazifa berish. (1 daqiqa) Masala va misollar tushuntirib beriladi. XII. Darsni yakunlash. Guruhlarning yiqqan doirachalari hisoblanadi. G‘olib guruhlar aniqlanib, ballar qo‘yiladi. Mehmon bobo esa qutilaridan odobli, dono o‘quvchilarga sovg‘alar ulashadilar. Xulosa: 1. Bugungi dars sizga yoqdimi? 2. Siz darsda o‘zingizni qanday his qildingiz? 3. Baholaringiz va sovg‘alaringizdan hursandmisiz? Nima uchun? Mehmonlar ham o‘z fikr – mulohazalarini aytadilar. 4-SINF ―Insert‖ usulida o‘qituvchi biror mavzuni o‘rgatishda foydalanadi. Mavzuni mustaqil o‘rganish uchun vaqt ajratiladi. O‘quvchilarga kitob hoshiyasiga 4 belgidan birini qalamda qo‘yib borish taklif qilinadi: ―V‖ – buni men bilar edim. ―q‖ – bu men uchun yangi. ―-― –bu fikrga qo‘shilmayman. ―?‖ – tushunmadim. Agar mavzuni bir nechta aniq bo‘laklarga yoki qadamlarga bo‘lish mumkin bo‘lsa, unda o‘quvchilar tuzgan belgilar ketma – ketligini doskaga yozish va tahlil qilish mumkin bo‘ladi. 84 Bu metod 3- 4 – sinfda o‘tkazish uchun qulay.Masalan, 3-sinfda ―Vaqt birliklari‖, ―Sutka‖, ―Uchburchaklarning turlari‖, 4 –sinf ―Vaqt. Tezlik. Masofa‖, ―Yer maydonlari yuzini o‘lchash‖ mavzularida va hokazo. Mavzu: O‘tilgan mavzularni mustahkamlash. Darsning maqsadi: A) O‘quvchilarning arifmetik amal va ularni bajarish tartibi haqida olgan bilimlarni mustahkamlash. B) O‘quvchilarni turli xil o‘yinlar, musobaqalar orqali bir-biriga bo‘lgan do‘stlik hurmatini sezdirish. C) Ularning to‘rt va 5-6 xonali sonlarni to‘g‘ri hisoblash malakalarini yanada oshirish. Dars turi: Mustahkamlash guruhlarda bo‘lib. Dars metodi: Musobaqaga doir tarqatma materiallar, rasmlar asosida osma jihozlar, rag‘batlantiruvchi kartochkalar. Dars jarayoning rejasi va ularga ajratilgan vaqt ko‘rsatiladi. Darsning borishi. I. Tashkiliy qism. O‘quvchilarning bugungi darsning qoidasi bilan tanishtiriladi. Ya‘ni: - Faollik; - Dadillik; - Tezkorlik; - Intizomga rioya qilish; - O‘zaro hurmat; - Izlanuvchanlik; - Imkoniyat; - To‘g‘ri fikrlash; - Vaqt-bu oltin. So‘ng o‘quvchilar guruhlarga bo‘linadi. 5 yoki 6 guruhdan iborat, 7-6 kishilik guruhga ajratiladi. Stol ustida 30-35 ta o‘quvchiga 5-6 xil rangdagi shakllarni oladilar va nomlanadilar: 10 daqiqa. 85 Doiracha - 1-guruh “Do‘stlik” Kvadrat - 2-guruh “Sadoqat” Uchburchak - 3-guruh “Mehribon‖ To‘rtburchak - 4-guruh “Mehribon‖ Oval - 5-guruh “Ibrat‖ Romb - 6-guruh “Saxovat‖ II. O’tilgan mavzuni tekshirish: O‘tilgan mavzu bo‘yicha har bir guruhga quyidagi misollar beriladi. 10 daqiqa. 1-Topshiriq. 1-guruh 3700:100×2= 2-guruh 96:32×27= 3-guruh 66:33×46= 4-guruh 4200:100×2= 5-guruh 2500:100×2= 6-guruh 1500:100×1= Yoki ustun shakldagi misollar. Bajarilgan vaqtni hisobga olgan holda keyingi misollar ham guruh bo‘yicha taqsimlanadi. Yana misollar yechiladi. 10 daqiqa 2-Topshiriq. 