Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

Xilma xillikning o‘sishi 
Davlatlar millat va ellatlariga qarab farqlanadi. Bir tomonda YAponiyani 
oladigan bo‘lsak, aholisining asosiy qismi yaponlardan iborat. Boshqa tomonda 
Qo‘shma shtatlarni oladigan bo‘lsak, turli millatga mansub aholiga ega. Qo‘shma 
shtatlarni turli madaniyatga ega bo‘lgan turli xildagi millatlar bir joyga to‘plangan 
davlat sifatida e’tirof etishadi.
Qo‘shma shtatlarda turli millat vakillari “katta idish” ichidagi kabidir, turli 
guruhlar qo‘shiluvi, madaniy uyg‘unlashuvi etnik madaniyatini saqlagan holda 
istiqomat qilishadi. 
Marketologlar bugungi kunda o‘z davlatida va davlatidan tashqarida ham 
yanada turli tuman xalqaro darajadagi bozorlarga duch kelishmoqda. Amerika aholisi 
deyarli 65 %, oq tanli lotin amerikaliklar 16 %, afrikaliklar 13 % ni tashkil etishadi. 
Amerikalik osiyo-amerikalik aholi endilikda umumiy aholining 4,7 % ni tashkil etadi, 
qolgan 1,3 % ni gavvayaliklar, Tinch okeani yashovchilari, hindular, eskimoslar, 
aleutlar yoki ikki va undan ortiq elatga mansub odamlar tashkil etadi. Bundan 
tashqari,AQSH da yashovchi 40 milliondan ortiq odam deyarli 13 % boshqa 
davlatlarda tug‘ilishgan. Milliy etnik aholi taxminlarga qaraganda yaqin 10 yilda 
ko‘payada. 2050 yilda lotin amerikaliklar 30 % ga yaqin, afroamerikaliklar 13 %, 
osiyoliklar 8 % gacha bo‘lishadi.
Ko‘pgina katta kompaniyalar, P&G, Wal-Mart, Allstate, Levi SHtraus Amerika 
banki va Xarli Devidson maxsulotlarni, e’lonlarni hamda bir va undan ortiq shu kabi 
guruhlarning aksiyalarini maxsus dizaynlashtirishni maqsad qilgan. Masalan, Xarlli 
Devidson yaqinda lotin amerikalik Xarli chavandozlarining iftixori va g‘ururi ramzi 
bo‘lmish tamg‘a va brend bilan munosabatlarini ishlab chiqishdi. Xarli hattoki 
Harlista jamiyatining a’zosi bo‘lish nimani anglatishi va o‘zlarining tajribalarini 
bo‘lishish uchun Ispaniyalik chavandozlarni ham taklif qildi. Bu masala Harlistas 
filmida Harlista ishtiyoqi va burchlarini kursatib berdi. Amerika sayohati – mukofot 
sovrindori tomonidan ishlangan. “Harlista bo‘lish” deydi bir reklamada “qo‘rquvsiz 
yashash, ochiq yo‘lning ruhini buy sundirishdagi qiyinchiliklarni enga bilish degani” 
deydi. Bundan tashqari, Xarli Devidson uzoq vaqt AQSH da Lotin Amerika 
13
Philip Kotler., Gari Armstrong. “Prinsiples of marketing”2014.719p 

