O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi sharof rashidov nomidagi samarqand davlat universiteti

2.4. Biznes funktsiyalari
Rivojlangan bozor iqtisodiyoti sharoitida biznes quyidagi asosiy funktsiyalarni bajaradi:
- umumiy iqtisodiy;
- ijodiy izlanish (innovatsion);
- manba;
- ijtimoiy;
- tashkiliy.
Baʼzi olimlarning fikricha, biznes, shuningdek, siyosiy funktsiya bilan tavsiflanadi, uni, qoida tariqasida, tadbirkorlar uyushmalari (birlashmalari) amalga oshiradi, hokimiyat orqali ularning manfaatlarini qo‘llab -quvvatlaydi.
Rivojlangan bozor iqtisodiyoti sharoitida umumiqtisodiy vazifa hal qiluvchi ahamiyatga ega. Bu tadbirkorlik tashkilotlari va yakka tartibdagi tadbirkorlarning bozor ishtirokchilari roli bilan obʼektiv ravishda belgilanadi. Tadbirkorlik tovarlarni ishlab chiqarishga (ishlarni bajarishga, xizmatlar ko‘rsatishga) va ularni maʼlum isteʼmolchilarga: uy xo‘jaliklariga, boshqa bizneschilarga, davlatga etkazib berishga qaratilgan bo‘lib, uning subʼektlari tomonidan butun iqtisodiy qonunlar tizimi taʼsiri ostida amalga oshiriladi. bozor iqtisodiyoti (talab va taklif, raqobat, narx va boshqalar), bu umumiqtisodiy funktsiyani namoyon etishining obʼektiv asosidir. Biznesning izchil rivojlanishi iqtisodiy o‘sishning, yalpi ichki mahsulot va milliy daromad hajmining oshishining shartlaridan biri bo‘lib, bu omil ham iqtisodiy munosabatlar tizimida umumiqtisodiy funktsiyani ifodalaydi.
Biznesning resurs funktsiyasi juda muhim. Biznesni rivojlantirish takrorlanadigan va cheklangan resurslardan samarali foydalanishni o‘z ichiga oladi. Resurslar deganda ishlab chiqarishning barcha moddiy va nomoddiy sharoitlari va omillari, albatta, birinchi navbatda, mehnat resurslari, er va tabiiy resurslar, barcha ishlab chiqarish vositalari va ilmiy yutuqlar, shuningdek, tadbirkorlik isteʼdodi tushunilishi kerak. Tadbirkor, agar u o‘z biznesini yaratadigan, yuqori malakali ishchi kuchidan foydalanadigan va barcha turdagi resurslardan samarali foydalanadigan ilmiy -texnik g‘oyalar, faoliyat sohasidagi yangiliklarni ishlab chiqarishga qodir bo‘lsa, eng yuqori muvaffaqiyatga erishishi mumkin. Ammo ishbilarmonlarning maksimal daromad (foyda) ga intilishi ko‘pincha butun jamiyatga tegishli resurslardan ayovsiz foydalanishga olib keladi. Shunday qilib, tadbirkorlar o‘z faoliyati bilan atrof -muhitga va aholiga zarar etkazishi mumkin. Shu munosabat bilan, davlatning tartibga soluvchi roli ziddiyatli va ikki tomonlama xarakterga ega bo‘lgan resurs funktsiyasidan noto‘g‘ri foydalanish uchun ishbilarmonlarning javobgarlik shakllarini belgilab, katta ahamiyat kasb etadi. Biznesmen resurs egasi sifatida ulardan oqilona foydalanishdan manfaatdor va shu bilan birga davlat resurslariga nisbatan shafqatsiz bo‘lishi mumkin. Buning oqibatlari odamlar uchun qarama -qarshi bo‘lgan biznesning rivojlanish tarixi va ilmiy -texnik inqiloblar tarixidan dalolat beradi.