1-guruh 30+910+90+970+9= 2-guruh 334+41+19+6+50= 3-guruh 58+220+80+42= 4-guruh 41+44+49+46+22= 5-guruh 71+46+29+34= 6-guruh 57+18+82+13= III. O’tilganlarni mustahkamlash. Bugungi darsimizda darslikdan yana qo‘shimcha topshiriqlar beriladi. Topshiriqlarni tez va to‘g‘ri bajargan guruhlar rag‘bantiriladi. 86 3-Topshiriq. Katta qog‘ozda klaster usulida topshiriq beriladi (5 daqiqa). 1-guruh 2-guruh Massa birliklari Vaqt birliklari 87 3-guruh 4-guruh 5-guruh Geometrik shaklar Yuza birliklari Uzunlik birliklari 88 6-guruh Bu jadvallarni bolalar tezkorlik va zukkolik bilan to‘ldirilishi hisobga olinadi. 4-Topshiriq. Bilmasvoyning xatosini toping! Kim tez va aniq topadi? deb shart qo‘yadi: 500- =350 - 814 = 116 380- =116 - 292 = 514 462- =108 - 507 = 402 Bunga 10 daqiqa vaqt ajratiladi. Umumiy tarzda o‘quvchilarga o‘ylanuvchan va topqirlik talab etiladigan mantiqiy masala beriladi. Masalan: Jo‘jalar savol berdi onaga ‖Ona biz jami qancha?‖ Ona jumboq tarzda tushuntirdi (Harakatli mashqlar) O‘ng tomonda qancha bo‘lsangiz, X + +X Massa turlari 89 Chap tomonda ham shuncha siz. X X Sizlar esa shularning yarmi, ▬ + ▬ Yana sizlar bularning yarmidan yarmi? 2 4 Men bilan bo‘lasiz 100 ta. + Yechilishi: 36+36+18+9+1=100 1 =100 IV. Darsni yakunlash. Bunda guruhlarning javoblari yozilgan jadvallardagi ballar jamlani, g‘olib guruh aniqlanadi. G‘olib guruhlar va qaysi gurudagi faol qatnashgan o‘quvchilar alohida baholanadi. O‘qituvchi guruhning qanday ishlangani, dars qoidasiga rioya qilganlari o‘tilgan mavzularni takrorlab mustahkamlashda bugungi darsning ahsmiyati haqida so‘raydi. O‘quvchilar ham bugungi interfaol darsning qanday o‘tilganligi haqida o‘z fikr-mulohazalarini aytadilar. 4- sinf 90 MAVZU: Bir xonali songa yozma bo’lish. MAQSAD: Ta‘limiy: O‘quvchilarga ko‘p xonali sonni 1 xonali songa yozma bo‘lishni o‘rgatish. Tarbiyaviy: O‘quvchilarni o‘zaro hamkorlik va jamoa bo‘lib ishlash hissini tarbiyalash. Rivojlantirish – oshirish: O‘quvchilarning mustaqil ishlash ko‘nikmasini rivojlantirish. Dars metodi: Kichik guruhkarda ishlash, aqliy hujum. Dars jihozi: Mavzuga oid tarqatma kartochkalar. Darsning borishi: I. Tashkiliy qism: a)O‘quvchilarning darsga tayyorgarligini tekshirish. b)Uyga berilgan vazifalarning bajarilishi tekshiriladi. O‘qituvchi bugungi darsning maqsadi va mazmuni tushuntiriladi. Keyin o‘quvchilarni 4 ta guruhga bo‘linadi, ularga guruhda jamoa bo‘lib ishlash, javoblarni navbat bilan o‘qish kerakligi ta‘kidlanadi. Bu bugungi darsning qoidalaridir. II. O’tilgan mavzuni takrorlash. Bunda o‘quvchilar bilan og‘zaki hisoblash ishlari bajariladi: 860 : 2 840 : 4 0 : 473 72 : 4 690 : 3 400 : 5 743 : 1 190 : 19 III. Yangi mavzu bayoni: Mavzu : Bir xonali sonlarga yozma bo‘lish. Keling, 3 xonali sonlarni 1 xonali sonlarga bo‘lish yo‘llarini eslab olamiz (Guruhlarga mustaqil ish uchun misollar beriladi) 