O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti

«Ikkinchi kategoriya xavfli» mamlakatlar alohida harakterlanadi. Ularda tez-
tez zo‘rovonlik, tartibsizliklar takrorlanib turadi. Ularga, Misr, Hindiston, Yamayka, 
Keniya, Peru, Filippin, Indoneziya va boshqalar kiradi. 
Bu terrorchilik hatti-harakatlari nemis turistlarini sevimli dam olish joyi 
Turkiyadan cho‘chitib qo‘ydi. To‘g‘ri, milliy turistik ma’muriyatning oqilona 
o‘tkazilgan marketing va reklama kompaniyasi, mahalliy turistik firmalarining 
jozibali takliflari bilan mustahkamlangan va’dalari tufayli bo‘shab qolgan o‘rinlar 
Rossiya va boshqa mamlakatlardan kelgan sayyohlar bilan to‘ldiradi. 
Xavfli mamlakatlar yo‘nalishidagi ro‘yxat oxirida yagona shov-shuvga va 
turistik faollikning pasayishiga sabab bo‘lgan majoralar ro‘y bergan mamlakatlar 
(hududlar) turibdi. Bu guruhlarga BTT Ten’anmen maydonidagi qayg‘uli 
voqealardan keyin Xitoyni, Shimoliy Irlandiya armiyasi jangchilari tartibsizlik 
keltirib chiqarayotgan Buyukbritaniyani, fojiali voqealar bo‘lib o‘tgan AQShning 
Florida va Fidji hududlarini kiritgan. 
Turistlar uchun xavfsizlik darajasi bo‘yicha chiqishga qaratilgan yo‘nalishlar 
klassifikatsiyasi ham mavjud. Bunda turizmga tahdid aynan sayohatchi tomonidan 
huquq-tartibni buzish, yoqmaganini ro‘kach qilib ko‘ngilsizliklar keltirib chiqarishda 
namoyon bo‘ladi. Milliy iqtisodiyotga zarar yetkazishni ko‘zlab, ekstremistlar 
ob’ektga hujum qilish, hukumatga siyosiy tazyiq o‘tkazish maqsadida turistlarni 
tanlaydi (Misr, Turkiya). 
Xorijda xavfsizlik omiliga e’tibor bilan qarashadi. Hatto turistik safar 
yo‘nalishini tanlashda xavfsizlik muhim hal qiluvchi omil deb hisoblashadi. Turistik 
xizmatlar iste’moli jarayonlariga xos notekislik hamma darajada burtib turadi va 
global, hududiy, shuningdek alohida mamlakatlar darajasida namoyon bo‘ladi. Bir 
davlatda xalqaro turizm tez rivojlanadi, boshqasida esa sekin kechadi. Shundaylari 
ham borki, ularda qaysidir davrda turistik bozordagi vaziyat o‘ziga xoslik bilan 
ajralib turadi. Misol uchun, 1980-yillarda jahonda turistik harakatlarni kengaytirish 
bahonasida Birlashgan Arab Amirligida (BAM) turizm sohasida ishchanlik faolligi 
barham topdi. Spirtli ichimlik sotish va iste’mol qilish ta’qiqlanishi oqibatida Yaqin 
Sharq mamlakatlari turistik industriyasi G‘arbiy Yevropa va Amerikadan tashrif 
buyurayotgan badavlat mijozlardan mahrum bo‘ldi. 
Tashrif buyurishdagi ikkilanishlar ayrim mamlakatlarda tabiiy hodisalar tufayli 
ro‘y berishadi. Bular ba’zan turistik faollikni birdan oshib ketishiga, ba’zan so‘nib 
qolishiga olib keladi. 1999 yilda – XX asrdagi so‘nggi quyosh to‘liq tutilishi 
Yevropada Ruminiya hududidan ayniqsa yaxshi ko‘rinardi. Zo‘r berib reklama 
qilinishi natijasida butun hududlardan turistlar keng oqimi Ruminiya mamlakatiga 

---

93 
yopirilib kela boshladi. Ta’surot «ovchilari» juda ko‘p edi. Otellarda joylar 
ko‘rsatilgan muddatdan ancha oldin sotilib ketdi. Odamlarning ommaviy harakatlari 
yo‘llarda avtomobillar tiqinini vujudga keltirdi. Ruminiyada turistlar kelishi umumiy 
soni 1999 yilda, 1998 yilga nisbatan taxminan 200 ming kishiga ortdi. 
Tabiat hodisalari ko‘p hollarda teskari natiajalar beradi va turistik harakatlar 
jozibasi favqulodda xavfga aylanadi. 1997 yilda iyun-iyul oylarida G‘arbiy Yevropa 
mamlakatlari ro‘y bergan suv toshqinlari Polsha, Chexiya va Sharqiy Germaniyaning 
katta qismida turistik faollikni cheklab qo‘ydi. 
1999 yil Turkiya uchun to‘s-to‘polon yil bo‘ldi. Avvaliga kurdlarning 
turistlarga tahdid solish maqsadida qator terroristik aktlari sodir etildi. So‘ngra 
mamlakat shimolida kuchli zilzila ro‘y berib, tashrif buyuruvchilar oqimini keskin 
kamaytirib yubordi. Kelishlar soni 2 mln. kishiga kamaydi. Xalqaro turizmdan 
tushadigan daromadlar miqdori esa 1998 yilga nisbatan salkam 3 mln. amerika 
dollariga pasaydi. 
Hozirgacha gap asosan turistik chiqishlar oqimi va ularning noto‘g‘riligi 
haqida borayapti. Yaponiya va boshqa mamlakatlarda aholining xorijga safar talablari 
beqarordir. Uning dinamikasida keyingi 30 yil mobaynida bir necha keskin ko‘tarilish 
va pasayishlar kuzatilmoqda. 
Yaponiyada xorijiy sayyohatlar dinamikasi zamonaviy turizmning ikki 
xususiyatini tasdiqlaydi: bir tomondan tashqi, siyosiy va iqtisodiy omillar 
uyg‘unligiga boqliqlik, boshqa tarafdan uning tashqi vaziyatga munosabatda 
«o‘jarligi». Hatto eng shafqatsiz davrlarda ham yaponlar sayohat qilishda davom 
etishadi.