Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

“Kuzatilgan maksimum qiymat”larning ishlatilishi yillik hisobotga 
asoslanadi degan ma’noni beradimi? Maksimum qiymatlar Inson taraqqiyoti 
indeksi tarmoqlari bo‘yicha 1980 yildan beri o‘tgan davrda kuzatilib berib turiladi. 
SHuning uchun ham maksimum qiymatlar yildan yilga o‘zgarib borishi mumkin. 
O‘zgarishlar esa darajalarga hech qanday ta’sir ko‘rsatmaydi. Buning boisi yangi 
Inson taraqqiyoti indeksining ko‘paytiruvchilik shaklidandir va maksimum qiymat 
o‘zgarganda ham mamlakatlarning nisbiy holatlari o‘zgarmay saqlanib qoladi. Garchi 
Inson taraqqiyoti indeksi qiymatlariga normalashtirish o‘lchamlarini tanlanganda 
ham. 
 
Kuzatilgan maksimum qiymatlarning yildan yilga o‘zgarishi 
rivojlanishni nazorat qilishda qiyinchilik tug‘diradimi? Yo‘q, Inson taraqqiyoti 
indeksi tnedensiya natijalari 1980 yildan boshlab xar yili davomli ma’lumotlar va 
yangi maksimum qiymatlarga asoslanib qayta xisoblab chiqiladi. Xarqanday 
bo‘lganda xam Inson taraqqiyoti indeksi qisqa muddat natijalarini nazorat qilishga 
qaratilgan emas. Bu yo‘nalishdagi yo‘riqnomalar, siyosiy ko‘rsatmalar maktabda 
ta’lim yillarining o‘rtacha miqdorida, tug‘ilishda kutstilayotgan umr ko‘rishning 
o‘rtacha ko‘rsatkichlarida o‘z aksini topguncha bir muncha vaqt o‘tadi. SHuning 

---

314 
uchun xam Inson taraqqiyoti indeksi tendensiyalari besh yil tanaffus bilan 
ta’minlanadi. 
 
Nima uchun “kamayuvchi daromadlar” tamoyili boshqa 
ko‘rsatkichlarga nisbatan qo‘llanilmadi? Sog‘liqni saqlash va ta’limda o‘zgarib 
turuvchi qiymatlarni kamayuvchi daromad tamoyiliga o‘tqazishga qarshi salbiy va 
ijobiy asoslar bor. Xaqiqat shuki, sog‘liqni saqlash va maorif nafaqat ichki 
qiymatlarga ega, balki u xam daromadga o‘xshab Inson taraqqiyoti indeksi 
yo‘nalishlariga, inson taraqqiyotiga kirmagan. SHunday qilib ularni boshqa 
birliklarga o‘tkazish xususiyati kmayuvchi daromadlarga ta’sir o‘tkazishi mumkin. 
Bu yondoshuv xar yilgi yoshini, yoki ta’lim ko‘rsatkichini teng baholashi kerak, 
shuning uchun bu tamoyil faqat daromad ko‘rsatkichiga nisbatan ishlatilgan.
