O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi sharof rashidov nomidagi samarqand davlat universiteti

1.2. Biznes jamiyat rivojlanishning tizimi sifatida
Biznesni turli xil ijtimoiy ehtiyojlarni qondirishga qaratilgan ishlab chiqarish tizimi deb taʼriflash mumkin. Gap shundaki, har bir bitim uning barcha ishtirokchilari tomonidan muvaffaqiyatli bajarilishiga bo‘lgan qiziqishni aks ettiradi. Bitimning bevosita ishtirokchilaridan tashqari, davlat (tegishli davlat tuzilmalari vakili) ham uning muvaffaqiyatli bajarilishidan manfaatdor, chunki u umumiy iqtisodiy manfaatni - umuman iqtisodiyotning eng samarali ishlashini ifoda etadi. Ishbilarmonlik (ishbilarmonlik aloqalari) - bu barcha ishbilarmonlarni qamrab oladigan va ularning faoliyatini yaxlit bir butunga birlashtiradigan tizim (3 -rasm).



Xususiy mulk tizimi

Tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarish tizimi

Rivojlanayotgan tizim

Korxona va xodimlar o‘rtasidagi ziddiyatlarni kuchaytiradigan tizim





Maqsadga muvofiqlik, yaxlitlik, ziddiyatlilik, faollikka ega tizim

Ichki tartibga solinadi va o‘z o‘zini boshqarishga ega tizim



Biznes tizim sifatida







Texnologiyaga asoslangan ishlab chiqarishni takomillashtirish tizimi

Integratsiyaga asoslangan barqarorlashtirish tizimi

Raqobatli tizimi

Faoliyatni yaxlit birlashtirish tizimi


3 -rasm - Biznes ijtimoiy rivojlanish tizimi sifatida

Maqsadga muvofiqlik shuni anglatadiki, korxona o‘z tarkibidagi har qanday elementni ushbu elementlarni birlashtiruvchi printsipga oqilona eʼtibor beradi - daromad olish, foyda olish. Biznesning eng yuqori maqsadlari odatda erkin raqobat qonunining talablaridan kelib chiqadi. Yuqori maqsadlar, o‘z navbatida, birinchisini olish vositasi sifatida harakat qiladigan aniq maqsadlarga bo‘linadi.