---

79 
mototsiklchilar assotsiatsiyasining lotincha Billboard Music Awards, Lowrider Tours, 
Los Angeles, Fiesta Broadway and one of the largest Hispanic motorcycle clubs 
larning tarafdori edi
14
.
Har xillik etnik mansublikdan tashqarida rivojlanadi. Masalan, ko‘pgina yirik 
kompaniyalar gomoseksual iste’molchilar uchun ham mo‘ljallangan. Birgina bahoga 
ko‘ra, amerikaliy katta yoshdagi 6-7 % turli jinsiy qiziqishga ega aholida $ 790 mlrd. 
dollargacha bo‘lgan to‘lov qobiliyati mavjud. Modern family and Glee, Brokeback 
Mountain va The Kids are all right nomli serial va filmlarda yoki jinsiy qiziqishini 
yashirmaydigan mashhurlar va davlat arboblari tufayli, misol uchun Nil Patrik Xarris, 
Ellen Dedjeneres, Devid Sedaris hamda Kongressmen Barni Frank singari tufayli 
LGBT lar (lesbiyanka, gey, biseksual, transseksuallar) bora bora jamoat nazariga 
tushib bormoqda.
Ko‘pgina OAV lar kompaniyalarga shu bozorga kirib borish imkoniyatini ochib 
berishmoqda. Misol uchun, Planet Out Inc., LGBT larga xizmat qiluvchi kungilochar 
OAV kompaniyalari bir nechta mvaffaqiyatli jurnallarni (Zaщitnik, Puteshestvennik) 
va veb-saytlarni (Gay.com i PlanetOut.com) taklif etishadi. Bundan tashqari, gigant 
OAV Viacom`s MTV Network LGBT larning do‘stlari va oilalariga xizmat 
qilayotgan set, kabel televidenielar uchun Emblema taklif qilishmoqda. Bu emblema 
endilikda 46 million amerika xonadonlariga ko‘rinib turadi. Ameriprise Financial, 
Anheuser-Busch, Continental Airlines, Dell, Levi Strauss, eBay, J$J, Orbitz, Sears, 
Sony and Subaru kabi 100 dan ziyod yirik marketologlar emblemaga buyurtma 
berishdi.
Kompaniyalar hozir keng xilma xillikda LGBT jamiyatlari uchun marketing 
faoliyatini bilan bog‘liq maxsus e’lonlar tayyorlashni maqsad qilgan. Masalan,
American Airlines maxsus LGBT savdo xodimlariga, gey-jamiyatlari tadbirlariga
homiylik qiluvchilarga, geylarga xizmat qiluvchi veb-saytlarga taklif beruvchilarga 
ega. Aviakompaniyaning bu kabi mijozlarga e’tibori 2 barobarga ko‘p foyda olib 
keldi. Boshqa o‘ziga jalb etuvchi segment bu 54 million imkoniyati cheklangan 
Amerikalik aholi bo‘lib, ular afroamerikalik yoki lotin amerikaliklardan ko‘ra ko‘p. 
Ularning to‘lov qobiliyati yiliga 220 mlrd.dollarni tashkil etadi.
Imkoniyati cheklangan ko‘pgina odamlar – aktiv iste’molchilar hisoblanadi. 
Masalan, bir tadqiqot ishining aniqlashicha bir segment har yili 31,7 million biznes 
safarlari uchun 13,6 mlrd. dollar sarflar ekan. Agar ma’lum bir iste’mollar 
qoniqtirilganda edi safarlarga qilinadigan sarf-xarajatlar 2 barobarga ortgan bo‘lardi 
va 27 mlrd.dollarga etardi. Qanday qilib kompaniyalar imkoniyati cheklangan 
iste’molchilarni qamrab olishi mumkin. Endilikda ko‘pgina marketologlar imkoniyati 
cheklangan va sog‘lom insonlarning dunyosi bir ekanini tan olishmoqda. 
McDonald`s, Verizon Wireless, Nike, Samsung, va Honda kabi marketologlar 
14
Philip Kotler., Gari Armstrong. “Prinsiples of marketing”2014.719p 

---

80 
o‘zlarining marketlarida imkoniyati cheklanganlarni ajratishgan edi. Misol uchun, 
Samsung and Nike paraolimpiya sportchilarining takliflarini qo‘llab-quvvatlashga va 
reklamalarini namoyish etishga kirishishdi.
Qo‘shma shtatlar aholisi turli tuman rivojlanayotgan bir paytda muvafaqqiyati 
marketing bozorlari o‘z imkoniyatlari doirasida tez o‘suvchi segmentlarga taalluqli 
dasturlarini rivojlantirishda davom etishmoqda