O'zbekiston Respublikasi Oliy va O'rta maxsus ta'lim vazirligi Samarqand iqtisodiyot va servis instituti "Iqtisodiyot" fakulteti Ik 122 guruh talabasi ning "Iqtisodiyotda axborot kommunakatsion texnologiyalar va tizimlar " fanidan

T a d b i r k o r l a r b l o k c h e y n v o s i t a s i d a k o ‘ p m a b l a g s a r f q i l m a s d a n t u r i b , k a m m i q d o r d a g i m i j o z l a r b i l a n h a m s t a r t a p ( y a n g i o y i h a ) l a r n i q o ‘ r q m a s d a n b o s h l a s h l a r i m u m k i n . B l o k c h e y n o d d i y o b ’ e k t h a m , m a x s u l o t h a m , t e n d e n s i y a h a m y o k i q a n d a y d i r i m k o n i y a t h a m e m a s . B a l k i u b i r n e c h a q i s m l a r d a n i b o r a t b o ‘ l i b , u l a r n i n g b a ’ z i l a r i b i r g a l i k d a i s h l a y d i l a r , b o s h q a l a r i e s a m u s t a q i l v a b i r - b i r i g a b o g ’ l i q b o ‘ l m a g a n x o l d a f a o l i y a t k o ‘ r s a t a d i l a r . X u d d i s h u n i n g u c h u n h a m , y a ’ n i , m o d u l l i l i k t u f a y l i b l o k c h e y n t e x n o l o g i y a s i j u d a k o ‘ p y o ‘ n a l i s h l a r d a v a

s o h a l a r d a i s h l a t i l i s h i m u m k i n .


Masalan, 2015 yil oktyabr oyida The Economist jurnalida
«Blokcheyn, trast mexanizmi» deb nomlangan maqola chiqqanda internet va ijtimoiy saytlar ushbu ma’lumotni tezkorlik bilan jahon bo‘ylab innovatsion yangilik sifatida tarqatdilar. Chunki ungacha hech kim blokcheyn xaqida biror bir ma’lumotga ega emas edi. Iqtisodiyot bo‘yicha katta obruga ega bo‘lgan jurnalning old sahifasida blokcheynni maqtab, reklama
qilinishi katta shov-shuvga sabab bo‘ldi, albatta. The Economist ning ta’kidlashicha, blokcheyn ishonch xosil qilishga imkon beruvchi texnologiya bo‘lib, bitkoin asosida turuvchi ushbu ishonch mexanizmi hozirgi zamon iqtisodiyotining faoliyat ko‘rsatish mexanizmini tubdan o‘zgartirib yuboradi.
Xuddi o‘sha 2015 yilning oktyabridan boshlab, ommaviy axborot vositalari tomonidan blokcheyn mavzusi bo‘yicha berilayotgan ma’lumotlar kamaymadi, balki borgan sari ko‘payib, blokcheyn texnologiyalari, raqamli valyutalar va boshqa taqsimlangan reestrlarga asoslangan ko‘plab miqdordagi loyihalar vujudga keldi. Shunday qilib, birgina obruli jurnalda nashr qilingan maqola tufayli blokcheyn, bitkoin, kriptovalyuta va

taqsimlangan	konsensus	bo‘yicha	ko‘plab qizg’in
muhokamalar	boshlandi	va jahon	bo‘ylab yangi

texnologiyaning inqilobiy yurishi boshlandi.

