O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti moliya-iqtisod fakulteti
Xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalarni soliq tizimi orqali
Download 1.23 Mb. Pdf ko'rish
|
ozbekistonda chet el investitsiyalarini soliq mexanizmi orqali tartibga solish yonalishlari
|
3.2 Xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalarni soliq tizimi orqali rag’batlantirishni kuchaytirish masalalari. Mamlakat iqtisodiyotidagi investitsiya faoliyatining rivojlanish darajasi shu mamlakatda olib borilayotgan investitsiya siyosati va uning natijasi qanday samara berayotganligi bilan belgilanadi. Shu nuqtai nazardan qaraganda, investitsiya siyosatining maqsadi mavjud investitsiya faoliyatining rivojlanish istiqboliga qaratilishi tabiiydir. Bu maqsad o`zida davlatning investitsiya faoliyatini muntazam ravishda tartibga solishdan iborat bo`lgan vazifasini xam mujassam etadi. Mamlakatimizda istiqlol yillarida qulay i e tit iya fa liyati y `lga q ’yildi. Bu birinchi Prezidentimiz tashabbuslari va rahbarliklarida sohada olib borilgan oqilona siyosat natijasidir. Shu o`rinda birinchi Prezidentimiz tomonidan ta‘ i la ga quyi agi fi la i elti i `ti iz: “Iqtisodiyotni tarkibiy jihatdan qayta qurish, eksport imkoniyatini kengaytirish sohasida belgilangan yo`nalishlar kuchli investitsiya siyosatini o`tkazish bilangina ro`yobga chiqadi. Uzoq muddatli istiqbolga mo`ljallangan, mamlakatimizning saloxiyati, qudrati
va iqtisodiyotimizning raqobatdoshligini oshirishda xal qiluvchi axamiyat kasb etadigan navbatdagi muhim ustuvor yo `nalish bu asosiy yetakchi sohalarni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik yangilash, transport va infratuzilma kommunikatsiyalarini rivojlantirishga qaratgan strategik ahamiyatga molik loyihalarni amalga oshirish uchun faol investitsiya siyosatini olib borishdan i at”. O`zbekistan Respublikasining "Investitsiya faoliyati to`grisida"gi qonuniga ’ a investitsiya faoliyatini resurslarni jamg’arish jarayoni bilan birga olib
53
qaramoq lozim. Bu uning mohiyatini to`liqroq namoyon etadi. Chunki zaxiralarni investitsiya qilishdan oldin ularni jamg`arish zarur. Shuningdek, bozor mu a atla i i g i la i i ila x ` ali u ‘e tla i ` ta i agi kapitalning qimi tezla a i a u a ay a i x ` ali u ‘e ti i g e u la i amg’arishi boshqalari uchun investitsiya qo`yishdan iborat bo`ladi. Masalan, xo`jaliklar ko`p xollarda investitsiya qo`yish uchun o`z mablag`lari yetmaganda qimmatbaho qog`ozlar chiqaradilar. Bu jarayon ular uchun resurslarni jamg’a i i , amm qimmatbaho qog`ozlarni sotib oluvchilar uchun esa investitsiya qo`yishdir. Bu holat investitsiya faoliyatiga investorlarning resurslarni jamg’arish va ularni qo`yish bilan bog`liq xarakatla i ma mua i e qa a ga a ’ladi. Ma‘lum i, i e tit iya fa liyati apital, ta i li , m liya, i at iya, i tim iy, i te‘m l a qa i e tit iyala i g xamma tu la i ila g`liq ’lib, odatda, soliqlarning fiskal va tartibga solish funksiyalaridan foydalanish yo`li bilan amalga oshiriladi. Mamlakat eksport saloxiyatini oshirish, yangi ish o`rinlarini yaratish, davlat yu eti i g a ma qi mi i liqla ila ta‘mi la a i e tit iyala , u jumladan, xorijiy investitsiyalarni keng ko`lamda jalb qilish va investitsiya faoliyatini rag`batlantirish orqali qo`shma korxonalarni barpo etish hamda ular faoliyatini rivojlantirishga iqtisodiyotni