O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘zbekiston respublikasi qishloq va suv
ΙΙ BOB. TADQIQOT O’TKAZISH JOYINING TUPROQ IQLIM SHAROITI VA TADQIQOT O’TKAZISH USLUBI
Download 1.9 Mb.
|
Дисс.иши lotin yangisi
|
ΙΙ BOB. TADQIQOT O’TKAZISH JOYINING TUPROQ IQLIM SHAROITI VA TADQIQOT O’TKAZISH USLUBI
2.1 Tadqiqot o’tkazilgan joyning tuproq va iqlim sharoitlari Ilmiy tadqiqot ishlari Andijon viloyati Andijon tumani “ANDIJON YO‘L KO‘KALAM” UK manzarali daraxtlar yetishtirish pitomnigida 2020-2021 yillarda o‘tkazildi. Tadqiqot ob’ekti Andijon shahridan 35 km uzoqlikda Janubiy-Sharq tomonda joylashgan. Hududning iqlim ko‘rsatkichlarini tahlil etish uchun “Andijon gidrometerologiyasi” ma’lumotlaridan foydalandik. Andijonning iqlim sharoiti o‘ziga xos bo‘lib, tekislik qismidan tog‘ mintaqalari tomon havoning harorati pasayib boradi, atmosfera yog‘in miqdorlari esa aksincha ko‘payadi. Tekislik va adir mintaqalarida qish oylarining xarorati turg‘unsizdir, ular yillar bo‘yicha o‘zgarib turadi. Viloyatda eng sovuq oy yanvar oyi bo‘lib, bunda havoning xarorati 0oS dan -28oS gacha bo‘ladi. Eng issiq oy esa iyul hisoblanib, xarorat 27oS dan 45oS gacha yetadi. Viloyat xududida bo‘ladigan atmosfera yog‘inlarining miqdori ham turlichadir. Tekislik qismida bir yil davomida 261-316 mm va tog‘ oldi adir mintaqalarida 366-435 mm, tog‘ mintaqalarida esa 700-895 mm gacha atmosfera yog‘inlari bo‘ladi. Atmosfera yog‘inlarining asosiy qismi tog‘ hududida qor tarzida, adir va tekislik mintaqalarida esa yomg‘ir tarzida yuz beradi. Yog‘ingarchilikning ko‘p qismi qish va bahor oylariga to‘g‘ri keladi, ozchilik qismi kuz oylarida tushadi. Yoz oylarida esa deyarli yomg‘ir bo‘lmaydi. Kuzda iliq kunlar ancha uzoq davom etadi, havo harorati sekin pasayib boradi. Oktyabrning oxirida yoki noyabrning boshida xarorat keskin pasayadi. Bu davrda yog‘ingarchilik miqdori oshadi. “Andijon” meteostansiyasi bo‘yicha ob-havo harorati va o‘rtacha yog‘ingarchilik miqdori ma’lumotlari quyidagi -jadvalda keltirilgan. 2.1-jadval “Andijon” meteostansiyasi bo‘yicha havo haroratining o‘rtacha ko‘p yillik va tadqiqot vaqtidagi ko‘rsatkichlari
Yuqori jadvaldan havo haroratining o‘rtacha ko‘p yillik ko‘rsatkichlarga nisbatan yuqori bo‘lganligini kuzatishimiz mumkin. bu esa so‘ngi paytlarda havo haroratining ortib borayotganilgidan dalolat beradi. 2.1-rasm. O‘rtacha havo xarorati, oS 2.2-jadval “Andijon” meteostansiyasi bo‘yicha yog‘ingarchilik miqdorining o‘rtacha ko‘p yillik va tadqiqot vaqtidagi ko‘rsatkichlari
Tajriba o‘tkazilgan yillarda havo harorati o‘rtacha yillik ko‘rsatkichi ko‘p yillik o‘rtacha ko‘rsatkichga nisbatan yuqori bo‘lganligi kuzatildi. Ilmiy tadqiqot ishimizning birinchi yilida, ya’ni 2020 yili havo harorati ko‘p yillik ma’lumotlarga nisbatan 1,2oS, 2021 yilda 2,4oS va 2022 yilda 1,8oS yuqori bo‘ldi. 2.2-rasm. Yog‘ingarchilik miqdorining oylar bo‘yicha taqsimlanishi, mm Yog‘ingarchilik miqdori tajriba o‘tkazilgan yillar bo‘yicha 591,8 mm, 433,1 mm va 402,4 mm ni tashkil etdi. Ko‘p yillik ma’lumotlarga nisbatan 2019 yili 180,8 mm, 2020 yili 22,1 mm ko‘p bo‘ldi, 2021 yilda esa 8,6 mm kam bo‘lganligi kuzatildi. 2.3-jadval “Andijon” meteostansiyasi ma’lumoti bo‘yicha havoning nisbiy namligi (%)
O‘rtacha ko‘p yillik ma’lumotlarga ko‘ra havoning nisbiy namligi yil bo‘yi me’yor darajasida bo‘ladi. Eng issiq oy – iyulda havoning nisbiy namligi eng past ko‘rsatkich, ya’ni 40% ni, yanvar oyida esa 72% ni tashkil etadi. 2.4-jadval “Andijon” meteostansiyasi ma’lumoti bo‘yicha tuproq ustki qismining harorati, oS