Ijodiy qidiruv (innovatsion) funktsiyasi tadbirkorlikka yangi byurokratik iqtisodiy boshqaruv turi sifatida xosdir. Bu tadbirkorlik faoliyati jarayonida yangi g‘oyalarni qo‘llash, belgilangan maqsadlarga erishish uchun yangi vositalar va omillarni ishlab chiqish bilan, shuningdek ularni to‘ldiruvchi boshqa barcha funktsiyalar bilan bog‘liq. Bu funksiya tadbirkorlik subʼektlarining iqtisodiy erkinlik darajasi, qarorlar qabul qilish shartlari bilan bog‘liq bo‘lib, bu tadbirkorga mulkdor sifatida xosdir.
Biznesning ijtimoiy funktsiyasi har bir qobiliyatli shaxsning o‘z biznesining egasi bo‘lish qobiliyatidan, o‘z shaxsiy isteʼdodi va imkoniyatlarini yaxshiroq namoyon etishidan iborat. Bu funktsiya tobora ko‘proq odamlarning yangi qatlamini shakllantirishda namoyon bo‘lmoqda - tashabbuskor, mustaqil iqtisodiy faoliyatga moyil, atrof -muhit qarshiligini engishga va belgilangan maqsadga erishishga qodir. Tadbirkorlik tashkilotlari qanchalik samarali ishlasa, turli darajadagi budjetlarga va davlat budjetdan tashqari jamg‘armalariga mablag ʼoqimi shunchalik muhim bo‘ladi. Shu bilan birga, biznesni rivojlantirish ish o‘rinlarining o‘sishini, ishsizlik darajasini kamaytirishni va xodimlarning ijtimoiy mavqeini mustahkamlashni taʼminlaydi.
Biznesning tashkiliy funktsiyasi ishbilarmonlar tomonidan o‘z biznesini tashkil qilish, uni diversifikatsiya qilish, boshqaruvni shakllantirish, murakkab ishlab chiqarish va tashkiliy tuzilmalarni yaratish, firma faoliyatining strategiyasini o‘zgartirish va boshqalar to‘g‘risida mustaqil qarorlar qabul qilishda namoyon bo‘ladi. Kichik va o‘rta biznesning jadal rivojlanishida, shuningdek, "jamoaviy (tarmoq) biznes" da, xalq korxonalarini yaratishda ifodalangan.
Tashkiliy bo‘linmalarning quyidagi funktsiyalari ajratiladi:
- marketing;
- ishlab chiqarish (jarayon) funktsiyasi;
- moddiy va texnik yordam;
- moliyaviy va buxgalteriya hisobini yuritish va tegishli hisobot shakllarini tayyorlash;
- kadrlar funktsiyasi.
Marketing - bu bozorning hajmi va dinamikasini, shuningdek reklama, sotishni rag‘batlantirish vositalarini ishlab chiqish va joriy etish uchun isteʼmol bozorini o‘rganish. Marketing har qanday faoliyatning isteʼmolchiga yo‘nalishini amalga oshirishni o‘z ichiga oladi . Korxonaning marketing faoliyatini amalga oshirishda tanlovning ustuvor yo‘nalishlari: 
- isteʼmolchilar talabiga muvofiq obʼekt sifatini yaxshilash;
- sifatni yaxshilash orqali isteʼmol resurslarini tejash;
- ishlab chiqarish hajmini oshirish orqali isteʼmol resurslarini tejash.
Ishlab chiqarish (jarayon) funktsiyasi korxona resurslarini (moliyaviy, mehnat, moddiy, axborot) yakuniy raqobatbardosh mahsulotga aylantirish jarayonini o‘z ichiga oladi.
Moddiy-texnik taʼminot kompaniyaning maqsadlariga erishish jarayonini zarur moddiy -texnik resurslar bilan taʼminlashdan iborat.
Moliyaviy va buxgalteriya hisobini yuritish va tegishli hisobot shakllarini tayyorlash soliq maqsadlarida, shuningdek, tashkilotning iqtisodiy faoliyatini tahlil qilish va baholash maqsadida xo‘jalik operatsiyalarining mazmuni va bajarilishini nazorat qilishni o‘z ichiga oladi.
Kadrlar funktsiyasi kompaniyaning maqsadiga erishish uchun zarur bo‘lgan malaka talablariga javob beradigan xodimlarni tanlash va yollashni o‘z ichiga oladi. Shuningdek, bu funktsiya xodimlar ishini samarali tashkil etish va munosib rag‘batlantirish tizimini yaratishni o‘z ichiga oladi.