rivojlantirishning asosiy omili sifatida qaralishi kerak. Investitsiyalarning jalb etilishi milliy iqtisodiyotdagi bir qator iqtisodiy va ijtimoiy masalalarni xal qilishda o`z samarasini beradi. Jumladan: - ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, yangi ilg’or texnologiyalar bilan jizohlash asosida ishlab chiqarish darajasini oshirish; - ishlab chiqarilgan maxsulot (bajarilgan ish,ko`rsatilgan xizmat)larning sifatini taq milla ti i a ula i g a z i agi aq at a ligi i ta‘mi la ; - a li i g mex atga lay qatli qi mi i i ila ta‘mi la , ula i g a iy maxoratlarini oshirish xamda iqtisodiy daromadlarini ko`paytirish; - eksport xajmini oshirish orqali valyuta tushumlarini ko`paytirish;
54
- byudjetga to`laydigan soliqlar, ijara majburiyatlari va boshqa to`lovlar hisobiga byudjet daromadlarini shakllantirish va xokazolar. Republikamizning barcha xududlarida zamonaviy texnika va texnologiyalar bilan jihozlangan yangi korxonalarni barpo etish va rekonstruksiya qilishda, albatta, ichki investitsiyalar bilan bir qatorda xorijiy investitsiyalarning jalb qilinishi xam muhim o`rin tutadi. Shu boisdan xam bunday faoliyatni va tashkil etiladigan korxonalarni rag`batlantirish asosan soliq imtiyozlari orqali amalga oshiriladi. Chunki xar bir investor o`z sarmoyasini biror xududga kiritar ekan, uni befarq qoldirmaydigan va e‘ti i i t ta iga asosiy masala u yerda amal qilayotgan soliq qonunchiligi xamda soliqlardan berilayotgan imtiyozlar masalasidir. Bu tadbirlarni to`laqonli amalga oshirish uchun xorijiy sarmoyalar ishtirokidagi korxonalarga soliq imtiyozlarini joriy etishda quyidagi masalalarga al xi a e‘ti qa atilga ligi i ta‘ i la l zim: - liq imtiy zla i ama ali q `lla ili iga a ta‘ i etuvchi omillarni hisobga olish; - investitsiya faolligini kuchaytirish maqsadida berilayotgan barcha imtiyozlarni bir paytda taqdim etish; - qo`shma korxonalarni rag`batlantirish orqali mahalliy ishlab chiqaruvchi korxonalar faoliyatini cheklab qo`yishning va raqobat muhiti buzilishining oldini olish; - qo`shma korxonalar ishlab chiqargan tayyor mahsulot tarkibida maxalliy xomashyo resurslaridan foydalanganlik darajasiga qarab ularga soliqlardan ma‘lum ye gilli la e i ; - soliq imtiyozlarining joriy etilishi byudjet daromadlariga va shaxsiy iqtisodiy manfaatlarga zarar yetkazmasligi lozim. Qo`shma korxonalarga berilayotgan imtiyozlar davlat byudjetining a ma la xa miga ezila li ta‘ i qili i ta iiy. Amm u ay imtiy zla e aziga korxonalar ixtiyorida qolgan mablaglardan samarali foydalanish, qayta investitsiya 55
qilish va faoliyatni rivojlantirish orqali kelajakda byudjet daromadlarining a qa ligi i ta‘mi la `z a tutila i. Iqtisodiy o`sishga erishish uchun nafaqat investitsiya hajmini ko`paytirish, balki ular yo`nalishini va tuzilmasini to`g`ri tanlash ham muhim axamiyat kasb etadi. Investitsiyalash uchun shunday ishlab chikarish turlari va korxonalarni tanlash zarurki, ular tezda o`zini qoplab, yuqori darajada iqtisodiy va texnologik samara bera olsinlar. Bunday holatda investitsiyaning tezda qaytarilishi va qanchalik samaradorligi muhim axamiyat kasb etadi. Bu investitsiya jarayonini jonlantirish uchun turtki berish, keyinchalik esa investitsiyalash uchun afzal ta m qla a x ` ali yu iti u ‘ektlarini tanlashga imkoniyat yaratishi mumkin. Sarmoya kiritishni rag`batlantirish odatda soliq stavkalari miqdorini o`zgartirish, imtiyozlar va sanksiyalar qo`llash, soliq kreditlari berish, to`lov muddatlarini kechiktirish va boshqa yo`llar bilan amalga oshiriladi. Jahondagi ko`pgina mamlakatlarda soliqlarning investitsiya faoliyatini rag`batlantirishga qaratilgan tartibga solish funksiyasidan samarali foydalanadi. Davlat tomonidan investitsiya faoliyatini boshqarish soliq tizimini soddalashtirish, amortizatsiya siyosatini amalga oshirish, kredit siyosatini yuritish, yer xamda boshqa tabiiy boyliklardan foydalanish shart-sharoitlarini aniqlash va boshqalarni xam o`z ichiga oladi. O`zbekistonda bugungi kunda davlat investitsiya siyosati quyidagi o`ziga xos ikki yo`nalishga tayanadi: - soliq yukini yengillashtirish, mablag`larni ishlab chiqarishni rivojlantirishga qaratish; - mablag`larni davlat byudjeti orqali to`plash va investitsiya dasturlarini amalga oshirish. O`z e i t a i e tit iya iy ati i amalga i i u u ma ‘ul `lga tashkilot Moliya vazirligidir. Aynan ushbu vazirlik boshqa davlat tashkilotlari, organlari, banklar va kompaniyalar bilan xamkorlikda davlat investitsiya siyosatini amalga oshiradi va boshqarib boradi. 56
Iqti iy t ta i iy ’zga i la i i ya a a uqu la ti i , x ala i g investitsiya faoliyatini jadallashtirish, ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik jihatdan qayta qurollantirish dasturlarini amalgam oshirishda x i iy i e tit iyala , a al , t ’g’ i a – t ’g’ i i e tit iyala i g ’ i eqiy i . Bu a ilg’ tex l giyala i ta iq eti , ya gi i ’ i la i ya ati va shu asosda mamlakat iqtisodiyotining barqaror va bir maromda rivojlanishini ta’mi la im iyati ya al i. Ri la ga a latla ta i a i u i ’ ata i i, chet el investitsiyasi jalb qilinishi maskur davlatlarning yuksak darajada taraqqiy eti i a al qilu i milla a i i ’lga . O’zbekistonda birinchi prezidentimiz Islom Karimov rahbarligida vatan ravnaqi, yurt tinchligi, xalq farovonligini ta’mi la maq a i a et el i e tit iyala i i al eti ga t atigi u tu azifa ifati a qa ali , ma u ma ala a lat iqti iy iy ati i g mu im y ’ ali i eti belgilangan. Bugu gi u a yu timiz a fa liyat ’ atay tga x ala i a al m e izat iya qili a tex i qayta i zla i ta’mi la , yu a tex l giyala asosida ishlaydigan avtomobilsozlik va gaz – kimyo, elektr texnikasi va t ’qima ili , ziq – ovqat va formasevtika, axborot va telekomunikasiyalar ta m g’i am a qa y ’ ali la agi ya gi a zam a iy i la iqa i quvvatlarni tashkil etishga qaratilgan faol investitsiya siyosatini yuritishga ustivor e’ti e ilm q a. E g mu imi, x i iy a ma alliy armoyadorlar uchun qulay, har tomonlama imtiyozli investitsiya muhiti yaratilgan. Bular vatanamiz ravnaqi, xalqimiz fa ligi i ta’mi la maq a i a mamla atimiz a et el investitsiyasini jalb etishning tegishli tashkiliy huquqiy institutsional tuzilmalari va infratizimini yaratish hamda mavjud shart – sharoitlarini izchil rivojlantirish borasi a e g ’lamli i la amalga oshirilganini yaqqol tasdiqlaydi. Ayniqsa bunda qonuniy kafolatlarni yaratish alohida kasb etadi. Mamalakatimizda ushbu sohani huquqiy ta ti ga lu i “ et el i tit iyala i t ’g’ i i a”gi q u am a bir qator boshqa qonun hujjatlari qabul qilindi. Ushbu qonunlarni qabul qilish, ula ga zam tala la iga m a i a ’zga ti i a q ’ im ala i iti borishning sababi bitta – qaye a imtiy z, qaye a a it ’l a, q u iy af lat e ila iga ’l a, u y qqa i e tit iya ela i.
