Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

5.5.Boshlovchilikning ustunliklari va kamchiliklari. 
Vaqt omili strategiyani tanlashda xal kiluvchi rol uynaydi:Ustunlikka erishish 
uchun «kaldirgoch» firmaning «kaltis vaktda strategik xarakat kerakmi yoki kerak 
emas?» degan savolga javob beradi. 
Strategik kadamlarni birinchi bulib kuygan firma shundagina yukori natijalarga 
erishishi mumkin, kachonki: 
1. Tashabbuskorlik firmaning obro’ orttirishiga yordam bersa. 
2. Xom ashyo, yangi texnologiyalar ta’minotchilari, sotish tarmoklari bilan erta 
urnatilgan alokalar mutlok ustunlikni egallashga imkoniyat yaratishi mumkin. 
3. Birinchi xaridorlar takroriy xaridlarni amalga oshirib kompaniyaga kuchli 
ixlosmandlikni saklab koladilar. 
Ammo kutish xar doim xam muvaffakiyatsiz yondoshuv bulavermaydi. 
«Qaldirgoch»lar uchun kiyinchiliklar paydo buladi, qachonki: 
1.Birinchi bulib yurish, yulboshchilardan keyin yurishga karaganda ancha 
kimmatga tushadi. 
2.Texnologik uzgarishlar shunchalik tez amalga oshadiki, ilk investitsiyalar 
tezda samarali bulmay koladi. 
3.Kutayotganlarga bozorga kirish osonrok, chunki xaridorlar xar doim xam 
«kaldirgoch»larga sadokatni saklab kolavermaydilar. 
4.Ilgarilab ketayotganlarning maxorat va nou-xaularidan osongina nusxa 
kuchirilishi mumkin yoki xatto orkada kolayotganlar tomonidan takomillashtirilishi 
xam mumkin. 
5.6.Sony: marketing muhitida kurash “Mukammal bo‘ron” 
10 yillik kurashdan so‘ng, 2011 yilda “Sony kompaniyasi” uchun qaytish yili 
bo‘ladi. Maishiy elektronika va o‘yin kulgu giganti magazin peshtaxtalaridagi yangi 
mahsulotlarning yaxshi partiyasidan biri bo‘lgan. YAna shunisi muhimki, “Sony” 
qaytadan magazinlardagi iTunes – global raqamli tarmoq sifatida raqamli oliy ligaga 
yo‘naltirildi. Ular “Sony” ning kuchli tomonlarini: o‘zining barcha televizor, 
kompyuter va telefon va planshetlari uchun kino, musiqa va videoo‘yinlarni 
birlashtirgan edi. Analitiklar $ 2 mlrd. dollar miqdordagi daromadni bashorat 
qilishdi. “men haqiqatdan ham eslash uchun bir yilga ega bo‘laman deya 
ishonardim”, deydi Sony kompaniyasi direktori Ser Govard Stringer. “Va men buni 
noto‘g‘ri yo‘nalishda bajardim
8
.” 
Namunaviy yil evaziga 2011 yil Sony uchun ekologik tangliklar tufayli
mukammal bo‘ron bo‘ldi. Boshlanishida, 2011 yil martda sharqiy YAponiya kuchli 
zilzila va sunami natijasida xarob bo‘ldi. Ofat natijasida “Sony” 10 ta zavodni 
berkitishga majbur bo‘ldi va jahon miqyosida Sony mahsulotlari oqimi va 
8
Philip Kotler., Gari Armstrong. “Prinsiples of marketing”2014.719p 

