O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti moliya-iqtisod fakulteti


-BOB. O’ZBEKISTONDA CHET EL INVESTITSIYA SIYOSATINING


Download 1.23 Mb.
Pdf ko'rish
bet6/32
Sana05.01.2022
Hajmi1.23 Mb.
#222712
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   32
Bog'liq
ozbekistonda chet el investitsiyalarini soliq mexanizmi orqali tartibga solish yonalishlari

1-BOB. O’ZBEKISTONDA CHET EL INVESTITSIYA SIYOSATINING 

NAZARIY – USLUBIY JIHATLARI  

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



1.1   O’zbekistonda chet el investitsiyalarining iqtisodiy mohiyati hamda 

o’ziga xos xususiyatlari 

Investitsiyalar  deganda  barcha  turdagi  milliy  va  intellektual  boyliklar 

tu  u ili ,  ula   ta  i    li   fa liyati    ’e tla iga  y ’ alti ili    a  ma    elti i  i 

yoki  biror-bir  ijobiy  samaraga  erishishi  zarur.  Iqtisodiy  kategoriya  sifatida 

investitsiyalar quyidagicha tasniflanishi mumkin:   

-   i lam  i a ayla ga   apital i   ’payti i   maq a i a  apital i ta  i    li  

  ’e tla iga   yla  ti i  ;  

-  investitsion  loyihalarni  amalga  oshirish  jarayonida  investitsiya  faoliyati 

i  ti     ila i  ’ ta i a  u u ga  ela iga  iqti   iy mu   a atla i. 

I  e tit iyala    apital  q ’yilmala     a li a   am  amalga     i ila i,   am a 

 ’zi agi  ya gi  qu ili  la ga,   e gayti i  ga,   e  nstruksiyaga  va  faoliyat 

  ’  atay tga      x  ala  i  tex i   qayta   i  zla  ga,  u  u ala ,  i  e ta la , 

loyihaviy  mahsulotlar  sotib  olishga  sarf-xarajatlarni  birlashtiradi  Investitsiyalar 

 apital  q ’yilmaga   i  ata    e g  mazmu li,  qam   li  tu  u   a i .  G’arbda 

i  e tit iyala      a i a    ’z  yu itilga  a  a   iy  e’ti     f       z  iga  qa atila i, 

  u  i   i   la ga   mamla atla  a  i  e tit iyala   a   a   qimmatli  q g’ zla  

yordamida amalga oshiriladi.  

U.S a p  i  e tit iyala ga  quyi agi  a  ta’ if   e a i:  “Real  i  estitsiyalar 

asosan  moddiy  aktivlarga  (yer,  uskunalar,  zavodlar)  qilingan  investitsiyalardir. 

M liya iy  i  e tit iyala    u  q g’ z a   itilga     a t  mala  i .  Bula ga     iy 

aksiyalar va obligatsiyalar kiradi. Rivojlanayotgan iqtisodiyotda investitsiyalarning 

asosiy  qismi  real  investitsiyalarga  tegishlidir.  Rivojlangan  iqtisodiyotda  esa 

investitsiyalarning  asosiy  qismi  moliyaviy  investitsiyalash  institutlarining  keng 

miqy  i a   i   la i  i   eal  i  e tit iyala  i g   ’ i  iga   a a   i    ’la i. 




 

Investitsiyalarning  bu  ikki  shakli  bir-biri  bilan  raqobatlashuvchi  emas,  balki  bir-



 i i i t ’l i u   i i ”.

2

 



I  e tit iya  tu  u   a i  yag  a   a  t ’liq  tu  u   a   e i  li   u  u  

anchagina   e g    ’li    i   la a i.  Iqti   iy  fa  i g  tu li  qi mla i a   a  amaliy 

fa liyat i g  tu li     ala i a  i  e tit iya  mazmu i   ’zi i g  xu u iyatla iga  ega. 

Makroiqtisodiyotda  investitsiyalar  ishlab  chiqarishda  yangi  vositalarga,  turar-

  yla ga  i  e tit iyala    a  m   iy  zaxi ala i i g   ’ i  iga  qili a iga  

xarajatlardan  tashkil  topadigan  yalpi  xarajatlarning  bir  qismi  hisoblanadi. 

Investitsiyalar –    iy  a   a i te’m l qili maga   a iqti   iy t a  apital  ’ i  i i 

ta’mi l    i YaIMning bir qismidir. 

