O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti psixologiya va ijtimoiy fanlar fakulteti

4-bob. Yakuniy qoidalar
28. Mazkur Nizom talablari buzilishida aybdor bo’lgan shaxslar qonun hujjatlarida belgilangan tartibda javobgar bo’ladilar.
10-mavzu. Ota-onaqarovisizqolganbolalarnijoylashtirishshakllari
REJA:

1. 
   Bolalarnifarzandlikkaolish.
   
2. 
   Bolalarnivasiylikvahomiylikkaolish.
   
3. 
   Tutinganoila.
   
4. 
   Kishilarnifarzandolishgaundovchisabablar.
   
5. 
   Tutinganoilata’limitartibivatushunchasi.
   
6. 
   Oilatipidagibolalaruyi.
   
7. 
   SOS-mahallaOta-onalarqarovisizqolganbolalarningtarbiyasibo’yichainnavasionamaliyot.
   
8. 
   Tutinganoila, farzandqilibolishbo’yichakerakbo’lganhujjatlar
   
9. 
   Oilaijtimoiylashuvningmuhiminstitutisifatida.
   
10. 
    O’ziningbo’lajakoilasivaoilaichidagimunosabatlarto’g’risidagimodel.
    
11. 
    Oilaa’zolariningasosiyrollari.
    
12. 
    Yetimbolalardaoilaviyrollarnio’zlashtirishdagiqiyinchiliklar.
    
13. 
    Idealota-onaqiyofasi.
    

Ota-onaqaramog’idanmahrumbo’lganbolalarnijoylashtirishshakllari. Boladunyogakelganidanboshlabtovoyagayetib, ulg’aygunchaota-onasiningqaramog’idabo’ladi, tarbiyasinioladi. Lekin, shundayholatlaryuzagakeladiki, bolalarota-onalariqaromog’idanmahrumbo’ladilar. Bundaularningyetimbo’libqolishlari, ota-onalariningtarbiyagalayoqatsizligisingariholatlarinobatgaolinadi.

Mustaqilmamlakatimizdaota-onalariningqaramog’idanmahrumbo’lganbolalargadoimiyg’amxo’rlikdavlatsiyosatiningasosiyyo’nalishlaridanbirihisoblanadi. Bu haqda bosh qomusimz – O’zbekiston Respublikasi Konstitusiyasida ham belgilab qo’yilgan. Shunga ko’ra, ota-onalari qaramog’idan mahrum bo’lgan bolalarni tarbiyalash uchun bolalar uylari tashkil etilgan hamda ular zamonaviy andozalar asosida jihozlangan.
Xo’sh, “Ota-onalarning qaramog’idan mahrum bo’lgan bolalarni joylashtirish shakllari nimalardan iborat? degan savol tug’ilishi mumkin. Bu haqda Respublika Vazirlar Mahkamasining Qarorlari bilan tasdiqlangan “Bolalar uylari to’g’risida”gi Nizom hamda “O’zbekiston Respublikasida vasiylik va xomiylik to’g’risida”gi Nizomda aniq belgilab qo’yilgan.
“Bolalar uylari to’g’risida”gi Nizomda shunday deyilgan:
a) yetim bolalar va ota-ona qarovisiz qolgan bolalar:
ota-onalari vafot etgan, ota-onalar ota-ona huquqlaridan mahrum etilgan, ota-onalarning ota-ona huquqlari vaqtincha cheklangan, ota-onalar huquqiy layoqatsiz deb e’tirof etilgan, ota-onalar kasal bo’lgan, ota-onalar uzoq vaqt (6 oydan ortiq) bo’lmagan, shu jumladan ota-onalar o’z bolalarini tibbiyot muassasalaridan olishni rad etgan hollarda, shuningdek ota-ona qarovi mavjud bo’lmagan boshqa hollarda;
tashlandiq (topilgan) bolalar;
qoldirib ketilgan bolalar (tug’ruq muassasasidagi yoki stasionardagi hamda tekshirish va davolashning to’liq kursidan o’tgan, biroq uzrli sabablarsiz uch kun muddatda ota-onalar yoki ularning o’rnini bosuvchi shaxslar tomonidan olinmagan bolalar);
b) o’ziga o’zi xizmat ko’rsatish imkoni yo’qligi tufayli doimiy ravishda yakka tartibda parvarish qilishga muhtoj psixofizik rivojlanishi buzilgan bolalar ota-onalar roziligi bilan va ota-onalari bor-yo’qligidan qat’i nazar;
v) o’zini o’zi boshqarish organlari tomonidan taqdim etilgan tegishli hujjat bo’yicha kam ta’minlangan oilalarning bolalari, shuningdek faqat ota-onasining biriga (ona yoki otaga) ega bo’lgan bolalar tuman (shahar) hokimining qarori bo’yicha, bolaning bu yerda bo’lishi muddatini uzaytirish keyinchalik qayta ko’rib chiqilgan holda 1 yilgacha muddat bilan.
Ota-onasi qaramog’idan mahrum bo’lgan bolalarni joylashtirishga monelik qiladigan holatlar ham mavjud. Ular bolalarda jarayonning faol bosqichida sil kasalligi; teri va sochning yuqumli kasalliklari; o’tkir, shu jumladan, virusli yuqumli kasalliklar; teri tanosil kasalliklar mavjudligi bilan bog’liq. Bunday bolalar tegishli hududiy davolash profilaktika muassasalariga yuborilib, kerakli muolajalar to’liq tugallangandan so’ng bolalar uylariga yuboriladi.
Nizom asosida qarovsiz o’g’il-qizlar bolalar uyida tug’ilgan paytidan boshlab uch yoshgacha tarbiyalanishi belgilab qo’yilgan. Bolada psixofizik rivojlanish buzilganligi mavjud holatda esa bu muddat 4 yilni tashkil etishi mumkin.
Shuningdek, tuman (shahar) hokimining belgilangan tartibdagi qarori qarovsiz qolganlar bolalar uyida 7 yoshgacha tarbiyalanish imkoniyatini yaratadi. Belgilangan muddat o’tgach bolalar “Mehribonlik uy”lariga o’tkaziladi. O’qitilishi kerak bo’lmagan psixik nuqsonli tarbiyalanuvchilar esa Respublika Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza vazirligi tizimidagi “Muruvvat” bolalar internat uylariga yuboriladi.
Muxtasar qilib aytganda, ota-onalar qaramog’idan mahrum bo’lgan bolalarni joylashtirish, ularning huquq va manfaatlarini himoya qilishning muhim omilidir. Zero, bolaning begonasi bo’lmaydi.