O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi q. Usmonov, M. Sodiqov
Download 3.12 Mb. Pdf ko'rish
|
|
1910–1918-yillar Xiva xoni Asfandiyorxon hukmronligi. 1910–1920-yillar Buxoro amirligi Said Olimxonning hukmronligi.
Front orti ishlariga mardikorlikka qarshi O‘rta Osiyo xalq qo‘zg‘oloni.
Jizzax qo‘zg‘oloni. 1917-yil, fevral Rossiyada fevral burjua-demokratik inqilobi va samo derjaviyening ag‘darilishi.
Toshkentda «Sho‘royi Islomiya» tashkiloti tuzildi.
Butun Turkiston Musilmonlarining I qurultoyi bo‘lib o‘tdi.
Moskvada Butun Rossiya Musulmonlarining I qurul toyi bo‘ldi.
«Sho‘royi Ulamo» tashkiloti tuzildi. 1917-yil 10–11-sentabr Butun Turkiston Musilmonlarining II qurul toyi bo‘lib o‘tdi.
Toshkentda Sovet hokimyati o‘rnatildi. 476 1917-yil 15–22-noyabr Turkiston o‘lka Sovetlarining III quriltoyi bo‘lib o‘t di. Unda Turkiston o‘lkasi Xalq Komissarlari Soveti tuzildi. 1917-yil 26–28-noyabr Qo‘qonda Turkiston Musulmonlarining IV favqu lodda quriltoyi bo‘lib o‘tdi. Unda Turkiston Muxtoriyat hukumati tash kil etildi. 1917-yil 25-dekabr Qo‘qonda o‘lka musulmon ishchi, askar va deh qonlari ning I favqulodda qurultoyi bo‘lib o‘tdi.
Turkiston Muxtoriyati fojiali ravishda tugatildi. 1918-yil, mart Buxoro–Kogon yo‘nalishida Kolesov qonli voqeasi yuz berdi.
Farg‘ona vodiysida Sovet hokimyatiga qarshi qurolli haraka tning boshlanishi.
Toshkentda Turkiston Xalq universiteti ochildi.
Toshkentda Butun Turkiston Sovetining V qurul toyi bo‘ lib o‘tdi. Unda Turkiston Avto nom So vet Sotsialistik Res pub li ka si (TASSR) tuzildi.
O‘lka bolsheviklari (kommunustlari)ning quril- toyi bo‘lib o‘tdi. Unda Turkiston Kom parti ya si tashkil topdi 1918-yil, oktabr Turkiston o‘lka Sovetlarining IV quriltoyi bo‘ldi. Unda TASSRning I Konstitu tsiyasi qabul qilindi. 1919-yil 19 yanvar Toshkentda Osipov isyoni uyushtirildi. 1919-yil, mart RKP(b) Turkiston o‘lkasi Musulmonlar byurosi (o‘lka Musbyuro) tuzildi.
Markazdan Toshkentga katta vakolatlarga ega bo‘lgan Turkkomissiyasi yuborildi.
Xivada xonlik hokimyati ag‘darildi. 1920-yil 26-aprel Butun Xorazm xalq vakillari I quriltoyi. Xorazm Xalq Sovet Respublikasi tashkil etildi.
477 1920-yil 2-sentabr Buxoroda amir Said Olimxon hokimyati ag‘darildi. «Yosh buxoroliklar» partiyasi hokim yatni egalladi. 1920-yil 13-sentabr Rossiya Federatsiyasi hukumati bilan XXSR o‘rtasida Ittifoq shartnomasi tuzildi.
Butun Buxoro xalq vakillari I quriltoyi, Buxoro Xalq Sovet Respublikasining tuzili shi.
Moskvada BXSR bilan RSFSR o‘rtasida Ittifoq Shart no ma si imzolandi.