Ha   ta aflama  a   la ga ,  puxta   ’yla ga   i  e tit iya  qa   la i 

investitsiyalarini  moliyalashtirishning  ishonchli  manbalari  bilan  chambarchas 

  g’liqli  a qa ul qili   za u ligi i  a   et el  apitali i  al  qili   i g  e gayi  

   ay tga ligi i  i   ga  la iga    ’l a ,   zi gi zam   m liya  aza iya i  uqtai 

nazaridan  investitsiyalarning  iqtisodiy  mazmuni  va  mohiyatini  ochib  berish, 

ula  i g e g mu im  ifat taf ifla i i a iqla    g’ yat    lza    ma ala   i   la a i. 

I  e tit iyala ga  a iq   a   a   a   ta’ if   e i     am a  ula  i g  mul iy    a lla i, 

 apital  q ’yilmala ,   apital,    edit  tushunchalarining  farqlarini  ochib  berish 

za u iyati pay      ’l i.  Zam  a iy  m liya   aza iya i  ma alala i J.F  ,  Neyma , 

O.Morgenshtern,  G.Markovits,  J.Tobin,  V.  Sharp,  F.Modilyani,  M.Miller  va 

boshqalarning 

asarlarida 

rivojlantirilgan. 

Moliya 


bozorlarining 

faoliyati 

q  u iyatla i   a  qimmatli  q g’ zla  i   a  la    t ’g’ i i agi  fa    ifati a 

shakllangan  bu  nazariya  sof  keltirilgan  qiymatning  fundamental  konsepsiyalari, 

uzoq  muddatli  aktivlarni  baholash  modellari,  kapitallarning  samarali  bozorlari, 

boyliklarning  jamlanib  borishi  va  qiymatning  saqlanish  qonuni,  optsionlar 

nazariyasi  va  mohiyatini  aniq  ochib  berish  uchun  pul  oqimlarining  zamonaviy  va 

  ’la a  qiymatla i a   eli    iqqa    l a ta lil  li     i   maq a ga mu  fiq i . 

Moliya  nuqtai  nazaridan  ularning  mazmun  va  mohiyatini  aniq  belgilash  muhim 

                                                           

2

Шарп У., Александр Г., Бейли Дж. Инвеcтиции: Пер. с англ.- М.: ИНФРА- М, 1997. -7 с 




 

 azifa   i   la a i.  Faqat   apital i  y ’q ti     i  i  ma  u     ’lga   pul    a li agi 



investitsiyalar  yangi  aktivlarni  vujudga  keltiradi.  Investitsiyalarning  mulkiy 

  a li agi m   iy  a   m   iy  e’matla   a ula ga   ’lga   uquqla  i iqti   iy 

va  boshqa  faoliyatlarga  jalb  etish  esa,  bizning  fikrimizcha,  ishlab  chiqarish  va 

noishlab  chiqarish  sohalarida,  investitsiyalar  evaziga  barpo  etilgan  aktivlarni 

i  lati   a    al lat   e a i.  M liya   aza iya iga    ’ a,  i  e tit iyala     ’la a  

 ati ala  i  q ’lga   i iti    maq a i a,  m  iyata     zi gi  xa a atla  i   il i a i. 

I  e tit iyala     a iqli   e tim li    ’lga    a   elgu i a   utilay tga   qiymatga 

kapitalning  aniq  bugungi  qiymatini  almashtirishdan  iboratdir.

3

  Buning  dalili 



sifatida  investitsiyalarning  safarbar  etilishida  ularning  ongli  ravishda  aniq  va 

  a iq   ’lga   i  la   ila    g’la i  i i  elti i   mum i .

 

Bugungi investitsiyalar ertangi turmush tarzini belgilab beradi.  Investitsiya 



moliyaviy  nuqtai  nazardan  foyda  olish  maq a i a  x ’ ali   fa liyatiga  q ’yilga  

a ti la     ’li ,   uyumla  maga   apital   a li a   ’la i. Iqti   iy  i at a  e a 

ya gi     x  ala   qu i  ,  uz q  mu  atli  xizmat    ’  atu   i  a      u  u ala ga 

 am a    u   ila     g’liq    ’lga   ayla ma   apital i g   ’zgarishiga  ketgan 

xa a atla  i .  I  e tit iyala   a mi i  elgil    i a   iy  milla    ’li  f iz  ta  a i 

 a  utilay tga   ’ ta  a f y a me’y  i  i   la a i. 