---

70 
operatsiyalarini buzib tashladi. Aprel oyida kompaniyaning internet ko‘ngilochar 
xizmatlariga bo‘lgan xakerlik hujumi AQSH tarixidagi ikkinchi katta onlayn sinish 
bo‘lib, kompaniyaning PlayStation Network larini berkitishga majbur qildi. Faqatgina 
to‘rt oydan so‘ng Londondagi isyonchilar tomonidan sodir etilgan yong‘inlar “Sony” 
tovar omborini va 25 million bahosidagi kompakt disk va DVD-disklarni, 150 ta 
mustaqil belgili korxona mol-mulk ro‘yxatini vayron etdi. SHuningdek, Tailandda 
suv toshqini bu erdagi zavod tarkibiy qismlarini yopib qo‘ydi. 
Barcha qoldiqlar tozalangach, prognozlarga ko‘ra Sony so‘nggi 16 yil ichida 2 
mlrd dollar foyda ko‘rdi va 3,1 mlrd dollar yo‘qotdi. Bu yo‘qotish yo‘qotishlarning 3 
yillik xususiyati bo‘lib, atrof-muhit surilishi–Buyuk Retsessiya va 2008 yildagi jahon 
moliyaviy inqirozi bilan boshlangan. 2012 yil o‘rtalarida “Sony” kompaniyasi bosh 
diretori Kadzuo Xirai kompaniya haqida gapirib, “inqirozni his qilayotganligini” va 
“hozirda loyihalashtirish milliard dollardan ortiqroq mablag‘ni yo‘qotishdir”, degan.
Shubhasiz, atrof-muhit tasodiflari “Sony”ga og‘ir zarbalar keltirgan. Lekin 
kompaniyaga bo‘lgan barcha zarbalar aybdori nazorat qilib bo‘linmaydigan atrof-
muhit kuchlari emas. Sony kompaniyasining hozirgi qiyinchiliklari yaqinda bo‘lgan 
voqealardan avval boshlangan. Ko‘proq ayb tabiiy ofatlardan ko‘ra “Sony” ning 
hozirgi zamondagi kuchli atrof-muhit kuchlari – texnika sohasidagi ulkan 
o‘zgarishlarga uzoq muddat moslasha olmasligida bo‘lgan. 
Shunisi qiziqki, Sony ning sehrli ta’sir qilishi kompaniyani global 
elektrostansiyaga aylantirib qurilganida bo‘lgan. O‘n yil avval ham Sony xay-tek 
bo‘yicha rok-yulduz, haqiqiy sovuqqon tijoratchi bo‘lgan. U nafaqat jahonda yirik 
elektronika iste’molchisi kompaniyasigina emas, uning tarixi Trinitron televizorlari, 
Walkman mo‘‘jaz musiqa pleerlari, Handycam videomagnitofonlari i PlayStation 
video o‘yin kabi innovatsion mahsulotlar bilan sanoatni butkul kengaytirdi. Sony 
innovatsiyalari pop-madaniyatni quvib o‘tdi, ommani hurmatini qozondi va 
kompaniya uchun mablag‘ topdi. Sony brendi innovatsiya, uslub va yuqori sifat 
uchun turadi. 
Hozirda kompaniyada 88 mlrd dollar bo‘lsa ham, u rok yulduzdan ko‘ra ko‘proq 
eskilik sifatida Apple, Samsung va Microsoft dek yuqori uchuvchilar soyasida qolib 
ketgan. Samsung dunyodagi eng yirik maishiy texnika ishlab chiqaruvchisi sifatida 
Sony ni deyarli o‘n yil oldin quvib o‘tgan. Samsung sotilishi o‘tgan yilda Sony ga 
nisbatan 50% ko‘p bo‘lgan va Samsung 14 mlrd miqdorda daromad olganda, Sony 
3,2 mlrd mablag‘ yo‘qotgan. Xuddi shuningdek, Apple bir yangi mahsulot ketidan 
yangisini chiqarib, Sony ni yanchib tashladi. “men yosh bo‘lganimda Sony 
mahsulotiga ega bo‘lishim kerak edi” deydi bir analitik, “biroq yosh avlodga bugungi 
kunda Apple mavjud. ” Apple kompaniyasi aksiyalarining narxi ko‘tarilishi uni o‘z 
tarixida eng qimmat kompaniya qildi. SHu bilan birga Sony aksiyalari bahosi 

---

71 
o‘zining o‘n yil oldingi 300 dollar qiymatidan so‘nggi vaqtda 15 dollargacha tushib 
qolgan.
Qanday qilib Sony shunday oson va tez tushib ketmoqda? U texnologiyadan 
ortda qoldi. Sony o‘zining ulkan imperiyasini innovatsion loyihalash hamda avtonom 
elektronika – televizor, kompakt disklar va video o‘yinlarining dizayni asosida 
yaratdi. Internetda o‘sgani kabi mobil dunyo, avtonom apparat ta’minoti yangi 
texnologiyalar, ommaviy informatsiya vositalari bilan o‘rin almashdi. Bizning o‘yin 
kulgumiz raqamli yuklash va PCs, i Pod, smartfon, planshetlar, internet televizorlar 
orqali baham ko‘rilgach, Sony kompaniyasining moslashishi uchun vaqt o‘tdi. 
Takabbur Sony xuddi uning ustunligi hech qachon bahslashilmaydigandek, 
o‘zining omadli eski texnologiyasiga yopishib olgan, yangilariga almashtirmaydi. 
Masalan, 2001 yilda Apple dan ilk IPod chiqquncha, Sony musiqiy fayllarni yuklash 
va ijro ettirishga mo‘ljallangan qurilmalarni rivojlantirgan edi. Sony da iPod 
qurilmani o‘z shaxsiy ovoz yozadigan kompaniyani ichiga olgan holda yaratish 
uchun barcha narsa bor edi. Biroq u bu g‘oyani avvalgi muvafaqqiyat qozongan CD 
biznesga urg‘u bergan holda chetda qoldirdi.