Tarixiy va madaniy yodgorliklarni muhofaza qilish va o‘rganish ishi bo‘yicha Turkiston Qo‘mitasi tashkil qilindi. 1921–1922-yillar Turkiston ASSRning Sirdaryo, Farg‘ona, Samarqand vilo yatida dastlabki yer-suv islohoti o‘tkazildi. 1922-yil 30–31-dekabr Moskvada Butunittifoq Sovetlarning I syezdi bo‘ldi. Unda «SSSR tuzish to‘g‘risidagi Dekla- ratsiya» va Ittifoq Shartnomasi imzolandi. 1923-yil 5–9-mart Toshkentda O‘rta Osiyo Republikalarining I iq di so diy kon ferensiyasi bo‘ldi, O‘rta Osiyo iqti so diy Kengashi (Sredazbyuro) tuzildi. 1924-yil Hukmron Markaz rahbarligida O‘rta Osiyo milliy – dav lat chegaralanishi amalga oshirildi. O‘zbekiston So vet Sotsalistik Res pub likasi tuzilganligi e’lon qilindi.
O‘zbekisnon Kompartiyasining I ta’sis syezdi bo‘lib o‘tdi. Unda O‘zbekiston Kompartiyasi tuzilganligi ras miy lashtirildi. 1925-yil 13-fevral Buxoroda Butuno‘zbek Sovetlarining I quriltoyi ochildi. Unda «O‘zbekiston Sovet Sotsalistik Res pub likasi tuzil gan ligi to‘g‘risida Deklaratsiya» qabul qilindi.
O‘zbekiston SSR SSSR tarkibiga kiritildi. 1929-yil 1-dekabr Arab imlosi asosidagi o‘zbek yozuvidan lotin yozuviga o‘tildi.
478 1931-yil Toshkent Moliya instititi tashkil etildi. 1933-yil Toshkentda observatoriya ochildi. 1937-yil Moskvada 1-o‘zbek san’ati va adabiyoti dekadasi bo‘ lib o‘t di.
Farg‘ona kanali qurildi. 1939-yil Birinchi ovozli o‘zbek kinofilmi – «Azamat» yaratildi.
O‘zbekistonda lotin yozuvidagi alfavitdan kiril (rus gra fikasi) yozu vi ga o‘tildi.
O‘zbekiston Ikkinchi jahon urushi girdobiga tortildi.
O‘zbekistonda fanlar Akademiyasi tashkil qilindi.
Bekobodda O‘zbekiston metallurgiya zavodi ish ga tushi rildi.
O‘z Vatanidan chechenlar, ingushlar, qrim-tatarlari, mes xeti turklari, ponteya greklari O‘zbe kis tonga ko‘chi rib kel tirildi. 1945-yil 7-may Bekobod shahri tashkil topdi. 1951-yil 10-iyul Olmaliq shahri tashkil topdi. 1953-yil 22-sentabr Taxiyatosh shahri tashkil topdi. 1956-yil 5-noyabr Toshkent televizion markazi ishlay boshladi. 1957-yil 15-mart Yangiyer shahri tashkil etildi. 1959-yil Farg‘ona neftni qayta ishlash zavodi ishga tushirildi.
Jarqo‘rg‘on–Buxoro–Samarqand–Toshkent gaz quvurlari yo‘li qurildi.
Guliston shahri tashkil topdi. 1961-1965-yillar Buxoro–Ural gaz quvirlari yo‘li qurildi. 1962-yil Navoiy–Uchquduq temiryo‘li qurildi. 1962-yil Jizzzax–Mehnat temiryo‘li qurildi. 1963-yil 16-fevral Sirdaryo viloyati tuzildi. 479 1964–1966-yillar Muborak–Toshkent–Chimkent–Bishkek– Almata gaz quvuri yo‘li qurildi.
O‘rta Osiyo–Markaz gaz quvurlari yo‘li qurildi.
Qo‘ng‘irot shahri tashkil topdi. 1972-yil 20-iyul Zarafshon shahri tuzildi. 1973-yil 29-dekabr Jizzax viloyati tuzildi. 1977-yil 6-noyabr Toshkent metrosining Chilonzor yo‘nalishi ishga tushi ril di.
Toshkentda balandligi 350 metrli televizion minora quril di.
Navoiy viloyati tuzildi. 1989-yil 23-iyun Islom Abdug‘aniyevich Karimov O‘zKP MQsining birinchi kotibi etib saylandi.