963 : 3 968 : 4 655 : 5 772 : 2 Har bir guruhdan 1 o‘quvchi misolni doskaga yozadi. O‘zi yechgan misolini tushuntirib, tahlil qilib beradi. Keyin esa guruhlarga 4 xonali sonlarni 1 xonali songa bo‘lishni bajarish topshiriladi: 8562 : 3 91 Misolni guruhlarga berib yechiladi. O‘qituvchi misol natijasini so‘raydi va ko‘paytirish qoidasi yordamida tekshiriladi. Keyin doskada o‘qituvchi tomonidan tushuntiriladi. Avvolo bo‘linmaning necha xonali bo‘lishi topiladi. Bunda 1 – to‘liqsiz bo‘lunuvchi 8 ajratiladi, 8>3 8-minglar soni, demak bo‘linma minglar sonini bildiradi va 4 xonali bo‘ladi. 8562 3 8 5 6 2 3 - 8 ni 3 bo‘lamiz 2 chiqadi, 2 • 3 = 6, 8 – 6 = 2 6 2854 - 25 : 3 = 24 (1 qoldiq) 3 • 8 = 24, 25 – 24 = 1 25 va hokazo 24 Tekshirish: x2854 1 6 3 1 5 8562 1 2 1 2 0 Bo‘lish vazifasi to‘g‘ri bajarildi. III.Mustahkamlash: Bo‘lish bo‘yicha har bir guruhga alohida topshiriqlar beriladi.Har birini alohida qog‘ozga yoziladi,tekshiruvdan keyin daftarlariga yozib qo‘yadilar. 3915 : 5 8756 : 4 9768 : 8 Jamoa bo‘lib ishlash shu tariqa davom etadi. Keyingi topshiriq jadvalni to‘ldirish. a 80 84 48 1 b 16 7 1 1 35 A:b 12 12 0 IV. Muammoli topshiriq: Guruhlarga“Oyga kim birinchi” o’yini topshiriladi. Bu misolni tez bajargan guruh oyga biinchi chiqadi. 92 “Oyga kim birinchi” o’yini Buni tez bajarganlarga yana qo‘shimcha topshiriq yoki mana shu topshiriqni berish mumkin. Qulfning ko‘rinishi mana bunday: Endi 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13 sonlarini bo‘sh doirachlarga shuday joylashtirish kerakki, oltiburchakning istalgan diaganali, balandligi yoki istalgan tomonida uchta soning yig‘indisi 21 bo‘lsin. Ana shunda qulf ochiladi. 93 JAVOBI Qo‘shimcha topshiriqlardan keyin quyidagi masala yechiladi. Masala: Kutubxonadan 1 – kun – 126 kitob olindi. 2 – kun esa 1 kundan – 83 kitob ortiq olindi. Kutubxonadan 2 kunda qancha kitob olingan? I kun – 126 ta II kun - ? 83 ta ortiq ? Yechish: 126 + ( 126 + 83) = 335 7 11 9 10 2 6 13 3 5 12 8 1 4 94 Yana shu masalaga teskari masala tuzish so‘raladi. O‘quvchilar og‘zali tuzib qisqa shartini tuzadilar. I kun – ? II kun – 209ta 83 ta ortiq ? I kun – ? II kun – ? 83 ta ortiq 335 V. Uyga vazifa: Uyga berilgan topshiriqlar 587 – 588 – misol va masalalar. Dars yakunlanadi. O‘quvchilarni dars davomidagi faolligiga qarab rag‘batlantiriladi. Ikkinchi bob bo’yicha xulosa Bugungi kunda o‘qituvchilar darslarida nafaqat o‘quvchilarga ma‘lum bilimlarni o‘rgatish, balki dars jarayonida o‘quvchi shaxsining ayrim tomonlarini shakllantira yoki rivojlantira olishlari darkor. Ushbu maqsadda o‘qituvchilar uchun interfaol usullarida dars o‘tishda o‘rganilmoqda. Interfaol usuli yaratilishidan asosiy maqsad: - o‘qituvchi va o‘quvchi, o‘quvchi va o‘quvchi hamkorligini shakllantirish; - O‘quvchilarga zarur bo‘lgan bilim, ko‘nikma malakalarini interfaol usullar orqali yetkazish; - O‘quvchilarni mustaqil fikrlashga, o‘z fikrlarini asoslay olishga imkon yaratish. 