O’z e i t    Re pu li a i i g  2014  yil  9   e a   agi  “I  e tit iya  fa liyati 

t ’g’ i i a”gi qayta ta  i  agi q  u i a i  e tit iyaga quyi agi  a ta’ if  e ilga :  

“investitsiyalar  –  q  u    u  atla i a  ta’qiqla maga   ta  i    li   fa liyati   a 

    qa  tu  agi  fa liyat    ’e tla iga   i itila iga   m   iy   a    m   iy   e’matla  

 am a  ula ga    ’lga    uquqla ,    u   umla a   i telle tual  mul  a    ’lga  

 uquqla ,    u i g e    ei  e tit iyala ”

4

   ifati a  ta’ ifla a i.  S u  ay  qili , 



“i  e tit iya”   ega  a   elgu i a   a  ma   (f y a)   li    y  i  i tim iy   ama aga 

erishish  maqsadida  qonun  doirasida  iqtisodiyotning  turli  tarm g’la i   a      qa 

sohalariga investorlar tomonidan quyiladagan barcha turdagi mulkiy, moliyaviy va 

intekllektual boyliklar tushuniladi. 

                                                           

3

 Investitsiyalarni moliyalashtirish masalalari.-T.: Moliya . 14b. 



4

  O’z e i t    Respublikasining  “I  e tit iya  faoliyati t ’g’ i i a”gi Qonuni, 2014 y 9 dekabr. 3 – modda.

  



10 

 

Ha  yili  u y   x ’ aligiga 2.0-2.5 trln. AQSH dollari miqdorida investitsiya 



 a f  etti ila i.  A   iy  i  e t  la     ’li   yettita   ’ta   i   la ga    a latla   y  i 

Ram uy    lu iga  a`z     ’lga    a latla    i   la a i.  Bula   AQS ,  F a  iya, 

Germaniya, Angliya, Italiya, Yaponiya va Kanadadir.  

O’tish  davrini  boshidan  kechirayotgan,  milliy  iqtisodiyotda  tuzulma 

o’zgarishlarini,  jahon  iqtisodiyotiga  integratsiyalashish  jarayonlarini  amalga 

oshirayotgan  mamlakatlar  uchun  moliyaviy  resurslar  taqchilligi  doimo  sezilib 

turadi.  A z    i    i   u  i,    y  ta iiy   e u  la ga  ega    ’lga    iz i g 

respublikamiz  uchun  ham  bu  muammo  hayotiy  ahamiyatga  ega.  Shu  sababli 

 ’zimiz i g    e la ga    e u  la imiz i,  x  i iy  mamla atla  a   ma’lum 

imtiy zla    e i     i   iga   al   etilay tga   i  e tit iya  ma lag’la i i  milliy 

iqtisodiyot  nuqtai  nazaridan  eng  samarali  sohalarga,  loyihalarga  sarf  etish  zarur. 

Bundan  tashqari  investitsiya  loyihalarini  tahlil  qilishning  eng  zamonaviy 

uslublarini, xorijiy investitsiyalarni jalb qilishning uslublari, shakllarini ham puxta 

 ’ ga i  imiz l zim. 

Shu  boisdan  ham  vatanimizga  xorijiy  sarmoyalarni  jalb  etayotgan 

   x  ala  i  iqti   iy   ag’ atla ti i     a  za u iy    a  itla  i  ya ati    e i     ’ta 

mu im ma alala  a   i i  i   la a i. U   u tu  agi    x  ala  i  ag’ atla ti i   

asosan  soliq  imtiyozlari  orqali  amalga     i ila i.  C u  i   a    i   i  e t     ’z 

 a m ya i i   i      u u ga   i ita   e a   u i   efa q  q l i may iga    a    e’ti   i i 

tortadigan  asosiy  masala  u  yerda  amal  qilayotgan  soliq  qonunchiligi  hamda 

soliqlardan  berilayotgan  imtiyozlar  masalasidir.  Shu  sababdan  soliq  imtiyozlarini 

t ’g’ i  y ’ ali  la  a  taq im  eti  ,  ula  a    ama ali   a   qil  a  f y ala i   i 

y ’lga  q ’yi    l zim,  a      l a  e a  imtiy zla  i   e i   a     ’zla ga  

maqsadlarga  erishilmaslikka  olib  keladi.  S u ga    ’ a,  iqti  diyotni  faol 

rivojlantirish keng miqyosdagi investitsiyalarni talab qiladi. 