Davlat tili to‘g‘risida» Qonun qabul qilindi. 1990-yil 24-mart O‘zbekistonda Prezident lavozimi ta’sis etildi. 1990-yil 24-mart Islom Karimov Respublika Oliy Soveti sessi ya sida O‘zbekiston Prezidenti etib say landi. 1990-yil 20-iyun Respublika Oliy Soveti «Mustaqillik Dek laratsiyasi»ni qabul qildi.
Qoraqalpog‘iston Oliy Soveti «Qoraqal pog‘is ton Respub li ka si davlat suvereniteti to‘g‘risida Deklaratsiya»ni qabul qildi.
O‘zbekiston Respublikasi Oliy kengashining navbatdan tashqari oltinchi sessiyasida Prezident Islom Karimov O‘z be kiston Respublika sining davlat musta qil ligini e’lon qildi. «O‘zbekiston Respub likasining Davlat mustaqil ligi asoslari to‘g‘ri sida» Konstitutsiyaviy qonun qabul qilindi. 1991-yil 1-sentabr O‘zbekiston Respublikasining Mustaqillik kuni, umum xalq bayrami.
480 1991-yil 1-noyabr O‘zbekiston Xalq demokratik partiyasi tash kil topdi.
qabul qilindi. 1991-yil 29-dekabr O‘zbekiston Respublikasi Davlat mustaqilligi to‘g‘risida referendum o‘tkazildi. 1991-yil 29-dekabr O‘zbekiston Respublikasi Prezidentiga umumxalq say lo vi bo‘ldi. I.A. Karimov O‘zbe kiston Respub li ka si ning Prezi den ti etib saylandi. 1991-yil, dekabr O‘zbekiston ishtirokida MDH tuzildi. 1992-yil, yanvar Viloyat, tuman shaharlarda hokimlik lavozimi ta’sis etil di.
Millatlararo madaniyat Markazi Respublika Baynalmilal Madaniyat Markaziga aylan tirildi.
O‘zbekiston Milliy Olimpiya qo‘mitasi tuzul di. 1992-yil 28-yanvar «O‘zbekiston Havo yo‘llari» Milliy aviakom paniyasi tashkil etildi 1992-yil 26-fevral O‘zbekiston YeXHTga a’zo bo‘ldi. 1992-yil 28-fevral Prezident farmoni bilan 8 ta viloyat peda gogika institut lari universitetlarga aylantirildi. 1992-yil 2-mart O‘zbekiston BMTga a’zo bo‘ldi. 1992-yil 16-mart Toshkentda birinchi bo‘lib AQSH elchixonasi ochildi.
Prezident Farmoni bilan Ro‘za hayitinung birinchi kuni dam olish, bayram kuni deb e’lon qilindi. 1992-yil 2-iyul O‘zbekiston Respublikasining Davlat gerbi qabul qilindi.
O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi qabul qi lin di.
qabul qilin di. 481 1993-yil 14- yanvar Vatan himoyachilar kuni. 1993-yil, sentabr Bahouddin Naqshband tavalludining 675 yilligi nishon lan di.
Toshkentda BMTning vakolatxonasi ochildi. 1993-yil 29-oktabr O‘zbekiston UNESCOga a’zolikka qabul qilin di. 1993-yil 1-noyabr O‘zbekiston aholi qo‘lidagi rubl o‘rniga so‘m- kupon (1 so‘m-kupon 1 rublga tenglash ti ril gan hol da) muomalaga kiritildi. 1994-yil aprel Respublika «Ma’naviyat va ma’rifat» jamoat- chilik Markazi tuzildi.
«O‘zbekiston Qahramoni» unvoni, «Musta qillk» ordeni ta’sis etildi.
O‘zbekiston Respublikasining milliy valutasi – so‘m (1 so‘m kursi 1000 so‘m kuponga tenglash tiril gan holda) muomalaga kiritildi.
O‘zbekiston NATOning «Tinchlik yo‘lida hamkorlik» dasturiga qo‘shildi.
GFR poytaxti Bonnda O‘zbekistonning Yevropada birin chi elchixonasi ochildi.