Reja 2

Blokcheyn – bu butun dunyo bo‘ylab ishlayotgan komp’yuterlarda joylashgan katta buxgalteriya kitobi yoki jurnal (grossbux) bo‘lib, unga har bir inson yozuvlar qo‘shishi va uni istalgan vaqtda o’qishi mumkin.
Blokcheyn – bu markaziy boshqaruv organiga ega bo‘lmagan xolda ma’lumotlarni internetda himoyalangan va shaffof tarzda saqlash va o‘zgartirish imkonini beradigan dasturiy mahsulotdir.
Blokcheyn – tranzaksiyalar, kontraktlar, mulkdorlik hujjatlari, san’at asarlari va boshqalar haqidagi turli ko‘rinishdagi ma’lumotlar saqlanadigan bloklar zanjirini (raqamli konveerni) anglatadi.
Blokcheyn – bu jamoaviy kelishuv va taqsimlangan buxgalteriya kitobi yoki jurnal algoritmi vositasida barcha ishtirokchilar orasida ishonch, javobgarlik va shaffoflikni ta’minlab beradigan texnologiya bo‘lib, tranzaksion dasturlarning yangi avlodini ishlatadi.
Blokcheyn – bu ma’lumotlar bazasini tashkil etish texnologiyasi bo‘lib, internet tizimiga tayanadi va uning barcha afzalliklaridan, shu jumladan, ochiq protokoldan, shifrlashdan va hisoblash imkoniyalaridan to‘liq foydalanadi. Ushbu taqsimlangan ma’lumotlar bazasini har bir tranzaksiya bundan oldingisini o‘zgartirib yoki yo‘qotib yubormasdan, undan keyingisi yoziladigan elektron buxgalteriya kitobi bilan tenglashtirish mumkin. Bu elektron kitob aktiv, xronologik tartibda yozilgan, taqsimlangan, tekshiriluvchan va tizim ishtirokchilari (tugunlar) orasidagi o‘zaro ishonch (konsensus) asosida ma’lumotlarni falsifikatsiya qilishdan himoyalangan.


Reja 3
Yuqoridagilardan kelib chiqqan holda, blokcheyn texnologiyasi quyidagilarni amalga oshirishga imkon beradi deb hulosa chiqarishimiz mumkin:
Uchinchi tomonni jalb etmasdan turib, tranzaksiyalarni avtomatlashtirishga
imkon beradi.
Blokcheyn ishonch va konsensusga asoslangan tizimdir.
Blokcheyn haqiqiylik va notarizatsiyani ta’minlab
beruvchi infratuzilmadir.
Blokcheyn tizimi asosida yotuvchi asosiy tamoillar.


XULOSA
Blokcheyn kollektiv konsensus asosidaishlash, juda katta va ochiq hisob-kitob jurnali bilan ishlash,
markazlashmaganlik va taqsimlanganlik kabi hususiytlarga ega bo’lib, tizimdagi ishonchni, shaffoflikni va umumiylikni ta’minlab beradi. Shuni ham aytish kerakki, blokcheyn faqatgina
bitkoin va efirium tizimlari blokcheynlaridangina iborat emas va qandaydir
bittagina blokcheyn tizimi ham mavjud emas. Jahonda bir biriga bog’liq bo‘lmagan
juda ko‘pchilik blokcheynlar bo‘lib, ular o‘zaro aloqada ham bo‘lishlari mumkin.
Shunday qilib, blokcheynda u yoki bu amaliy dasturlar bilan ishlash bilan bog’liq
bo‘lgan texnik xususiyatlar ham yuzaga kelishi mumkin.
Blokcheyn texnologiyasi
xozirgi markazlashgan boshqaruvdan farqli o‘laroq,
taqsimlangan algoritmik
ishonch infratuzilmasini yaratadi. Shunday qilib, blokcheyn o‘zida taqsimlangan
algoritmik ishonch infratuzilmasini yoki talab bo‘yicha
konsensusni qamrab oladi.
Ana xuddi shunday xususiyatlari tufayli, ko‘pchilik
mutaxassislar blokcheynni
internet bilan solishtiradilar va natijada blokcheynning internetdan afzalligini
ta’kidlanadi.


Foydalanilgan adabiyotlar ruyhati

1. 
   Указ Президента Республики Узбекистан «О стратегии действий
   

по дальнейшему развитию РУз". 07.02.2017., № УП-4947.

2. 
   Постановление Президента РУз от 3 июля 2017 года ПП-3832 «O
   

мерах по развитию цифровой экономики в РУз».

3. 
   Постановление Кабинета Министров «О
   

дополнительных мерах по дальнейшему развитию и внедрению цифровой экономики в


Республике Узбекистан от 31 августа 2018 года.