Demak,  investitsiyalar  har  qanday  iqtisodiyotni  harakatga  keltiruvchi  va 

u i g ta aqqiy ti i ta’mi lovchi kuch ekan, barcha imkoniyatlarimizni ishga solib 

iqti   iy timizga y ’ alti ila iga  i vestitsiyalar hajmini oshirishimiz lozim. 




11 

 

O’z e i t     a   a     iqti   iy ti i g   elgu i  ta aqqiy ti,  a   a , 



i  e tit iyala ga   g’liqligi i  ugu gi  u  a  eya li  a   i  mutaxa  i   a x ’ ali  

yurituvchi subyekt anglab yetganligini nazarda tutsak, hozirgi kunda respublikamiz 

iqtisodiyotiga investitsiyalarni, xususan, chet el investitsiyalarini kengroq jalb etish 

ula  i g mamla atimiz a  ’t azilay tga  iqti   iy i l   tla  i g  ama ali i    i i 

ta’mi la   i g mu im a   iga ayla ga ligi  ila    g’liqligi i tushunib olish qiyin 

emas.  Bu     a a    ’z   etga  a  birinchi  Prezidentimiz  I.A.Karimovning  quyidagi 

fi  la i i  ta’ i la  imiz  l zim:  “Bugu     yla  a  iqti   iy t i  yu  alti i  , 

zamonaviy  texnika  va  texnologiyalar  bilan  jihozlangan  yangi  korxonalarni  barpo 

etish  va  rekonstruktsiya  qilish  uchun  xorijiy  sarmoyalarni  jalb  qilish,   e   g’li  

 atta  al qilu   i a amiyatga ega e a i i  imga i  i   t qili   e i  ga    at y ’q. 

Bu avvalombor, aholi bandligi, uning ish haqi va daromadlarini oshirish,  

bu oxir oqibatda respublikamiz hududlari, shahar va tumanlarimizdagi eng muhim 

muamm la  i ye  i    ema  i ”

5

 



Vatanimiz  iqtisodiyotiga  chet  el  investitsiyalarini  jalb  qilish  va  investitsiya 

faoliyati  taraqqiyotini  ta’mi la    qulay  i  e tit iya  mu iti i   a p   eti   i  talab 

qiladi. Mamlakatimizda “Ti la i    a ta aqqiy t  amg‘a ma i”ning tashkil etilgani 

  et el i  e tit iyala i i  al  eti   a   ‘p  i at a  mu im a amiyat  a   etm q a. 

Jamg‘a ma i g  a   iy   azifa i  iqti   iy t i g  yeta   i  ta m qla i   a  y ‘l-

kommunikatsiya  sohasidagi  strategik  muhim  investitsiya  loyihalarini  xorijiy 

sheriklar bilan hamkorlikda moliyalashda faol ishtirok etishdan iborat.  

S u   ila    i   qat   a  O’z e i t     l i a   i   qa   a  muamm la   ma  u , 

ularni hal etishda quyidagi chora-tadbirlarni amalga oshirish lozim deb topdik:  

-  xorijiy  investorlargava  milliy  ishlab  chiqaruvchilarga  bir  xil  imkoniyat, 

imtiyozlar yaratish;  

-  milliy  buxgalteriya  hisobini  Xalqaro  Moliyaviy  Hisobi  Standartlariga 

yanada yaqinlashtirish;  

                                                           

5

 Karimov I.A. “Inson manfaatlariustuvorligini  ta`minlash –  a   ai l   t  a ’zga i  la imiz i g     maq a i i ”.   