Mirzo Ulug‘bek tavalludining 600 yilligi jahon miqyosida nishonlandi.
birinchi bor saylovlar bo‘lib o‘tdi. 1995-yil 18-fevral «Adolat» sotsial-demokratik partiyasi tuzildi. 1995-yil 23–24-fevral Birinchi chaqiriq O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majli si ning I sessiyasi bo‘lib o‘tdi.
Inson huquqlari bo‘yicha Oliy Majlis vakili (Ombud s man) instituti ta’sis etildi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti vakolat muddatini 2000-yilgacha uzaytirish bo‘yicha refe ren dum o‘tkazil di. 1995-yil 3-iyun Milliy tiklanish demokratik partiyasi tuzildi. 482 1995-yil, iyul Toshkentda YeXHTning mintaqaviy byurosi ochildi.
to‘grisida» yangi tahriridagi qonun qabul qilindi.
«Oltin meros» xalqaro xayriya jamg‘armasi tuzildi.
«O‘zbekiston – Vatanim manim» qo‘shiqlar birinchi ko‘rik-tanlovi bo‘lib o‘tdi.
Amir Temur tavalludining 660 yilligi jahon miqyosida nishon landi.
«Amir Temur», «Buyuk xizmatlari uchun» ordenlari ta’sis etildi.
O‘zbekistonning AQSHda elchixonasi ochildi. 1996-yil iyul «O‘zbekiston bilan Yevropa Ittifoqi o‘rtasida sherikchilik va hamkorlik to‘g‘risida shart noma» imzolandi. 1996-yil 19-iyul «Uz-DAEWOOavto» qo‘shma korxonasining rasmiy ochi lish marosimi bo‘ldi. «Damas», «Tico», «Nexia» rusumli avto mobillar ish lab chiqarish yo‘lga qo‘yildi.
Prezident farmoni bilan har yili avgust oyining uchinchi yakshaba kuni «O‘zbekiston – Vatanim manim» qo‘shiq bayrami kuni, deb e’lon qilindi.
ochildi.
1997-yil 9–10-yanvar Bishkekda «O‘zbekiston, Qozog‘iston, Qirg‘iziston o‘rtasida abadiy do‘stlik haqida shartnoma» imzolandi. 1997-yil 22- avgust Buxoro neftni qayta ishlash zavodi ishga tushi rildi. 1997-yil 25-avgust – 2-sentabr Samarqandda «Sharq taronalari» birinchi xalqaro festivali bo‘lib o‘tdi. Har ikki yilda shunday festivalni o‘tkazish an’anaga aylandi. 483 1997-yil 29-avgust O‘zbekiston Respublikasining «Ta’lim to‘g‘ri sida» qonuni va «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» qabul qilindi. 1997-yil, ortabr Buxoro va Xiva shaharilarning 2500 yilligi nishon landi.
O‘zbekiston alpinistlari Himolay tog‘ining eng baland «Everest» cho‘qqisiga chiqdilar.
«El-yurt hurmati» ordeni ta’sis etildi. 1998-yil, oktabr Samarqanda Imom al-Buxoriy tavalludining hijriy-qama riy taqvim bo‘yicha 1225 yilligi nishonlandi, yod gor lik majmuyi ochildi. 1998-yil, oktabr Farg‘ona shahrida Ahmad al-Farg‘oniyga haykal o‘rna tildi, bog‘ yaratildi.
Fidokorlar milliy demokratik partiyasi tash- kil topdi.
«SamKochavto» qo‘shma korxonasi ishga tushdi. «Otayo‘l» rusumli avto va yuk avtomobillari ishlab chi qa rish boshlandi. 1999-yil 9-may Toshkentda «Xotira maydoni» majmuasining ochilish marosimi bo‘lib o‘tdi.
