O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti

Steriomikroskoplar ham asosan dorivor o‗simliklar mahsulotini 
morfologik tahlil qilishda qo‗llaniladi. Steriomikroskopning asosiy mohiyati 
tekshirilayotgan mahsulotni hajmli qilib ko‗rsatishdadir. Bu esa mahsulotni 
tekshirishni ancha osonlashtiradi va mukammallashtiradi. Odatda tahlil uchun 
MBS-1, MBS-2 va MBS-3 steriomikroskoplaridan foydalaniladi. 
Biologik mikroskoplar dorivor o‗simliklarning qirqilgan (kesilgan), 
maydalangan, poroshokka (kukunga) aylantirilgan mahsulotlarni hamda ulardan 
tayyorlangan briketlar, granulalar (donachalar) va boshqalarni tahlil qilishda 
ishlatiladigan yagona asosiy optik asbobdir. Biologik mikroskoplar yordamida 
mahsulotlarning anatomik tuzilishi o‗rganiladi. Bu maqsadda MBR-1, MBR-1A va 
MBR-3 universal biologik mikroskoplaridan foydlaniladi. 
YOritgichlar (yorituvchi asboblar) mikroskop ostida kuzatilayotgan 
mikropreparatni tabiiy nur yordamidi ko‗rishning iloji bo‗lmagan hollarda 

---

77 
qo‗llaniladigan moslamalar. YOritgichlarning nur manbai sifatida elektrolampalar 
xizmat qiladi. Mikroskopda ko‗pincha o‗tkazuvchi nur bilan yorituvchi OI-9 va 
OI-31 yoritgichlari hamda qaytariluvchi nur bilan yorituvchi OI-21 yoritgichlari 
ishlatiladi. 
Okulyar va ob‟ektiv mikrometrlar mikropreparatlarning turli qismlarini 
(tuklar, bezlar, og‗izchalar, xujayralar, suv naylari vaboshqalarning) hamda 
xujayra ichiddagi elementlarni (kraxmal donachlari, kristallar va boshqalarning) 
hajmlarini (katta-kichikligini) mikroskop ostida o‗lchash uchun ishlatiladi. Bu 
maqsad uchun asosan okulyar mikrometridan foydalaniladi, lekin uning bo‗lingan 
chiziqlari oldindan ob‘ektiv mikrometrining bo‗lingan chiziqlari bilan taqqoslanib, 
ularning qimmatlari anqlangan (kalibrovka qilingan) bo‗lishi kerak. Ob‘ektiv 
mikrometr oddiy buyum oynacha bo‗lib, u 1 mm li 100 bo‗lakchaga (chiziqlarga) 
bo‗lingan. Har bir bo‗lakchalari 10 mkm ga teng. Okulyar mikrometr 
bo‗lakchalarga (chiziqchalarga) bo‗lingan aylana shaklli oynacha bo‗lib, u 
mikroskop okulyari ichiga o‗rnatiladi. 
Mikrotom o‗simlik organlaridan uzluksiz qator yupqa kesimlar – 
mikropreparatlar tayyorlash uchun ishlatiladi. Hozirgi vaqtda keng qo‗llaniladigan 
mikrotom chana tipidagisidir. Mikrotom yordamida o‗simliklardan kesim olish 
uchun mahsulot mahsus tayyorlannadi. 
Rasm oladigan (chizadigan) apparat o‗simlik to‗qimalarini (hayvon 
to‗qimalari va boshqa narsalarni ham) mikroskop ostidagi tasvirini chizish uchun 
qo‗llaniladigan asbob. Bu apparat tasvirning umumiy qiyofasini va uning tarkibiy 
qismlarini katta-kichikligining o‗zaro nisbatini saqlagan holda rsiga tushirishini 
ta‘minlaydi. SHu maqsadda asosan RA-6 rasm oluvchi proeksion asbob ishlatiladi.