Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

Inson taraqqiyoti indeksi yo‘nalishlarining tutgan o‘rni teng 
mezonlandimi? YAngi Inson taraqqiyoti indeksi har uchala yo‘nalish bo‘yicha 
ko‘rsatkichlarning teng bo‘lishini taqozo etadi. Maorifdagi har ikkala bo‘lim 
ko‘rsatkichlari ham teng o‘ringa ega edilar. Bunisi esa ilgarigi Inson taraqqiyoti 
indeksidan farqlanadi, ular harxil o‘ringa ega bo‘ldilar. Mezonlar tanlovi normativ 
qabul qilgan qarorlarga asoslangan va har uchala yo‘nalishlar bir xil ahamiyatga ega. 
Bu yondoshuvning statistik ta’minoti Noorkbakhsh, Decang va Lugolarning tadqiqot 
xujjatlariga ham asoslangan. YAngi Inson taraqqiyoti indeksi ilgarigi Inson 
taraqqiyoti indeksiga qaraganda yo‘nalishlar ko‘rsatkichlari o‘zgarishining teng 
darajasiga ega va bunda samarali mezonlash ilgarisiga qaraganda ko‘proq tengliligini 
ko‘rsatishni ko‘zda tutadi.
 
 
Nima uchun Inson taraqqiyoti indeksi ishtirokchilik, gender va 
tenglilik yo‘nalishlarini o‘z ichiga olmaydi? Indeksning sodda jamlamasi qilib 
olganda Inson taraqqiyoti indeksi uchta asosiy aspektlar: uzoq va sog‘lom hayotga 
etaklash, bilimli bo‘lish va ajoyib yashash standartidan zavqlanish kabi o‘rtacha 
natijalarni aks ettirishga mo‘ljallangan. Inson taraqqiyoti Xisoboti Idorasining 
maqsadi hamisha qo‘shimcha murakkab to‘ldiruvchi ko‘rsatkichlar tuzishga va bu 
ko‘rsatkichlar yordamida tushib qolgan Inson taraqqiyoti indeksi yo‘nalishlar o‘rnini 
qoplashga mo‘ljallangan. Gender farqligi, tengsizlik va insonni kamsitishlar boshqa 
indekslar yordamida o‘lchanadi (qarang Gender tengsizligi indeksi, ko‘pqamrovli 
qashshoqlik indeksi va tengsizlikka moslashtirilgan Inson taraqqiyoti indeksi). 
Mushtaraklik (rahbariyatda ishtirok etish) va farovonlikning boshqa aspektlari bir 
qator ob’ektiv va sub’ektiv ko‘rsateichlar yordamida o‘lchanadi va ular Xisobotda 
muhokama qilingan. Inson taraqqiyoti indeksining bu aspektlar bilan bog‘liq bo‘lgan 
o‘lchamlar masalalari konseptual va uslubiyot tomonidan hal qilinishini ko‘rsatadi va 
kelgusidagi muhokamaga muxtoj.  