Toshkentda o‘zbek milliy kurashi bo‘yicha birin chi Jahon chempionati bo‘lib o‘tdi. Xalqaro Kurash assotsia tsiyasi tuzildi. 1999-yil Toshkent Islom universiteti ochildi. 1999-yil 5-noyabr Jaloliddin Manguberdi tavalludining 800 yilligi nishon landi, uning xotirasiga bag‘ish langan ulug‘vor haykal, yodgorlik majmuyi ochildi. 2000-yil 9-yanvar O‘zekiston Respublikasi Prezidenti saylovi bo‘lib o‘tdi. I.A. Kari mov O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti etib say lan di. 2000-yil 12-may Toshkentda «Shahidlar xotirasi» yodgorlik majmuyi ochildi.
«Jaloliddin Manguberdi» ordeni ta’sis etildi. 484 2000-yil 16–17-noyabr Burhoniddin Marg‘inoniy tavalludining 910 yilligi va Imom Abu Mansur Moturidiy tavalludining 1130 yilligi nishon landi, ular xotirasiga bag‘ishlangan yodgorlik maj mualari ochildi. 2001-yil 23-mart «Kamolot» yoshlar ijtimoiy harakati tashkil topdi.
Navoiy–Uchquduq–Sulton Uvaystog‘–Nukus yo‘na li shi bo‘y lab qurilgan yangi temiryo‘lida dastlabki yuk poyez di harakati boshlandi. 2001-yil 14–15-iyun O‘zbekiston «Shanxay forumi»ga a’zo bo‘ldi. Uning nomi Shanxay Hamkorlik tashkiloti deb o‘zgartirildi. 2001-yil, avgust Toshkent metrosi «Yunusobod» yo‘nalishining 6 ta bekat dan iborat birinchi qismi qurilib foyda lanish ga topshirildi. 2001-yil 16–17-noyabr «O‘zbekiston–Qozog‘iston davlat chegarasi to‘g‘ ri sida shart noma» imzolandi.
Sho‘rtan gaz-kimyo majmuasi ishga tushirildi. 2002-yil 27-yanvar Ikki palatali parlament tuzish masalasida O‘zbekiston Respublikasining referendumi bo‘lib o‘tdi. 2002-yil 2-aprel Termiz shahrining 2500 yilligi nishonlandi. 2002-yil 31-avgust Toshkentda «Qatag‘on qurbonlari xotirasi» muzeyi ochildi.
«O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiya siga o‘zgar ti rishlar va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida» qonun qa bul qilindi.
ShHTning Toshkent sammiti bo‘lib o‘tdi. 2004-yil, dekabr 2005-yil, yanvar O‘zbekistonda ikki palatali Parlament saylovlari bo‘lib o‘tdi.
Qonun chlik palatasi va Senatidan iborat etib shakllan ti ril di.
485 2007-yil 23-dekabr I.A.Karimov 7 yil muddatga O‘zbekiston Respub li ka si Prezidenti etib saylandi. 2008-yil 1-yanvar O‘zbekiston Respublikasida o‘lim jazosi bekor qilindi.
Navoiy viloyatida «Navoiy erkin industrial-iq- tisodiy zona» tashkil etildi.
Parijda Toshkent shahrining 2200 yilligiga bag‘ishlangan tantanali marosim bo‘lib o‘tdi.
Toshkentda «Ma’rifat markazi» majmuasi bunyod etildi.
O‘zbekistonning eng yangi tarixi bo‘yicha jamoatchilik kengashi hamda O‘zbekistonning eng yangi tarixi bo‘yicha Muvofiqlashtiruvchi uslubiy markaz tashkil etildi.
