O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi r. D. Do‘smuratov
-rasm. Kichik tadbirkorlik subyektida buxgalteriya hisobini tashkil
Download 1.64 Mb. Pdf ko'rish
|
qishloq xojaligida buxgalteriya hisobi va statistika asoslari
|
3.6-rasm. Kichik tadbirkorlik subyektida buxgalteriya hisobini tashkil etish sxemasi (ikki yoqlama yozuv usuli asosida) BALANS va hisobotning boshqa shakllari Xo‘jalik muomalalarini hisobga olish daftari (К‐1 shakl) Hisob‐kitob schyotlari bo‘yicha hisob‐ kitoblarni hisobga olish qaydnomasi Dastlabki hujjatlar Pul mablag‘lari va qimmatli qog‘ozlarni hisobga olis h daftari Asosiy vositalarni hisobga olis h daftari Ishlab chiqarish zaxirala rinih isobga olish daftari Ishlab chisarish xarajat larini va mahsulot chiqishini hisobga olish daftari Yosh mol va parrandalarni hisobga olish daftari Shartnomal arni, jo‘natiladigan va kelib tushadigan hujjatlarni ro‘yxatga o lish daftari 114 Kichik tadbirkorlik subyekti davlat ro‘yxatidan o‘tib, bankda schot ochib; soliq, sug‘urta, nafaqa fondi, bandlik xizmati va boshqa tegishli davlat organlari va nodavlat tashkilotlaridan ro‘yxatdan o‘tganidan so‘ng faoliyat boshlaydi. Bunda avvalo, mavjud mablag‘lari va mablag‘lar manbalarini umumlashtirib dastlabki balans tuziladi. Soddalashtirilgan buxgalteriya hisobining kombinatsiyalashgan shakli, agar kichik tadbirkorlik subyektlarida mahsulot ishlab chiqarish yoki ish bajarish bilan shug‘ullanilmasa tashkil etiladi. Bunda quyidagi hisob qaydnoma foydalaniladi: a) asosiy vositalar va nomoddiy aktivlarni hisobga olish qaydno- masi; b) moliyaviy investitsiyalarni hisobga olish qaydnomasi; v) kapital quyilmalarni hisobga olish qaydnomasi; g) tovar-moddiy zaxiralarni hisobga olish qaydnomasi; d) boquvdagi va o‘stirishdagi hayvonlarni hisobga olish qaydno- masi; e) xaridor va buyurtmachilar bilan hisob-kitoblarni hisobga olish qaydnomasi; j) boshqa debitorlik qarzlarni hisobga olish qaydnomasi; z) pul mablag‘larini hisobga olish qaydnomasi; i) mol yetkazib beruvchi va pudratchilar bilan hisob-kitoblarni hi- sobga olish qaydnomasi; k) hisobdor shaxslar bilan hisob-kitoblarni hisobga olish qaydno- masi; l) mehnatga haq to‘lash bo‘yicha hisob-kitoblarni hisobga olish qaydnomasi; m) boshqa majburiyatlarni hisobga olish qaydnomasi; n) xususiy kapitalni hisobga olish qaydnomasi; o) hisobot davri xarajat(sarf)larini hisobga olish qaydnomasi; p) dehqonchilik mahsulotlarini ishlab chiqarish xarajatlari va mahsulot chiqishini hisobga olish qaydnomasi; r) chorvachilik mahsulotlarini ishlab chiqarish xarajatlari va mahsulot chiqishini hisobga olish qaydnomasi; s) yordamchi ishlab chiqarish xarajatlari va xizmatlarini hisobga olish qaydnomasi; t) sof foyda (zarar) ni hisoblash qaydnomasi; u) xo‘jalik operatsiyalarini hisobga olish Jamlanma qaydnomasi. 115 Yuqorida sanab o‘tilgan qaydnomalarning har biri, qoidaga ko‘ra buxgalteriya hisobida qo‘llaniladigan schotlarning bittasi bo‘yicha muomalalarni hisobga olish uchun qo‘llaniladi. Buxgalteriya hisobning soddalashtirilgan shaklini qo‘llash sharo- itida, xo‘jalik muomalasi shaxmat yozuvi ko‘rinishida bir marta yozi- ladigan jurnal-orderdan farqli bo‘lib, har bir xo‘jalik muomalasi ikkita usul bilan rasmiylashtiriladi: bitta qaydnomada – schotning debeti bo‘yicha yozuv, kreditlanuvchi schotni ko‘rsatgan holda («korrespon- densiyalanuvchi schot» grafasida), boshqasida esa korrespondensiya- lanuvchi schotning krediti bo‘yicha bir vaqtning o‘zida debetlanuvchi schotni ko‘rsatilgan holda. Ushbu qaydnomalarning jami umumlashtiruvchi shaxmat qaydno- masini jamlanma qaydnomasi to‘ldirish uchun asos bo‘lib, unda tegishli qaydnomada ko‘rsatilgan har bir schotning debeti va krediti bo‘yicha yozuvlar aks ettiriladi. Umumlashtiruvchi shaxmat qaydnomasining mazmuni gorizont bo‘yicha qaydnomalarning nomerlarini ularning o‘sib borish tartibida, vertikal bo‘yicha esa schotlar raqamlarining o‘sib borish tartibi va nomlaridan iborat. Yozuvlar qaydnomalardan tegishli schotlar bo‘yicha kredit oborotlarini «Korrespondensiyalanuvchi schot» grafasi bo‘yicha ushbu oborotlarni tegishli schotlarning debetiga tarqatib yozish (raznoska) yo‘li bilan amalga oshiriladi. Shaxmat qaydnomasi qo‘llaniladigan schotlar bo‘yicha oylik umumlashtiruvchi registr hisoblanadi va nazorat ahamiyatiga ega. U nafaqat joriy oy uchun axborotlarni umumlashtirish maqsadida, balki buxgalteriya hisobi schotlari bo‘yicha amalga oshirilgan yozuvlarning to‘g‘riligini o‘zaro tekshirish uchun ham xizmat qiladi. Xususan, bu tarqatib yozish vaqtida aniqlanib, uning natijasida har bir schot bo‘yicha jamlangan debet summasi mazkur schot bo‘yicha tegishli qaydnomada aks ettirilgan debet oboroti summasiga teng bo‘lishi lozim. Har bir schotning debeti bo‘yicha aniqlangan jami summalar qo‘shiladi. Aniqlangan natija schotlarning krediti bo‘yicha umumiy oborotlar summasiga teng bo‘lishi lozim. Har bir schot bo‘yicha debet va kredit oborotlari oborot qaydnomasiga o‘tkazilib, unda har bir schot bo‘yicha hisobot davridan keyingi oyning birinchi sanasiga qoldiq chiqariladi (3.7-rasm). |
