Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

Marketing muhiti: atrof-muhit tasodiflari “Sony”ga og‘ir zarbalar 
keltirgan. Biroq, “Sony” ning kuchli atrof-muhit kuchlari – texnika sohasidagi 
ulkan o‘zgarishlarga moslasha olmasligi hozirgi “YArating, ishoning” brendi 
ko‘plab “yarating, ishoning”larni va’da qildi. 
“Stiv Jobs (Apple raxbari) buni tushundi, biz tushundik, va amalga 
oshirmadik”deb aytdi Sony direktori Stringer.“Musiqa yigitlari SDni chiqib ketishini 
ko‘rishni xoxlamadi”. 
Xuddi shunday, dunyoning eng yirik TV ishlab chiqaruvchisi Sony o‘zining 
ilg‘or Trinitron elektron nur trubkali texnologiyalariga e’tibor qaratgan bir paytda, 
Samsung, LG va boshqa raqiblar yassi ekranlar bilan olg‘a yurdi. Sony zudlik bilan 
javob berdi. Lekin shunday bo‘lsada, Samsung va LG kompaniyalari Sony ga 
nisbatan ko‘proq televizor sotishmoqda. TV biznesi Sonyning asosiy foydasi bo‘lib, 
oxirgi sakkiz yilda deyarli 8,5 mlrd dollar yo‘qotdi. 
Xuddi shunga o‘xshash tarix Sony PlayStation larida xam takrorlanadi. Bozorda 
raqobatchilar kelguncha daromadining 1/3 qismini olardi. Nintendo o‘zining 
innovatsion sezgir xarakatlanuvchi Nintendo Wii qurilmasini joriy qilishi bilan xar 
bir PS3 ni 300 dollar zarariga sotildi. Wii o‘yinlar bozorida juda xaridorgir bo‘lib 
ketti. Sony buning ortidan mlrdlab dollar boy berdi va birinchi o‘rindan uchinchi 
o‘ringa tushib ketti. 
Xatto pullarni boy berilishiga qaramay PS3 o‘zining apparat va dasturiy 
ta’minoti qorishmasi to‘g‘ri tashkil etilgani uchun Sony ni dunyoda raqamli 
ko‘rinishi va ijtimoiy tarmoqda etakchilikni qo‘lga kiritishiga zamin yaratdi. Sony 
boshqaruvchilari xam bir terma yadorli platformada o‘yinlarni o‘stirib borishganini 

---

72 
tan oladilar. Lekin bu qarashlar o‘zini oqlamadi va Sony rivojlanayotgan biznesda 
raqamli o‘yinlarni olib kirdi
9
. 
Buning krediti bilan Govard Stringer Sony ni qayta o‘t oldirish uchun katta kuch 
sarf qildi. 2005 yilda qabul qilib olgandan so‘ng yangi ulangan mobil raqamli asr 
uchun kompaniyani qarashlarini o‘zgartirdi va chuqur fikrli plan ishlab chiqdi. Uning 
erta etakchilik orqasidan elektronika gigantining yangilangan dunyosi va ortgan 
foydasini ko‘rsatdi.SHundan so‘ng, daromad bazasini taqillatib Buyuk Retsessiya 
keldi. SHuningdek falokatlardan chiqishga xarakat qilayotganda 2011 yilgi tabiiy 
ofatlar oldida ojiz qoldi. Bu ekolgik kuchlar, ko‘rinmas tabiiy va iqtisodiy xodisa 
yoki texnologiya o‘zgarishini oz-moz bashorat qilib bo‘lsa xam kompaniyaning 
strategiyasiga kuchli ta’sir o‘tkazadi. 
Sony o‘zining tarixida qiyin damlarda, kompaniya bozorda dominant lider 
bo‘lib turganda o‘zining marketingini atrof muxitga moslashishi shart emas. 
Muvaffaqiyatsizlikka qaramay, bir kuni gigant Sony barchasi uchun yana katta 
xarakatni boshladi. Bu biroz oldin ma’lum qilingan planga ko‘ra elektronika biznesini 
innovatsiyalar bilan yangilanishi edi. Endi Sony shunchaki iqtisod va Ona tabiatni 
birlashtirib, marketing muxitini shakllantiruvchi eng katta kuchga ega bo‘lishi 
mumkin. 
Eng yosh iqtisodiy portlash ishtirokchilari o‘zining ellik yoshlariga qadam 
qo‘yayotgan bo‘lsa, qarilari oltmishning oxiri va nafaqa yoshiga etdi. Iqtisodiy 
portlash davrida tug‘ilganlar o‘zlarining maqsadlari, vazifalari, majburiyat va 
munosabatlar xaqida bosh qotirmoqda. 
Bir necha yillik o‘sishdan so‘ng buyuk turg‘unlik (retsessiya) demografik 
portlash davrida tug‘ilganlar va pensiya arafasida turgan axoliga qattiq zarba berdi. 
Birja savdolarining va aksiya narxlarining keskin tushishi uylarning qiymati 
oshishiga va pensiya istiqbollariga qattiq ta’sir o‘tkazdi. Natijada ko‘p narsa keskin 
o‘sda va axoli uzoq muddatli ishlarga joylashishga xarakat qildi.
SHu bilan birga tug‘ilgan chaqaloqlar AQSH tarixidagi eng boy avlod 
xisoblanadi.Xozirgi demografik portlash davrida tug‘ilganlarning Amerika 
axolisining 25 foizini yoki milliy boylikning 80 foiziga teng deb xisoblashmoqda. 
50 – plyus istemolchilar segmenti o‘z ichiga deyarli barcha istemolchilarning 
yarmini kuzatuvga olgan. Axolini o‘zining yuqori daromadiga etib borgani, foydali 
bozorda ishtiroki, moliyaviy xizmatlar, yangi uyy, yangi moshina, sayoxatlar, uydan 
tashqari ovqatlanish, tibbiy xizmat va boshqa barcha narsaga ega. 
YOshi keksa avlodni bu jarayonlarni sekinlashtiruvchi deb o‘ylash xato bo‘ladi. 
Xozirgi yoshlar o‘zini yoshi xaqida o‘ylamaydi. O‘tkazilgan tadqiqotlar shuni 
ko‘rsatyaptiki, xozirgi yoshlar o‘zini xaqiqiy yoshidan 12 yoshga yoshroq deb
xisoblaydi. YOshlar bosqichma bosqich o‘sishni emas tezkor ko‘tarilishni xoxlaydi. 
9
Philip Kotler., Gari Armstrong. “Prinsiples of marketing”2014.719p 