Xalq   ’zi, 2008 yil, 9 fe  al   

 



12 

 

-  q ’  ma 



   x  ala  i  ta  qi    z  la ga  y ’ alti ilga   fa liyati i 

 a alla  ti i  ,   alyuta   qimi i   a qa   la  ti i  .  Bu ga   ag’ atla ti i   

u  u  tu li xil   mmu al xizmatla  a  qi ma   z   eti    a   liq, yig’im, 

   x  a t ’l  la i a  t ’liq  z   eti   orqali erishish;  

-  investitsiyalarning  hududiy  bir  yoqlamalik  xususiyatini  oldini  olish 

maq a i a,   il yatla  i   i   la ga li    a a a i    ’yi  a  3  gu u ga    ’li , 

 u t   i   la ga    egi  la ga  i  e t  la   u  u     ’p  q  ma faat   li , 

moyillik yaratish;  

-  erki   e  p  t  z  ala i  amaliy ti i   ’ ga i     a  ula  i  yu timiz a     iy 

qilishga erishish. 

Globallashuv jarayoniga qo`shilish – bu dunyoning yetakchi davlatlari bilan 

xamkorlikda  bo`lish,  ijtimoiy  –  iqtisodiy  va  siyosiy  sohadagi  davlat  siyosatinig 

o`zaro  manfaatli  asosda  bu  davlatlar  siyosatiga  mos  kelishidir.  Globallashuv 

jarayoniga  iqtisodiyotni  erkinlashtirish,  ilmiy-texnik  taraqiyotning  tezlashishi, 

raqobatning kuchayishi va boshqa bir qator omillar xam hosdir. Zamonaviy jahon 

iqtisodiyoti  uchun  invistitsion  faollik  va  jahon  iqtisodiyoti  globalashuvining 

kuchayishi  muhim  ahamiyat  kasb  etadi.  Rivojlanayotgan  mamlakatlar  va  bozor 

iqt    iy tiga  ’ti    a  i i     i a   e  i ay tga   a latla  i g xalqa   me  at 

taqsimotidagi  ro’li  ortib  borayotganligi  ham  unga  ijobiy  ta` i     ’rsatadi.  MDX 

 a latla  i g pay     ’li  i  ila  x  i iy i  e t  la  i g i  e ti i   fa liyatla ini 

amalga     i i   agi  ya gi  im   iyatla   may   i  pay      ’la i.  S u i  ayti   

kerakki, xorijiy investorlar bu masalada katta tajribaga ega. Albatta bu masalaning 

 i  t m  i   ’l a, i  i chi tomoni investitsiyalar qabul qiluvchi (MDX) Davlatlar 

uchun  zamonaviy  ishlab chiqarish  vositalarini qabul  qilishdagi investitsion  tanlov 

imkoniyati yaratildi. Bunga oddiy hol deb qarash kerak emas, chunki investiyalar 

iqtisodiyot i  xa a atga   elti u   i,  u i   lg’a   il itu   i   u   i .  Mamla at i 

ijtimoiy,  iqtisodiy  va  siyosiy  rivojlanishida  investitsiyalarning  jumladan,  xorijiy 

investitsiyalarning  ahamiyati  kattadir.  Ma`lumki,  har  qanday  davlat  dunyodan 

ajralgan holda jahon tajribalarini o`rganmasdan, dunyoning yetakchi davlatlari ilm, 

fan va texnika  sohasida  erishgan  yutuqlarni qabul qilmasdan  rivojlanishi  mumkin 




13 

 

emas.  O`zbekiston  iqtisodiyotida  chuqur  iqtisodiy  islohotlar,  tarkibiy  o`zgarishlar 



amalga  oshirilar  ekan,  xorijiy  investitsiyalar  rivojisiz  tasavvur  etib  bo`lmaydi. 

Ma`lumki  xorijiy  investitsiyalar  iqtisodiyot  garovi,  iqtisodiyotini  xarakatga 

keltiruvchi  kuch  xisoblanadi.  Yaqin  yillargacha  faqat  xom  ashyo  mahsulotlarini 

ishlab  chiqarishga ixtisoslashtirilgan  O`zbekiston  butun  dunyo  xaritasida o`zining 

munosib  o`rnini  egallashga,  boshqa  taraqqiy  topgan  mamlakatlar  avvalambor, 