Tuproq ustki qismining harorati ham urug‘ko‘chatlarning o‘sib rivojlanishida muhim ahamiyatga egadir. Ushbu ko‘rsatkich iyul oyida 34oS dan 71oS gacha ko‘tarilishi kuzatilgan. Yanvar oyida esa -2oS dan -35oS gacha pasayib ketadi. Shamolning tezligi o‘rtacha 1,8 m/s ni tashkil etib, asosan shimoli-sharq va shimol tomondan esadi. Shamolning tezligi bahorda eng yuqori darajada (2,1 m/s), qishda esa eng past darajada (1,6 m/s) bo‘ladi. Shamolning asosiy yo‘nalishi yil davomida deyarli o‘zgarmaydi. 2.3-rasm. Shamol yo‘nalishining kutblar bo‘yicha takrorlanishi Andijon viloyatining iqlim sharoitini tahlil qilib shunday xulosaga kelish mumkinki, bu hudud qishloq xo‘jalik ekinlarini har qanday turini yetishtirishga qulay bo‘lib, quyosh nurining quvvati, sun’iy sug‘orish imkoniyatlari dala ekinlaridan yuqori va sifatli hosil yetishtirishni ta’minlaydi. Tajriba xo‘jaligining tuprog‘i qadimdan sug‘orib kelinadigan tipik bo‘z tuproq. Bu tuproq tarkibida 0,8-1,0 % chirindi, 0,058-0,089 % atrofida azot, 0,141-0,184 % ga yaqin fosfor va 0,154-0,148 % atrofida kaliy mavjud, bu esa o‘simlik o‘suv davrida foydalanadigan oziqa elementlarining juda oz miqdorda ekanligidan dalolat beradi. Tuprog‘i sho‘rlanmagan. Bu tuproq suv o‘tkazuvchanligi, yumshatishni murakkabligi bilan farq qiladi. Sug‘orish natijasida tuproq qatlami zichlashib boradi. Sug‘orishdan va yog‘ingarchilikdan keyin qatqaloq hosil bo‘ladi [Pankov, 1970]. Yer osti suvlar 3 m dan chuqur qatlamda joylashgan. Tajriba dalasi azot va fosfor bilan yetarli darajada ta’minlanmagan. Ma’dan va organik o‘g‘itlar qo‘lanilsa, dala ekinlaridan yuqori hosil yetishtirish mumkin. Cug‘orish uchun tajriba xo‘jaligi shimol qismidan oqib o‘tuvchi Bo‘z-suv kanali suvidan foydalanildi. 2.5- jadval Tajriba dalasi tuprog‘ining dastlabki agrokimyoviy ko‘rsatkichlari.
Gorizont A 0-25 sm – jigar rang, kul rang og‘ir qumoqli donador strukturali, yumshoq, ozgina ildiz qoldiqlari bor. Keyingi gorizontga o‘tish asta-sekin. B 25-50 sm – yuqori gorizonga nisbatan qora rangli, og‘ir qumoqli, bir muncha qattiq. NSl da ko‘pirib qaynaydi. Oz miqtorda ildiz qoldiqlari ham uchrab turadi. C 50-105 sm – och tusli kul rang tuproq, karbonatining bo‘lakchalari uchraydi. O‘ta qumoqli. D 105-150 sm – och kul rang yengil qumoqli tuproq. Gips uchraydi. Strukturasi yo‘q karbonatning mayda bo‘lakchalari ko‘p uchraydi. Quyida tajriba maydoni tuprog‘ining agrokimyoviy tasnifi. 2.6-jadval Tajriba o‘tkaziladigan tuproqlarning agrokimyoviy tasnifi
Gumusning miqdori haydov qatlamida 1,7% ni tashkil etadi. Pastga qarab uning miqdori kamayadi. Umumiy azotning miqdori yerning haydov qatlamida 0,12 % bo‘lib, D 105-150 sm chuqurlikka tushgan sari kamayib boradi. Umumiy fosforning miqdori haydov qatlamida 0,13 % bo‘lib D 105-150 sm ga tushgan sari 0,08 % ga kamayadi. 2.7-jadval Tajriba maydoni tuprog‘ining kimyoviy tarkibi, mg/kg
Azot va fosforning harakatchan shakliga kelganda N-NH4 xarakatchan shakli A 0-25 da 17,1% bo‘lib, C 50-105 va D 105-150 sm ga yaqinlashgan sari, bu shaklini kuzatish juda qiyin. N-NO3 formasida yerning haydov qatlamida A 0-25 sm da 22 % bulib, B 25-50, C 50-105 sm ga borib N-NO3 xarakatchan formasini kuzatish qiyin. Fosforning R2O5 xarakatchan shakli A 0-25 sm qatlamida 27,5% bo‘lib, D 105-150 sm ga borib fosforning xarakatchan R2O5 formasini aniqlash bir muncha qiyin. Download 1.9 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||