Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

Yo‘nalishlar bo‘yicha mayda ko‘rsatkichlarni hisoblashlar 
uslubiyotini ham o‘zgartirildimi? Xa bu yil yo‘nalishlar ko‘rsatkichlari 1980 yilda 
kuzatilgan muddatgacha berilgan Inson taraqqiyoti indeksi tarmoqlari bo‘yicha 
hamma mayda qismlarning maksimum darajasi o‘tkazildi. Yo‘nalishlar 
ko‘rsatkichining minimum darajasi quyidagicha belgilandi: umr ko‘rish 20 yil, ikkala 
maorif savodxonlik darajasi 0 va kishi boshiga YAlpi Milliy Daromad kuzatilganicha 
xaridorlik qobiliyati tengligi 163 AQSH dollari qilib belgilandi. Minimum 
qiymatlarni tanlab belgilashda inson taraqqiyoti imkoniyati yo‘qligi darajasi tabiiy 0 
tamoyiliga asoslanildi. YUqorida ko‘rsatib o‘tilganidek yo‘nalishlar qismlarining 

---

313 
mayda ko‘rsatkichlarining o‘zgarib turishiga o‘xshash darajaga asoslangan 
normalashtirish yo‘li ancha ta’sirini ko‘rsatdi. 
 
Tug‘ulishdagi umr ko‘rishning minimal qiymatini 25 dan 20 ga 
tushirishning boisi nima? Bu tarixiy ko‘rsatkichlarga asoslangan. Maddison va 
Rileylarning ko‘rsatishi bo‘yicha 20 yil bu minimal umr ko‘rish. Agarda jamiyat yoki 
jamiyatning bir qismining umr ko‘rishi tipik reproduktiv yoshdan pastlashsa u 
jamiyat o‘ladi, butunlay yo‘qoladi. Krizis, moliyaviy iqtisodiy tangliklar davomida 
bundan ham pastroq qiymatlar paydo bo‘lgan edi Ruanda genotsid-qirg‘inida, lekin 
bu hech bir turmush tarziga to‘g‘ri kelmaydigan holat va bu holatda omon qolish 
mumkin emas.
 
Boshqa ko‘rsatkichlarning minimal qiymatlari nima uchun kerak? 
Umuman olganda har bir davr davomida jamiyat yashashi uchun minimal qiymatlar 
belgilanadi. Har ikkala ta’lim-savodxonlik ko‘rsatkichlari uchun minimum qilib “0” 
belgilanadi, chunki jamiyat a’zolari rasmiy savodxonligi bo‘lmagan taqdirda ham 
yashay oladilar. Daromadga kelsak YAlpi Milliy Daromad kishi boshiga 163 AQSH 
dollari qilib belgilangan. Bu har qanday jamiyatning insoniyat yaqin tarixida erishgan 
eng past qiymat ko‘rsatkichi, masalan Zimbabve 2008 yilda va bu esa kuniga 45 
sentdan kamroq (Jaxon bankining qashshoqlik chizig‘i 1,25 AQSH dollari 
belgilangan darajaning 1/3 qismi). Minimal qiymatlarning belgilanishi muhim 
ahamiyat kasb etadi. YAlpi Milliy Daromad kishi boshiga 163 AQSH dollaridan 
pasaysa minimal qiymat ham o‘shanga yarasha o‘zgartiriladi. 