AQSH,  g`arbdagi  demokratik  davlatlar,sharqdagi  Yaponiya,  Koreya,  Malayziya 

yoki  shunga  o`xshash  davlatlarga  teng  bo`lishni  o`z  oldiga  maqsad  qilib  qo`yar 

ekan,  bunda  birinchi  galdagi  chet  el  sarmoyalari,  chet  el  investitsiyasi  nihoyatda 

kata  ahamiyat  kasb  etadi.  Ushbu  davlatlarning  tarixi  shuni  ko`rsatadiki,  agar  bu 

xorijiy  mamlakatlarga  sarmoya  kelmasa,  investitsiya  kelmasa,  xech  qachon  bu 

davlatlar bugungi rivojlanish darajasiga ko`tarila olmas edi

6



O`zbekiston  bugungi  kunda  yirik  xorijiy  investitsiyalarni  qabul  qiluvchi 

mamlakatlar  qatoriga  kirish  uchun  barcha  iqtisodiy,  siyosiy  va  huquqiy  asoslarga 

ega. Lekin  bu degani  O`zbekistonda xorijiy  investorlarni  jalb qilish uchun  barcha 

ishlar  qilib  bo`linadi,  degani  emas.  Endigi  navbatda  bu  asoslarga  tayangan  holda 

investitsiyalar jalb etishning mexanizmlarini takomillashtirish masalalari turadi. 

Jahon  tajribasi  shuni  ko`rsatadiki,  mamlakat  iqtisodiyotida  xorijiy 

investitsiyalarning tutgan o`rni, salmog`i mazkur davlatdagi investitsion muhitning 

qanchalik  qulayligini  belgilaydi.  Bu  muhit  ko`p  jihatdan  xorijiy  investitsiyalarga 

nisbatan  davlat  olib  borayotgan  siyosatni  va  tashqi  iqtisodiy  faoliyatning  davlat 

tomonidan tartibga solishning xususiyatlari bilan baholanadi. Strategik investorlar 

ko`p  miqdordagi  mablag`larni  birinchi  navbatda  iqtisodiyoti  o`z  ichki 

imkoniyatlari asosida barqaror foyda olishga mo`ljal qilsa bo`ladi. Ichki va chet el 

investorlarni  birinchi  navbatda  minimal  darajadagi  soliq  imtiyozlari  emas,  balki 

biznesdagi keying qulay va maqbul istiqbollar qiziqtiradi. 

Xorijiy  investitsiyalar  iqtisodiy  jarayonlar  hisoblanib,  jahon  bozori  bilan 

o`zaro  yaqin  va  to`liq  bog`liq  bo`ladi.  Shu  nuqtayi  nazardan  u  ko`pgina  iqtisodiy 

                                                           

6

 O’z e i t   Re pu li a i i g S liq    e  iga  am a “C et elli  i  e t  la   uquqla i i g  af latla i  a ula  i 



 im ya qili       ala i t ’g’ i i a”gi O”z e i t   Re pu li a i Q  u iga  ’zga ti i    a q ’  im  ala   i iti     


14 

 

jarayonlarni  o`zida  qamrab  oladi.  Xorijiy  investitsiyalar  bozori  munosabatlariga 



o`tayotgan mamlakatlar iqtisodiyotini tarkibiy qayta ko`rish suratlarini tezlashtirish 

imkoniyatini  beradi.  Eng  muhim  yo`nalish  sifatida  xorijiy  investitsiyalarni  jalb 

etishni  o`z  ichiga  olgan  investitsiya  faoliyatini  jadallashuvi  bugungi  kunda  o`tish 

davrini  boshidan  kechirayotgan  mamlakatlar  uchun  ayni  muddao.  Xorijiy 

investitsiyalarni  jalb  etish  u  yoki  bu  mamlakatlarda  olib  borilayotgan  siyosiy  va 

ijtimoiy – iqtisodiy islohotlarga bog`liq. 

Chet el investistiyalari – kapital eksport qiluvchi mamlakatlarning importyor 

mamla atla  i g  iqti   iy   u ’e tla i   am a  q ’  ma     x  ala  i g   eal   a 

moliyaviy  aktivlariga  kiritgan  mablag’lardir.  Chet  eldan  investistiyalash  kapital 

oqimining  bir  iqtisodiyotdan  boshqasiga  chiqib  ketishini  bildiradi,  boyliklarni 

yanada  foydaliroq  shartlarda  joylashtirish  va  investistiyalar  chet  ellik  kapital 

egasiga  qaytishiga  qadar  nisbatan  uzoq  vaqt   a  mi a  ma lag’la    qimi i 

ta’mi la    maq a la i i   aza  a  tuta i.  Ula ga   qi    ’ti  ,  q   i  ,  ya’ni 

mamla atla a     ’  i  yu i   x   i . 