---

73 
Eng faol yoshlar bola ko‘rishni xoxlamaydi, chunki ular qarib bormoqda. Misol 
uchun yaqinda o‘tkazilgan tadqiqotlar shuni ko‘rsatmoqdaki, demografik portlash 
vaqtida 9 % axoli simfoniya va opera tomosha qilishga, 12% rok dasturlariga borgan. 
YAna bir olim shuni ta’kidlaydiki demografik portlash paytda tug‘ilganlar
amerika axolisiga xos segmentlari, o‘yin kulgu va iqtisodiy erkinlikka chanqog‘i 
ko‘p. Boshqasi aytadiki, ularni davlatini gullashi xari oxiriga bormagan degan 
fikrda. 
Manba: Bryan Gruley and Cliff Edwards, “Sony Needs a Hit,” Bloomberg 
Businessweek, November 21, 2011,pp. 72–77; Mariko Yasu and Cliff Edwards, 
“Sony’s Hirai Vows to Deliver Stringer Vision with Cost Cuts,” Bloomberg 
Businessweek, February 5, 2012, www.businessweek.com/news/2012-02-05/sony-s-
hirai-vows-to-deliver-stringer-vision-with-cost-cuts.html, and information from 
www.sony.net/SonyInfo/IR/, accessed September 2012
10
. 
Misol uchun, Elder Treks, 50 Plus 
Expeditions va Row Adventures 
kabi ko‘pgina turistik kompaniyalar 
o‘z 
sayohat 
ekspeditsiyalari 
dasturini 
tug‘ilish 
ko‘rsatkichi 
yuqori bo‘lgan davrda tug‘ilganlar 
uchun mo‘ljallashmoqda. Misol 
uchun, Elder Treks, aynan 50 va 
undan katta yoshdagi insonlarga 
mo‘ljallangan kichik guruhlardan 
iborat so‘qmoq
yo‘llardan olib o‘tuvchi sayohatlarni taklif qiladi. Bu Afrika Safaridagi yovvoyi
hayvonot olami va yovvoyi qabilalarga sayohat, Himolay yoki And tog‘lariga piyoda 
uyushtirilgan sayr, yoki Arktika yoki Antarktidaga muzyorar vositalar bilan amalga 
oshirilgan ekspeditsiya bo‘ladimi, bunday sayohat dasturlari vaqt, mablag‘ va 
sarguzashtlarga ega sayohatga xohishi yuqori bo‘lgan, lekin buni o‘z tengqurlari bilan 
amalga oshirishni afzal ko‘ruvchi tug‘ilish ko‘rsatkichi yuqori bo‘lgan davrda 
tug‘ilgan insonlarga mo‘ljallanadi, bunday guruhlarda yoshlarning ishtirok etishiga 
ruxsat berilmaydi.