O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti moliya-iqtisod fakulteti
Investitsiya jarayoni ishtirokchilari
Download 1.23 Mb. Pdf ko'rish
|
ozbekistonda chet el investitsiyalarini soliq mexanizmi orqali tartibga solish yonalishlari
|
Investitsiya jarayoni ishtirokchilari
Davlat Kompaniyalar Xususiy shaxslar
1 – rasm. Investitsiyalash jarayoni 10
Investitsiya jarayoni ishtirokchilari: Investitsiya jarayonining bosh ishtirokchilari – davlat, kompaniyalar va xususiy shaxslar bo’lib, ularni har biri investitsiya jarayonida talab tomonida, yoki hamda taklif tomonida turib ishtirok etishi mumkin.
Ijroiya hokimiyatini har bir darajasiga o’z faoliyatini moliyalashtirishga katta miqdorda pul kerak bo’ladi. Ushbu faoliyat maktab, kasalxona, turar joylar, katta yo’llar kabi ijtimoiy inshootlarni qurishga sarflanayotgan kapital qo’yilmalar bilan bog’liqdir. Yuqoridagi loyihalar turli ko’rinishdagi uzoq muddatli qarz majburiyatlar – obligatsiyalar chiqarish yo’li bilan moliyalashtiriladi. Pulga bo’lgan talabni boshqa manbai bo’lib davlatni joriy ehtiyojlari hisoblanadi. Masalan, xukumat soliq ko’rinishida davlat byudjeti daromadiga to’langanga
10 Кожухар В.М. Практикум оценка инвестиций: Учеб пособие. -М.: Изд. Торговая коорпарация. Дашка. 2005. 155 с.
Moliya bozori Chet el korxonalari Q ’ ma x ala Mahalliy investorlar
26
qaraganda ko’p xarajat qilish mumkin. Yoki, shahar hokimiyati joriy faoliyati uchun pul kerak bo’lgan holda byudjetga soliqlar to’lanmagan holatlar bo’lishi mumkin.
I iya imiyati i ala i i m liya iy ma lag’la ga e tiy ezay tga tomonda va taklif tomonida moliyaviy institutlar va moliyaviy bozorlar holatiga u li ta’ i ’ ata i. A a iyat lla a a lat – pul ma lag’la i i i te’m l i i i , ya’ i u ma lag’ e i ga qa aga a ’p ma lag’ i i lata i. K ’pgi a mpa iyala a lla i a qa’tiy aza ’z fa liyati i yu iti uchun yirik moliya ma lag’la iga mu t ’la i. I iya imiyati i ala i i ga i, ula i m liya iy e tiy la i uz q a qi qa mu atliga ’li a i Uzoq muddatli maqsadlarni amalga oshirish uchun kompaniyalarga zavodlar qurishga, asbob-uskunalar va inshootlar olishga, yangi mahsulotlarni ishlash uchun pul e a ’la i. Qi qa mu atli extiy la t a zaxi ala i i ta’mi la , e it qarzlarini va boshqa joriy xarajat qoplash zaruratlaridan yuzaga keladi. Qisqa va uzoq muddatli ehtiyojlarni moliyalashtirish uchun kompaniyalar muomalaga turli xil qa z qimmatli q g’ zla i a a t iyala i iqa a ila . Qa i ula a aqti a tiq a pul ma lag’la i pay ’l a, ula pulla i qala ga ta lif qila ila . Amal a ’pgi a yi i mpa iyala aq pulla i i qa i i fa l a murakkab strategiyasini amalga oshiradilar va qisqa muddatli qimmatli q g’ zla i g a iy xa i la i i la a ila .
Mamlakatda investitsion munosabatlarni amalga oshirish va uning huquqiy tizmini tashkil etuvchi muayyan huquqiy asoslar yaratilgan. Jumla a , O’z e i t Re pu li a i i g “I e tit iya fa liyati t ’g’ i i a”gi, 11 “C et el i e tit iyala i t ’g’ i i a”gi 12 ya gi ta i a, “C et elli i e t la uquqla i g af latla i a ula i im ya qili ala i t ’g’ i i a”gi q u la qa ul qili i. Bu qonunlarda investitsion munosabatlarga taalluqli barcha jarayonlarga va tushunchalarga aniqliklar kiritilgan. Inve tit iya fa liyati i g u ’e tla i a ’e tla i, i e tit i faoliyatning davlat tomonidan tartibga solinish masalalari, xorijiy investorlarning
11 O’z e i t i g ya gi q u la i. 21- . T.: “A lat”. 1998 yil. 265 b 12 O’z e i t i g ya gi q u la i. 19- . T.: “A lat”. 1998 yil. 532
27
huquq va burchlari, mol-mulk kafolatlari va imtiyozlari kabilar aniq belgilab berilgan. Biroq, bu kabi mamlakat a i e tit i fa liyat i ag’ atla ti u i qonuniy-xuquqiy bazaning mavjudligi bozor munosabatlarining rivojlanganligini belgilamaydi. Bugungi kunda mamalakatda investitsion muhitni tubdan yaxshilash chora-tadbirlarini amalga oshirmoq zarur. 13 Davlat mazkur qonunlar doirasida i e tit i fa liyat i g tu li u ’e tla i ’ ta i a yuzaga ela iga munosabatlarni tartibga solib turadi. Boshqacha qilib aytganda, bu tartibning qa ay ’ atilga ligiga qa a u y i u mamla at x i iy i e tit iyala i al etish uchun qanday huquqiy muhit yaratilganligini aniqlab olish mumkin. O’z e i t a i e tit i mu a atla i ta ti ga li i i g ya atilga q u iy