Huquqiy  uqtai  aza  a  ula   ’zla i i g milliy  uquqiy   a  itla i i qa ul 

qiluvchi 

mamlakatning 

huquqiy 


sharoitlariga 

almashtiradilar. 

Chet 

el 


i  e ti tiyala i  m  iyat   i ati a    ’z  milliy  i  e ti tiya  mu iti i   ’zga  mu itga 

almashtiradi.  Xavfsizlik,  daromatdorlik,  kapitallashuvdan    tashqari  chet  el 

i  e ti tiyala i i g   ’ziga  x    mu im   elgi i  a iq  maq a la  i    ’zlaydi.  Shu 

 a a li,   ’za    ma faatla  i g  m    tu  i  i,  i      li  mu   a atla ,   i i      i   

sharoitlarini  hisobga  olish  investistiyalarning  bir  mamlakatdan  boshqasiga 

  ’  i  i i g a   i i ta   il eta i. 

Chet  el  investistiyalari  ichki  investistiyalardan  farqli  ravishda  mamlakat, 

 alyuta, milliyla  ti i  ,  e  izi tiya  a i q ’  im  a ta a  al  ili  a t ’q a  i   

e tim liga  ega    ’la i.  Dema ,    et  el  i  e ti tiyala i i g   i      i a i  a   a 

kengdir.  Xorijiy  investistiyalar  kapitalni  qulayroq  joylashtirish  hamda    uzoq 

mu  at   a  mi a  u  a   f y a    ’ i    maq a i a  e  p  t  qilu   i 

mamlakatlarning  kapital  qabul  qiluvchi  mamlakatlarning  real  va  moliyaviy 




15 

 

a ti la iga  q ’yili  i i   il i ga     l a   i   iqti   iy t a   i  i   i iga   ’tay tga  



kapital oqimidir. 

O’z e i t    u  u     z    iqti   iy tiga   ’ti       qi  i a   e   ita    et  el 

investistiyalarini  jalb  etish  vositalari  ishlab  chiqaradigan  bazaviy  sanoat 

ta m qla  a ya gi q ’  ma    x  ala   a p  eti     qali   al  qili   ma’qul  q. Bu 

bilan yangi texnologiyalarni, intellektual potenstialni va menejmentni rivojlantirish 

ta’mi la a i,  u i g u  u  i  e ti tiya mu iti i yax  ila  , q ’  ma    x  ala  i 

tashkil  qilishda  va  yangi  loyihalarga  bevosita  chet  el  investistiya  oqimini  har 

t m  lama  ag’ atla ti i  , q  u   u  atlarini takomillashtirish kerak.  

X  i iy  i  e ti tiyala  i g   ’ziga       xu u iyatla i a    i i  ula  i g 

mamla atla a      ’  i  i,  faqat   ’z  maq a i i    ’zla  i,  amal  qili   

  a  itla i i g  ’zga i  i, a   a qulay   a tla   ila  q ’yili  i, i       q z  i  i 

 i   la a i.  Dema ,    et  el  i  e ti tiyala i   i   iqti   iy t   u ’e tla i i g 

 apitali i      qa iga    g’la   q ’yi      ’li ,   u i g   ati a i a  mamla atla    a 

mi taqala     ’yla    apital    ’  i  i  yuz   e a i.  X  i iy  ta qiq t  ila  i g 

ta’ i la  i  a,   e   ita  chet  el  investistiyalarini  jalb  qilishning  salbiy  tomonlari 

ham  bor.  Chet  el  korxonalarining  salbiy  tomonlari  –  ichki    bozorni  boshqarish 

im   iyatla i,  i  la     iqa i   i g   ay almi alla  u i   qi ati a    ’pla     et  el 

valyutasining chiqib ketishidir. 

Bevosita  chet  el  investistiyalari  eksportyor  mamlakatning  ishlab  chiqarish 

kapitalini  uni  qabul  qiluvchi  mamlakatda  bevosita  tovarlar  va  xizmatlar  ishlab 

chiqarish  maqsadlarida  kiritishdan  iborat.  Bunday  investistiyalar  korxonalar 

akstiyalari  umumiy  hajmining  10-25  % a     tiq    ’lmay iga    az  at  pa eti i 

  ti    li      a li a  y  i   ’zi i g  i  la     iqa i    qu  atla i i  qu i    y xu  

q ’  ma     x  a  a  tiyala i i g   ami a  25  %i i  (AQS    a  Ja     Ti la i     a 

Ta aqqiy t   a  i   tati ti a i    ’yi  a  e a   ami a  10%)  sotib  olinganda  bevosita 

investistiyalar hisoblanadi. 

