O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent to‘qimachilik va yengil sanoat instituti

1.2 Iste'mol va jamg'armaning o'zaro bog'liqligi
Iste'mol va jamg'arma iste'mol manbai daromadning qolgan qismi jamg'armaga ketadi (bu daromadning iste'mol qilinmagan qismi). Xulosa: Iste'mol ham, jamg'arma ham bevosita daromad darajasiga bog'liq va bir xil omillar ta'sirida bo'ladi yoki Daromad = jamg'arma + iste'mol; Iste'mol = daromad - jamg'arma; Jamg'arma = daromad - iste'mol. Jamg'armadan farqli o'laroq, iste'mol barcha oilalarda mavjud. Iste'mol joriy ehtiyojlarni, jamg'arma - kelajakni qondiradi. Farqi o'rtacha iste'molga moyillik (APC) va tejashga o'rtacha moyillik (APS) o'rtasida. Iste'molga o'rtacha moyillik (ARC) - bu iste'molning daromadga nisbati, foizlarda ifodalangan:
iste'mol
APC= —————— x100%
daromad
O'rtacha tejashga moyillik (APS) - bu% bilan ifodalangan jamg'armalarning daromadga nisbati:
tejash
APS = ————— x100%
daromad
Ixtiyoriy daromad va iste'mol o'rtasidagi bog'liqlik iste'mol funktsiyasi deb ataladi. Jamg'armalarning ixtiyoriy daromadga bog'liqligi jamg'arma funktsiyasi deb ataladi. Odamlarning daromadi o'zgarishi mumkin (o'sishi yoki pasayishi). Shuning uchun odamlar daromadning ushbu qismining qaysi qismini iste'mol qilishlari va qancha tejashlarini bilish muhimdir. iste'mol qilinadigan daromadning ko'payishi (kamayishi) ulushi yoki qismi limit deb ataladi. isrofgarchilikka moyillik (MRS). Boshqacha qilib aytganda, MPC iste'moldagi har qanday o'zgarishning iste'molning o'zgarishiga olib kelgan daromad o'zgarishiga nisbati:
iste'molning o'zgarishi
MPC = ——————————— x 100%.

daromadning o'zgarishi

Daromadning har qanday o'sishi (kamayishi)ning jamg'armaga tushadigan ulushi limit deb ataladi. tejashga moyillik (MPS). Boshqacha qilib aytganda, MPS - bu jamg'armalardagi har qanday o'zgarishlarning daromadlar o'zgarishiga nisbati:
jamg'armalarning o'zgarishi
MPS = ——————————— x 100%.
daromadning o'zgarishi
Soliq to'langandan keyingi daromadning har qanday o'zgarishi uchun MPS va MPC yig'indisi har doim bittaga teng bo'lishi kerak.
Daromaddan tashqari iste'mol va jamg'armalarga boshqa omillar ham ta'sir qiladi:
1. Boylik. Oilada to'plangan boylik (ko'chmas mulk + qimmatli qog'ozlar) qanchalik ko'p bo'lsa, iste'mol miqdori shunchalik ko'p bo'lib, jamg'arma miqdori kamroq bo'ladi.
2. Narx darajasi. Narxlar darajasining yoshi iste'molni pasaytiradi, narx darajasining pasayishi uni oshiradi.
3. Kutishlar. Agar narxlarning oshishi va tovarlar taqchilligi kutilsa, iste'mol o'sadi va jamg'armalar kamayadi, chunki odamlar kelajakda yuqori narxlar va bo'sh javonlar oldini olish uchun oldindan sotib.
4. Soliq solish. Soliqlar qisman iste'moldan, qisman jamg'armadan to'lanadi. Shuning uchun soliqlarning oshishi iste'molni ham, jamg'armalarni ham kamaytiradi. Soliq imtiyozlari ularni oshiradi.