Toshkentda ta’lim va taraqqiyot mavzusiga bag‘ishlangan xalqaro konferensiya bo‘lib o‘tdi. 2014-yil 15–16-may Samarqandda «O‘rta asrlarda Sharq allomalari va muta fak kirlarining tarixiy merosi, uning zamonaviy siviliza tsiya rivo jidagi roli va ahamiyati» mavzusida xalqaro kon feren siya bo‘lib o‘tdi. 2015-yil 29-mart I.A. Karimov 5 yil muddatga muqobillik asosida O‘zbe kiston Respublikasi Prezidenti etib saylandi. 486 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. Karimov I.A. Asarlari to‘plami. 1-21-jildlar. – T.: O‘zbekis- ton. 1996–2013. 2. Karimov I.A. O‘zbekiston buyuk kelajak sari. – T.: O‘zbe kis- ton. 1998. 3. Karimov I.A. Tarixiy xotirasiz kelajak yo‘q. – T.: Sharq. 1998. 4. Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch. – T.: Ma’ na viyat. 2008. 5. Karimov I.A. O‘zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida. – T.: O‘zbekiston. 2011. 6. Sodiqov H., Shamsuddinov R., Ravshanov P., Usmonov Q. O‘zbe kis ton ning yangi tarixi. 1-kitob. Turkiston chor Rossiyasi mus- tam lakachilik davrida. – T.: Sharq. 2000. 7. Jo‘rayev M., Nurullin R. va boshqalar. O‘zbekistonning yangi tarixi. II kitob. O‘zbekiston sovet mustamlakachiligi davrida. – T.: Sharq. 2000. 8. Jo‘rayev N., Fayzullayev T. O‘zbekistonning yangi tarixi III- kitob. Mustaqil O‘zbekiston tarixi. – T.: Sharq. 2000. 9. Qodirov B., Matyoqubov. O‘zbekiston tarixidan mavzular bo‘yi cha ilmiy izohli lug‘at. – T.: 2008. 10. Rajabov Q., Qandov B., Shaymardonov. O‘zbekiston tarixi- ning muhum sanalari. – T.: O‘zbekiston. 2012 11. Levitin I. O‘zbekiston tarixi burilish pallasida. – T.:O‘zbe- kis ton. 2001. 12. Avesto. Tazixiy – adabiy yodgorlik. Asqar Mahkam tarjima- si. – T.: Sharq. 2001. 13. Buyuk siymolar, allomalar (uch kitob). – T.: Meros. 1995, 1996, 1998. 14. Jabborov I. O‘zbek xalqi etnografiyasi. – T.: O‘qituvchi. 1994. 15. Mirzo Ulug‘bek. To‘rt ulus tarixi. – T.: Cho‘lpon. 1994. 16. Mo‘minov I. Amir Temurning O‘rta Osiyo tarixida tutgan o‘rni. – T.: Fan. 1968. 487 17. Ziyoyev H. O‘zbekiston mustaqilligi uchun kurashlar tarixi. – T.: 2001. 18. Usmonov Q. Sodiqov M., Burxonova S. O‘zbekiston tarixi. Oliy o‘quv yurtlari uchun darslik. – T.: Iqtisod–Moliya. 2006. 19. Usmonov Q. va boshqalar. O‘zbekiston tarixi (XVI–XIX asr- ning birinchi yarmi). 8-sinf uchun darslik. – T.: O‘qituvchi. 2010, 2014.
20. Usmonov Q., Jo‘rayev U. Tarixdan hikoyalar. 5-sinf uchun dars lik. – T.: Cho‘lpon. 2005, 2007, 2011. 21. Usmonov Q. Burxonova S. O‘zbekiston: 15 bunyodkorlik yil- lari. – T.: Iqtisod–Moliya. 2006. 22. Muhammadjonov A., Usmonov Q. O‘zbekiston tarixi (milo- diy IV asrdan XVI asr boshlarigacha) 7-sinf darsligi. – T.: O‘zME nash riyoti. 2005. 23. Usmonov Q., Sodiqov M. O‘zbekiston tarixi (1917–1991- yillar). – T.: Sharq. 2006–2013 (7 marta nashr etilgan). 24. Usmanov Q., O‘zbekiston tarixi. Milliy istiqlol davri. – T.: O‘qituvchi. 2003, 2012 (II marta nashr etilgan). 25. Haydarov H., Usmonov Q. Jizzax tarixi. – T.: O‘qituvchi. 2009. 26. Salimov O. Usmonov Q., Ganiyev D. Yangi O‘zbekistonning 7 za farli yili. – T.: Sharq. 1999. 27. Usmanov Q. Vahobov A, Burxonova S. Bunyodkorlik yil- lari – tarixiy yutuqlar. Mustaqil O‘zbekiston 20 yoshda. – T.: O‘qi- tuvchi. 2011. |