57
O’z e i t iqti iy ti i i la ti i a x i iy i e tit iyala i g ahamiyatini quyidagi raqamlar orqali ifodalash mumkin. Agar 1990 yilda mamlakatimizning investitsiya portfelida xorijiy investitsiyalar deyarli mavjud ’lmaga ’l a, 2000 yil a i e tit iya a e itla i g ulu i 23,2 f iz i, jumladan, hukumat kafolati bilan jalb etilgan xorijiy investitsiya va kreditlar 19,8 f iz i, t ’g’ i a -t ’g’ i x i iy i e tit iyala 3,4 f iz i ta il qil i. X i iy investorlar uchun yaratilgan qulay biznes muhiti, keng huquqiy kafolat va imtiyozlar tizimi,
xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalarni ag’ atla ti i ga qa atilga utu i a-tadbirlar majmuasi mamlakatimiz iqti iy tiga t ’g’ i a -t ’g’ i x i iy i e tit iyala qimi i tu a ’payti i imkonini berdi. Birinchi P ezi e timiz I.A.Ka im ta’ i laga la i e , “2015 yilda ana shu maqsadlarga barcha moliyalashtirish manbalari hisobidan 15 milliard 800 milli AQS lla i miq i a i e tit iyala al etil i a ’zla ti il i. Bu 2014 yilga i ata 9,5 f iz ’p ema i . Jami investitsiyalarning 3 milliard 300 milli lla a ziy i y i 21 f iz a tig’i x i iy i e tit iyala ’li , u i g 73 f izi t ’g’ i a -t ’g’ i et el i e tit iyala i i ” 29 .
al etilga x i iy i e tit iyala i g umumiy a mi a t ’g’ i a -t ’g’ i x i iy i e tit iyala i g alm g’i 2007-2015 yilla a ’ i te e t iya iga ega ’lga . Bu iqtisodiyotni modernizatsiya qilish nuqtai nazaridan ijobiy holat hisoblanadi. Bi q, t ’g’ i a -t ’g’ i x i iy i e tit iyala i g ami i e tit iyala a mi agi alm g’i 2013 yil va 2015 yilda nisbatan pasaygan. Mazkur pasayish tahlil qilingan davr mobaynida jami investitsiyalarni g ’ i u ’ati i t ’g’ i a - t ’g’ i x i iy i e tit iyala i g umumiy a mi agi alm g’i i yuq i e a ligi ’ i i tu i i. X i iy i e tit iyala i g ami i e tit iyala a mi agi alm g’i i pa ayga ligi i i ma ala i g ’payga ligi ila xa akterlanadi.
29 KarimovI.A. Bosh maqsadimiz – mavjud qiyinchiliklarga qaramasdan, olib borayotgan islohotlarni, iqtisodiyotimizda tarkibiy ’zga i la i izchil davom ettirish, xususiy mulkchilik, kichik biznes va tadbirkorlikka yanada keng y ’l ochib berish hisobidan oldinga yurishdir. – T.: O’z e i t , 2016y., 12-bet 58
Albatta, bunday natijalarning qayd etilgani mamlakatimizda faol va samarali investitsiya siyosati olib borilayotganligidan dalolat beradi. Download 1.23 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|