O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi sharof rashidov nomidagi samarqand davlat universiteti

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
SHAROF RASHIDOV NOMIDAGI
SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI

Taniyev A., Zenchenko S., Kushatov R., Xaitov O.

BIZNES ASOSLARI
O‘quv qo‘llanma

UDK 004.339.13
BBK 73
T 21


Taniyev A., Zenchenko S., Kushatov R., Xaitov O. Biznes asoslari. O‘quv qo‘llanma. – Samarqand: SamDU nashriyoti, 2022 y.– 200 bet.
Biznesning barcha asosiy jihatlari qo‘llanmada umumlashtirilgan. Biznesning ahamiyati, biznesning nazariy va tashkiliy asoslari ko‘rib chiqiladi. Biznes bilan bog‘liq pozitsiyani ishlab chiqish va talabaga o‘z biznesini tashkil qilishda yordam berish uchun tavsiya etiladi.
“Biznes asoslari” ixtisosligi taʼlim yo‘nalishi talabalari uchun mo‘ljallangan.


Taqrizchilar:
N.U.Arabov- i.f.d.,professor, “Inson resrslarini boshqarish” kafedrasi mudiri.
D.A.Nasimov - i.f.d.,professor, Davlat boshqaruv akademiyasi Samarqand huduudiy filali derektorii.


Samarqand davlat universiteti kengashining 2022 yil 31 martdagi 9-sonli garoriga asosan darslit sifatida nashrga tavsiya etilgan

ISBN 978-9943-


© Samarqand davlat universiteti, 2022
MUNDARIJA

	KIRISH	5
	DAVLAT IQTISODIYATIDA BIZNESNING AHAMIYATI	6
1.1	Iqtisodiyot va biznes tushunchasi	6
1.2	Biznes jamiyat rivojlanishning tizimi sifatida	11
1.3	Bozor iqtisodiyotida sharoitida biznes	18
1.4	Tadbirkorlik doirasida faoliyatning ijtimoiy xarakteri	23
1.5.	Yangi O‘zbekiston iqtisodiyotida biznesning o‘rni	25
	Nazorat savollari	31
	BIZNESNING NAZARIY ASOSLARI	33
2.1	Biznes tushunchasi va mohiyati	33
2.2	Biznes tushunchalari	38
2.3	Biznesning asosiy turlari	45
2.4	Tadbirkorlik funktsiyalari	50
2.5	Biznes strategiyasi va taktikasi	53
2.6	Tadbirkorlikning biznesdagi roli va ahamiyati	62
	Nazorat savollari	71
	O‘Z BIZNESINI YARATISH	73
3.1	Rag‘batlar va shartlar	73
3.2	Faoliyat sohasi va bozor tanlash	78
3.3	Biznesni yaratish usullari	82
3.4.	O‘z biznesingizni yaratish bosqichlari	86
3.5	Kichik biznes	89
3.6.	Biznesni qayta tuzish va tugatish	95
	Nazorat savollari	101
	BIZNESNING TASHKILIY ASOSILARI	102
4.1	Biznes subʼektlari	102
4.2	Tashkiliy -huquqiy shakllar	105
4.3	Tashkiliy iqtisodiy shakllar	116
4.4	Biznesning xo‘jalik birlikari	120
4.5	Firma tashkil qilmasdan tadbirkorlik faoliyati	125
4.6	Biznes infratuzilmasi	137
4.7.	Tashqi va ichki ishbilarmonlik muhiti	143
	Nazorat savollari	150
	BIZNESGA KIRISHNING ASOSIY TUSHUNCHALARI	150
5.1	Biznesni boshqarish	150
5.2	. Biznesni moliyalashtirish	165
5.3	. Biznesni rejalashtirish	169
5.4	. Biznes madaniyati	184
	Nazorat savollari	189
	XULOSA	191
	Glossaritsy	193
	Adabiyotlar ro‘yxati	198

KIRISH

Davlatlarning zamonaviy taraqqiyoti avvalgi asrlar va yillardagiga qaraganda tez surʼatlar bilan amalga oshirilmoqda. Ushbu jarayonning harakatlantiruvchi kuchi global ahamiyatga ega bo‘lgan va sayyoramizning barcha burchaklariga kirib borgan biznesdir. Rivojlangan mamlakatlar tarixi shuni ko‘rsatadiki, ular ko‘plab omadsizliklar va muvaffaqiyatsizliklar yo‘lini bosib o‘tishgan.

O‘zbeistonda biznes XX asrning 90-yillari boshlarida tiklana boshladi, ammo o’ttiz yil davomida davlatimizning o’z imkonoyatlarini tiklamadi. Sabablari ko‘p, lekin asosiysi bizning xalqimizning - o‘z tarixi, madaniyati, mentaliteti hisoblanadi. Tadbirkorlik faoliyatining (ijodiy biznes) rivojlanishi etarli darajada emasligi O‘zbeistonda iqtisodiyotining jahon darajasidan orqada qolishining asosiy sabablaridan biridir. O‘zbeistonda iqtisodiyotini rivojlangan davlatlar darajasiga ko‘tarish uchun etarli darajadagi "Tadbirkor yoshlarni" - yaxshi kelajakka, farovonlikka, o‘zini-o‘zi taʼminlashga, hayotdan qoniqishga intiladigan biznesmen, tadbirkorni "tarbiyalash" kerak. Bu jarayonni uzoq davrga cho’zib bo‘lmaydi. Bozor iqtisodiyotini shakllantirishni jadallashtirish uchun odamlarni, ayniqsa, yosh avlodni ushbu faoliyat sohasining barcha afzalliklari va mavjud kamchiliklarini hisobga olgan holda o‘z biznesini yaratishga o‘rgatish talab etiladi. Biznes muvaffaqiyatining asosiy kafolati bu biznes bilimi va ko‘nikmalaridir.
Taklif etilayotgan o‘quv qo‘llanmada biznes manbalarini tahlil qilish asosida biznes asoslari bo‘yicha bilimlar sintez qilingan, bu faoliyatning ushbu sohasiga tayyor bo‘lmagan va iqtisodiy maʼlumotga ega bo‘lmagan shaxs uchun zarurdir.