Barcha  hollarda  ham  bevosita  chet  el  investistiyalari  (BChI)  kapital 

e  p  ty  la iga  i  e ti tiyala      ’e ti i g  i  la     iqa i    fa liyati i 

    qa i   a   ama ali  qat a  i    im   iyatla i i  ya ata i.  Ula    ’z  ega iga 



16 

 

mamlakat chegaralaridan tashqarida investistiyalar kiritgan firmalar va korxonalar 



u ti a    az  at   ’  ati   i  ta’mi lay i,  m   p liyala ga  q ’yilga   t ’ iqla  i 

 a ta af  eti  ,   ’z  ma  ul ti  e  p  ti i   e gayti i  ,  x m  a  y    a  e e giya 

ma  ala i  u ti a    az  at   ’  ati  ,  a   a  a z    i   hi  kuchidan  foydalanish 

imkoniyatlarini beradi. 

Kapitalga    ’lga   tala    a  ta lif   a    f iz   iy  ati   ila   ta ti ga    li a i. 

Bank  foiz  stavkasidan  farq  qilgan  holda  investistiyalardan  tushadigan  natija 

qa   ali  yuq  i   ’l a, i  e ti tiyala ga tala    u  qa a    ’p  q   ’la i. Bu e a 

 ’z  a  ati a  i  e ti tiyala  i m liyala  ti i   i g ma  ai ta zi a  a     e itiga 

tala  i  ya a a     i a i.  Ba      e itiga  tala  i g    ’ta ili  i  f iz   ta  ala i i g 

ya a a   ’ta ili  iga  li   ela i. 

 

Re pu li a a    ’p  u la li  iqti   iy t i    a lla ti i      a  itla  a 



investitsiya  faoliyatini  davlat  tomonidan  tartibga  solishda  asosiy  vazifalar 

quyidagilardan  iborat:  ijtimoiy  va  hususiy  manfaatlarni;  ayrim  mamlakatlar, 

korporatsiyalar, xalqaro  moliya  institutla i, ya  a  i  e t  la  ma faatla i i  t ’g’ i 

aniqlash,  ula  i g   ’za    maq ul   i  atla i i  t ’g’ i  a iqla  ,  ularni  hayotda 

  ’y  ga   iqa i   i g te g  uquqiy   a  itla i  a  af latla i i  elgila  .  

Chet  ellik  investorlar  investitsiyalar  kiritish  t ’g’ i i a  qa     qa ul  qila  

e a ,   i i   i   a  at a   ’zla i i g  ma faatla i   a  maq a la i a    eli     iqa i. 

O’z e i t   a    et  el  i  e tit iyala i   a lat  t m  i a    a  q  u    ila    im ya 

qilinadi.  Investitsiyalashning  huquqiy  iqtisodiy  va  tashkiliy  asoslari  ishlab 

chiqilgan investitsiya faoliyati sohasida respublika tomonidan imzolangan halqaro 

shartnomalar  tamoyillariga  muvofiq  chet  el  investitsiyalarini  amalga  oshirishning 

bazaviy shartlari belgilangan.  

Qulay  investitsion  iqlim  mamlakat  tarmoqlarida  tuzilma iy   ’zga i  la  i 

tez  amalga  oshishiga,  xorijiy  investitsiyalar  hajmi  oshishiga  yordam  bermoqda. 

O’z e i t   i  e tit i    iy  ati i g a   iy qu  lla i a   i i – Davlat investitsiya 

dasturidir.  U  investitsiyalar  manfaatlari  va  intilishlarini  muvofiqlashtirish  va 

optimallash,  shuningdek  ular  uchun  imtiyozli  rejim  joriy  etilgan  sohalarni 

aniqlashga qaratilgan. 




17 

 

O`zbekistan Respublikasining mustaqil  a lat  ifati a qa    t pi  i  ’zi i g 



bozor  munosabatlari  sharoitiga  mos  erkin  huquqiy-demokratik  jamiyat  qurish 

y ’li i ta la   im   iyati i ya at i. 




Download 1.23 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   32




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling