О‘zbekiston respublikasi oliy va О‘rta maxsus ta’lim vazirligi Qarshi muxandislik iqtisodiyot

Qaytmas kimyo-texnologik jarayonlarni moddiy kirim-chiqimi hisobini tuzish
Misol 2.

Portland sement uchun n = 1t sement toshi (klinker) ishlab chiqarishni ta’minlaydigan kuydiruvchi о‘choq moddiy kirim-chiqim yakuni tuzulsin, agarda (shaxta) boshlanG‘ich homashe aralashmasi tarkibiga a = 20% qurilish loyi va v = 80% ohaktosh kirsa.

Homasheni massali % dagi tarkibi:
Qurilish loyi: v = 72% - SiO₂; g = 16,0%- Al₂O₃; d = 7,0%- Fe₂O₃; ye = 1,7%- K₂O; j = 3,3% - Na₂O.

Ohaktosh i = 95,0% SaSO₃; k = 5,0% - aralashma.

Yechim. Portlandsement о‘zining sovuqqa chidamliligi, suvutkazmasligi, yuqori mexanik mustaxkamligi bilan ajralib turadigan, juda keng tarqalgan gidravlik boG‘lovchi moddadir. Portlandsementning bu xossalari har qanday sementning asosini tashkil etuvchi – klinkerning tarkibiga kiruvchi har xil oksidlar nisbati bilan belgilanadi.

Klinker xosil qilish uchun juda mayda qilib yanchilgan, yaxshi aralashtirilgan boshlanG‘ich xomashe aralashmasi tarkibiga kiruvchi moddalar aylanuvchi Quvursimon о‘choqlarda yuqori haroratlarda kuydirilgan. Homashedagi (ozod) namlik bО‘G‘latilgach, 500⁰S chamasida loy tarkibiga kiruvchi minerallar degidrotatsiyalanadi. Sо‘ngra ohaktosh SaSO₃ parchalanib, kuydirilgan ohak SaO hosil qiladi:

SaSO₃ SaO + SO₂ – Q (1000⁰C atrofida)

Bu SaO loydagi (komponentlar) moddalar bilan reaksiyaga kirishib, kalsiy silikati va boshqa birikmalar hosil qiladi.

Klinker xosil bО‘lishi 1400⁰ - 1500⁰S larda boshlanG‘ich xomashelar aralashmasini erib, qotishini hosil qilishi bilan tugallanadi: SaO, SiO₂, Al₂O₃ va Fe₂O₃qо‘yidagi birikmalar hosil qiladi: 3SaO*SiO₂; 2CaO*SiO₂; 3CaO*AI₂O₃ va 4CaO*AI₂O₃*Fe₂O₃.

Moddalarning molekulyar massasi:

SaSO₃ – 100 u.b; SaO – 56 u.b.; SO₂ - 44 u.b.

Ohaktosh va loyning dastlabki homashedagi berilgan nisbatidan va ularning kimyoviy tarkibidan kelib chiqib, dastalbki homashe tarkibiga kiruvchi moddalar tarkibini % hisobida topamiz:

R_SaSO3 = R_aralashma =