O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti

Cho‘kindi jinslarning tasnifi va mineral tarkibi 

 

Cho‘kindi  jinslarning  tasnifi.  Cho‘kindi  jinslarni  tasniflash  tamoyillari 

V.P.Baturin  (1932  y.),  M.S.Shvetsov  (1934  y.)  L.V.Pustovalov  (1940  y.), 

V.I.Luchitskiy  (1948  y.),  G.I.Teodorovich  (1948  y.),  V.M.Straxov  (1960  y.)  va 

boshqa  tadqiqotchilar  tomonidan  taklif  etilgan.  Ammo  cho‘kindi  jinslarning 

yagona tasnifi hozirgacha mavjud emas.  

Har  bir  tadqiqotchi  bajariladigan  vazifaga  qarab  u-yoki  bu  tasnifdan 

foydalanadi.  Eng  keng  tarqalgan  tasniflar  cho‘kindi  jinslarning  moddiy  tarkibini 

o‘rganishga  va  hosil  bo‘lish  sharoitlariga  asoslangan.  Birinchi  tasnifga  muvofiq 

cho‘kindi jinslar alyumosilikatli, karbonatli, kremniyli (silitsitli), galogenli, allitli, 

temirli, marganetsli, fosfatli jinslarga va kaustobiolitlarga bo‘linadi. Ikkinchi tasnif 

bo‘yicha cho‘kindi jinslar bo‘lakli, xemogen, organogen va aralash tarkibli turlarga 

ajratiladi.  

Alyumosilikatli  jinslar  tub  jinslarning  mexanik  nurash  mahsulotlari 

hisoblanadi  va  aksariyat  hollarda  nurashga  barqaror  bo‘lgan  minerallar  va 

jinslarning bo‘laklaridan tarkib topgan bo‘ladi. Zarrachalar o‘lchamiga qaramasdan 

bo‘lakli jinslar bo‘shoq yoki sementlangan bo‘lishi mumkin.  

Karbonatli va kremniyli jinslar ham kimyoviy, ham organogen yo‘llar bilan 

hosil  bo‘lsa,  galogen  jinslar  faqat  kimyoviy,  kaustobiolitlar  esa  faqat  organogen 

yo‘llar bilan shakllananishi mumkin.  

Alyumosilikatli  cho‘kindi  jinslar  bo‘shoq  (graviy,  qum,  alevrit,  glina)  va 

sementlangan (gravelit, qumtosh, alevrolit, argillit) bo‘lishi mumkin.