a la i m
a i a ta i li t ’g’ i i a O’z e i t Re pu li a i i g “Ta i li t ’g’ i i a”gi 14
Q u a O’z e i t Respublikasi Prezidentining farmonlari 15 ila t ’l i ili ilm q a. Xususiy shaxslar investitsiya jarayoniga turli usullar bilan: masalan, omonat i la ga pul yla ti i , ligat iya a a t iyala ti li , ug’u ta p li lari olish bilan pul etkazib berishlari mumkin. M liya iy qu lla i ta la ’pgi a u ayam iy azifa ema , u ya a i e t ’z l iga qa ay maq a q ’yay tga iga g’liq. Pul ma lag’la iga xu u iy ax la i g tala i a a mulkni, odatda uy avtomobil xarid qilishni moliyalashtirish uchun zayom shakliga ega ’la i. Va la i, u ay tala i miq i u a atta, xu u iy ax la – pul sof etkazib beruvchilardir, boshqacha qilib aytganda ular investitsiya jarayoniga lga iga qa aga a ’p e a ila . Da lat a mpa iyala pul ma lag’la i i g f xa i la i i la a e a , xu u iy i e t la i g iqti iy ’ i a rivojlanishni moliyalashtirish uchun pul etkazib berishdagi roli juda salmoqlidir. Chet el investitsiyalari to'g'risidagi O`zbekiston Respublikasi qonuniga binoan chet el investitsiyalari ishtirokidagi korxonalar quyidagicha tasniflanadi:
13 Xalq s ’zi 2005 yil 20 iyul. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining majlisi t ’g’risida AXBOROT 14 O’z e i t i g ya gi q u la i. 16- . T.: “”A lat”, 1997. 427 . 15 O’z e it t Re pu li a i P ezi e ti Fa m la i. 1995y.. 5 ya a a 2000y 1 ya a ga a. T. ::“A lat”2000. 80-b.
28
Chet ellik investorlar O'zbekiston Respublikasi hududida chet el investitsiyalari ishtirokidagi korxonalar tashkil etishlari hamda O'zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari bilan o'zlariga berilgan barcha huquqlar, kafolatlar va imtiyozlardan foydalanishlari mumkin. Chet el investitsiyalari ishtirokidagi korxona uni ta'sis etish yo'li bilan yoki ilgari chet el investitsiyalari ishtirokisiz ta'sis etilgan korxonada ishtirok etish ulushini (payini, aktsiyalarini) yoxud bunday korxonani butunlay, shu jumladan xususiylashtirish jarayonida chet ellik investor tomonidan sotib olinishi natijasida tashkil etilishi mumkin. Chet el investitsiyalari ishtirokidagi korxona davlat ro'yxatiga olingan paytdan e'tiboran yuridik shaxs huquqiga ega bo'ladi. Chet el investitsiyalari ishtirokidagi korxonalar tashkil etish va ularni davlat ro'yxatiga olish tartibi O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi. Chet el investitsiyalari ishtirokidagi korxona O'zbekiston Respublikasi qonun hujjatlarining talablariga rioya etgan holda O'zbekiston Respublikasi hududida yuridik ax uquqiga ega 'lga ’ba korxonalar, filiallar, shuningdek yuridik shaxs bo'lmagan vakolatxonalar va boshqa alohida ’linmalar tashkil etishi mumkin. Davlat O'zbekiston Respublikasi hududida chet ellik investorlar investitsiya faoliyatini amalga oshirishlari chog'ida ularning barcha huquqlarini kafolatlaydi va himoya qiladi. Chet el investitsiyalari ishtirokidagi korxona O'zbekiston Respublikasi qonun hujjatlarida belgilangan tartibda qayta tashkil etilishi yoki tugatilishi mumkin. Da lat ’yxati a ’t azilga a a a e’ti a i yil i i a ’z u ta f i i ta’sis hujjatlarida nazarda tutilgan miqdorda shakllantirmagan chet el investitsiyalari ishtirokidagi korxona, agar qonun hujjatlarida boshqacha tartib nazarda tutilgan bo'lmasa, belgilangan tartibda tugatiladi. Shu bilan birga o'z ustav fondini belgilangan muddatda ta'sis hujjatlarida nazarda tutilgan miqdorda shakllantira olmagan korxona uni amalda shakllantirib ulgurgan, ammo qonun
29
hujjatlarida belgila ga e g am miq a z ’lmagan darajada kamaytirishi yoki o'zi boshqa tashkiliy-huquqiy shaklga aylantirilishi mumkin. 16
Chet el investitsiyalari ishtirokidagi korxona tugatilganida uning aktivlariga belgilangan tartibda soliq solinadi. Aktivlarning qolgan qismi, basharti ta'sis hujjatlarida boshqacha tartib nazarda tutilgan bo'lmasa, chet el investitsiyalari ishtirokidagi korxona qatnashchilari o'rtasida ularning korxona mol-mulkidagi ulushlariga mutanosib ravishda taqsimlanadi.
Download 1.23 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|