95 3-BOB. Pedagogik tajriba - sinov ishlarini tashkil etish va uni o’tkazish 3.1. Pedagogik tajriba – sinov maqsadi va vazifalari Bir necha bosqichda o‘tkazilgan pedagogik tajriba – sinov jarayonida biz quyidagi asosiy vazifalarni belgilab oldik: Interfaol metodlari asosida boshlang‘ich sinf matematika darslarida o‘quvchilar tomonidan o‘zlashtirishining sifatini o‘rganish va tahlil qilish. Interfaol metodlarni amalga oshiruvchi usul va vositalar hamda metodlarni aprobatsiya qilish asosida tushunchalarni shakllantirishning integrativ (yaxlit) natijalariga erishish. Interfaol metodlarni amalga oshirishni osonlashtirishga imkoniyat yaratadigan, o‘quvchilarning boshlang‘ich sinfdagi matematika darslarini samarali o‘zlashtirishni shakllantiradigan o‘quv mashg‘ulotlarining tashkiliy shakli tizimini bir yo‘nalishga to‘g‘rilash. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining matematika darslarini mukammal o‘zlashtirishda, bilim va tafakkurlarini shaklantirishda, o‘rganilayotgan o‘quv predmeti sifatini oshirishda, interfaol metodlarini foydalanishini amalga oshirishning ta‘sirini kuchaytirish. 2009-yilda tajriba-sinov jarayonining birinchi bosqichida boshlang‘ich sinf matematika darslarida interfaol metodlaridan foydalanishni kuchaytirish bo‘yicha tayyorgarlik ishlari olib borildi. Olimlarning ilmiy-tadqiqot ishlari, falsafiy, psixologik, pedagogik muammolar yoritilgan ilmiy asarlar o‘rganildi va tahlil etildi. Birinchi bosqich jarayonida pedagogik tajriba-sinov ishlarining mazmuniga mos uslubiy qo‘llanma ishlab chiqildi. Shu davr ichida tadqiq etilayotgan muammo bo‘yicha Toshkent shahar Hamza tumanidagi 30-sonli umumiy o‘rta ta‘lim maktabida 270 nafar o‘quvchi, 11 ta boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari orasida maxsus anketalar asosida so‘rovnomalar o‘tkazildi. Unda boshlang‘ich sinf matematika darslarini interfaol metodlar asosida shakllantirish haqidagi ilmiy tushunchalarni o‘quvchilar tomonidan o‘zlashtirilishi sifat va samaradorligini o‘rganish va tahlil qilish vazifasi qo‘yildi. Mazkur muammoni hal etish o‘rganilayotgan faoliyatni mantiqiy jihatdan tahlil etish nuqtai nazaridan 96 amalga oshirildi. Mazkur bosqichda olib borilgan tadqiqot natijalarining chuqur tahlillari asosida quyidagi xulosalarga keldik: Boshlang‘ich sinf amaliyotida o‘qituvchilar o‘quvchilarga dars mavzusi mazmunini rivojlantirishda asosan ta‘limning zamonaviy interfaol metodlaridan foydalanadilar. Dars jarayonida berilayotga bilimlarning asosiy mazmuni, o‘zlashtirilayotgan bilimlarga qo‘yilgan ma‘lum qonuniyatlardan chiqmagan holda o‘quvchilar uchun tayyor qilinib taqdim etiladi. Mazkur bosqichda falsafa, psixologiya va pedagogika, shuningdek