Butunlik biznesning barcha sohalari, tarmoqlari, hududlari va elementlariga uning oliy maqsadi - foydani ko‘paytirish uchun zarur bo‘lgan darajada kirib borishini anglatadi. Boshqacha qilib aytganda, biznes ushbu sharoitda hayotiy zarur bo‘lgan sohalarga erkin kirib borishi kerak. Taqiq va cheklovlar oqilona darajada saqlanishi kerak. Biznesni atrof -muhit va menejment, marketing, moliyaviy tizim, huquq va boshqalarni o‘z ichiga olgan asosiy elementlarsiz tasavvur qilib bo‘lmaydi.
Mos kelmaslik biznes qarama -qarshiliklardan iborat bo‘lishi kerakligini anglatadi, chunki ular har qanday rivojlanish manbai xisoblanadi. Biznesda ko‘plab qarama-qarshiliklar mavjud: ishbilarmonlar va xodimlar, isteʼmolchilar va ishlab chiqaruvchilar, ishbilarmonlar va kasaba uyushmalari yoki davlat organlari o‘rtasida. Oddiy sharoitda bu qarama -qarshiliklarning barchasi biznesni rivojlantirish, uning yaxlitligini mustahkamlash va mustahkamlash manbalari bo‘lib xizmat qiladi. Biroq, jamoatchilikning oqilona nazoratidan chiqib ketadigan ziddiyatli vaziyatlarda, tarixiy dramaga to‘la voqealar mumkin va maʼlum bo‘ladi, bu nafaqat kuchaytiradi, balki, aksincha, biznes tizimini ancha zaiflashtiradi. Bu ijtimoiy va siyosiy to‘ntarishlar, fuqarolar urushlari va boshqalar bo‘lishi mumkin. Ular baʼzida biznesning muhim asoslari: xususiy mulk, raqobat va fuqaroning iqtisodiy erkinligini butunlay yo‘qotishiga olib keladi.
Faoliyat shuni anglatadiki, biznes - bu ijtimoiy hodisa, ijtimoiy tizimlar, odamlar faoliyati bilan chambarchas bog‘liq. Ishbilarmonlarning har biri o‘z biznesini erkin va qonuniy asosda tanlashi kerak, boshqa odamlarga noqonuniy zarar etkazmasdan, o‘z biznesini rivojlantirishga to‘sqinlik qilmasdan. Ishbilarmonlarning oqilona faolligi, odatda, shaxslar va jamiyatning boyligi, mamlakat, respublika yalpi milliy mahsulotining hajmi, fuqarolarning turmush darajasi, maʼlum bir mamlakatning unda yashash uchun jozibadorligi bilan bog‘liq.
Zamonaviy biznes - bu maqsadga muvofiqlik, yaxlitlik, qarama -qarshilik va faoliyatning zarur xususiyatlariga ega bo‘lgan tizim emas. Biznes-bu ichki tartibga solingan yoki o‘zini o‘zi tartibga soluvchi tizim. Ishbilarmonlar nafaqat bir -birlari bilan erkin raqobat qilmasdan, balki ularning bozorga xos xatti -harakatlarining ayrim jihatlarini muvofiqlashtirishdan manfaatdor. Zamonaviy yuqori darajada rivojlangan ishlab chiqarish, biznesdagi baʼzi noto‘g‘ri harakatlar tufayli halokatli oqibatlarga olib kelishi mumkin. Hatto o‘rtaga korxonaning bankrotligi, yuzlab ishchilarning ishdan bo‘shatilishi, millionlab kapitalining yo‘qolishi, shartnoma bo‘yicha sheriklik majburiyatlarining bajarilmasligi, tegishli tarmoqlarning yopilishi va hk.
G‘arb dunyosi bundan ancha oldin, 1929-1933 yillardagi iqtisodiy inqiroz bo‘lgan eng kuchli saboqni boshidan kechirgan. O‘shanda G‘arb mamlakatlaridagi iqtisodiy zarbalar shunchalik kuchli ediki, ishsizlik va inflyatsiya biznesni tizim sifatida saqlashning maqsadga muvofiqligi va saqlanishini shubha ostiga qo‘ydi. Bu, boshqa omillar bilan birgalikda, oxir -oqibat, milliy sotsializmga, umumiy markazga, sobiq SSSRda markazlashtirilgan rejalashtirishga va G‘arb bozor qadriyatlarini tanqid qilishga olib keldi. Shu bilan birga, ko‘plab G‘arb olimlari biznesni cheklamaslik, balki tartibga solish kerak, degan xulosaga kelishdi, bu unga ijtimoiy qimmatli hodisa deb hisoblangan hamma narsani amalga oshirishga yordam berdi (4 -rasm).
Davlat institutlari (organlar, qo‘mitalar, parlament komissiyalari) rivojlangan davlatlarda ishbilarmonlar va ishchilar o‘rtasidagi ziddiyatlarni kuchaytirishda hakamlik vazifasini o‘taydilar. Biznesda o‘yin qoidalari iqtisodiyot monopoliyasiga, tadbirkorlar, davlat sektori korxonalari va xodimlar tomonidan adolatsiz raqobatga qarshi kurashishga qaratilgan. Boshqa tomondan, o‘z biznes manfaatlarini yuklashga urinayotgan firmalarga qarshilik ko‘rsatiladi, bu esa umuman sanoat yoki umuman iqtisodiyotdagi biznes ko‘rsatkichlarini pasaytiradi. Xuddi shu tarzda, aholining ishsiz qismi va kasaba uyushmalariga qarshilik ko‘rsatiladi, ular o‘zlarining ijtimoiy uyushtirilgan harakatlari (ish tashlashlar, partiyalar, mitinglar va boshqalar) orqali firmalar va davlat organlari tomonidan qarorlarni qabul qilishni keskin kamaytiradi. milliy iqtisodiyotning samaradorligini asaytiradi.



Biznesga davlat aralashuvi





Maqsadlar

O‘ziga xoslik

Shakllar

Usullari





Bozor iqtisodiyoti samaradorligini taʼminlash

Siyosiy

Hamkorlik

Biznes sharoitlarini tartibga solish





Bozor iqtisodiyoti samaradorligini oshirish

Qo‘llab -quvvatlash

Iqtisodiy



Ishlab chiqarishni kengaytirish

Rag‘batlantirish

Maʼmuriy





Iqtisodiy barqarorlik

Ilmiy -texnik taraqqiyotning rivojlanishi





Tartibga solish

Huquqiy



Ijtimoiy jihatlarni hal qilish

Sanoat va ijtimoiy siyosatning samaradorligi



Atrof -muhit masalalariga eʼtibor qaratish