boshlang‘ich sinflar amaliyotiga oid ilmiy adabiyotlar o‘rganib chiqildi. O‘quvchilarda matematik tushunchalarni shakllantirish muammolari, mavjud matematik tushunchalarning belgilarini aniqlash, o‘xshash tushunchalarni farqlash, bog‘liqlik va munosabatlarni aniqlash masalalari o‘rganildi va tatqiq qilindi. Matematik tushunchalarni shakllantirishning boshlang‘ich bosqichida mashqlar tizimini amalga oshirish va ulardan foydalanish samaradorligi isbotlandi. Bu bosqichda boshlang‘ich sinf matematika darslarida pedagogik texnologiyalardan qo‘llanilishi tatqiq etildi, darslarda pedagogik texnologiyalardan foydalanib matematik tushunchalarning o‘rni, ahamiyati, o‘zlashtirishga ko‘rsatadigan ta‘siri darajasi o‘rganildi. Ikkinchi bosqich 2010-yilda boshlang‘ich sinflarda matematikaning pedagogik texnologiyalar darajasini aniqlash maqsadida Toshkent shahar Hamza tumani 30-sonli umumiy o‘rta ta‘lim maktabidagi 4 ―a‖ – 4 ―b‖ sinflar orasida pedagogik tajriba-sinov ishlari olib borildi. O‘quvchilarning tanlagan kasblari bo‘yicha boshlang‘ich sinflardaolib borilayotgan dars jarayonlari kuzatildi. Amalga oshirilgan ishlar samaradorligini aniqlash maqsadida pedagogik tajriba- sinovni boshlash va yakunlash davrida o‘quvchilarning darsga qiziqishlari munosabatlarini miqdoriy va sifat o‘zgarishlari aniqlandi. Tadqiqotning ilmiy farazlari asosida boshlang‘ich sinf matematika darslarda pedagogik texnologiyalardan foydalanish bo‘yicha qator tadbirlar amalga oshirildi. Ilmiy- tadqiqot ishi muallifi tomonidan boshlang‘ich sinflarda o‘rganilayotgan boshlang‘ich sinflarda pedagogik texnologiyalarning xususiyatlari va shu asosda 97 o‘quvchilarda ilmiy tushunchalarni shakllantirishga doir o‘quv-uslubiy qo‘llanma hamda uslubiy tavsiyanomalar yaratildi. Ular boshlang‘ich sinf o‘quvchilari va o‘qituvchilari orasida o‘tkazilgan pedagogik tajriba-sinov ishlarida qo‘llanildi. Unda o‘quvchilarga ilmiy tushuncha va o‘zlashtirayotgan bilimlaridan ko‘nikma va mahoratlarini shakllantirishda pedagogik texnologiyalarning mavjud shakl va vositalari asosida samarali qo‘llash va amalga oshirish tadbirlarini sinovdan o‘tkazish asosiy maqsad qilib olindi. Pedagogik tajriba-sinov jarayonida boshlang‘ich sinflar o‘qituvchi va o‘quvchilarining tadqiqotimizda ilgari surilgan yangi uslubiyotga nisbatan munosabatlariga diqqat-e‘tibor qilindi, ta‘limda qo‘llaniladigan pedagogik texnologiyalarni amalga oshiruvchi vositalarga nisbatan ularning mulohazalari, bunda yuzaga keladigan ba‘zi qiyinchiliklarni bartaraf etish chora-tadbirlari tahlil qilindi. Shu bilan birga, pedagogik texnologiyalarning ba‘zi vositalari orqali o‘quvchilar tomonidan o‘zlashtirilayotgan o‘quv materiallarining sifat va samaradorligini oshirish muammolari o‘rganildi. Download 0.89 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|