Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

3-mavzu. Tarmoqdagi umumiy vaziyat va undagi raqobatning tahlili 
 
 
↓ 
↓ 
Identifikatsiya Kompaniyaning strategik 
ko’rinishini baholash 
Kalit davrlar: 
Kompaniya amalda qanday muqobillikka ega? (mavjud asosiy strategiyani yaxshilash, 
strategiyani tubdan o’zgartirish) 
Arzigulik raqobat ustunligiga erishishning eng maqbul yo’li qanday? 
↓ 
Strategiyani shakllantirish 
Echim mezonlari 
Strategiya vaziyatni qanchalik yaxshi hisobga olinadi? 
Raqobat ustunligiga erishishga qanchalik yordam beradi? 
Kompaniya faoliyatini yaxshilashga yordam beradi? 
 
Tarmoqdagi asosiy iqtisodiy ko’rsatkichlarning strategik ahamiyati 
Ko’rsatkich 
Ko’rsatkichning strategik ahamiyati 
Bozor hajmi 
Kichik bozorlarda katta va yangi raqobatchilarni jalb qilish 
tendentsiyasi kuzatilmaydi; katta bozorlar muayyan tarmoqlarda 
raqobatchilik ustunligini mustah-kamlash maqsadida turli 
kompaniyalarni sotib olmoqchi bo’lgan korporatsiyalarni o’ziga jalb 
qiladi. 
Bozor hajmining ortishi 
Jadal sur’atlar bilan o’sish yangiliklarga olib keladi, o’sishning 
sekinlashishi esa raqobatni kuchaytiradi va zaif raqiblarni kurashdan 
siqib chiqaradi 
Ishlab chiqarish quvvat 
larining ortiqchaligi yoki 
tanqisligi 
Ortiqcha ishlab chiqarish quvvatlari xarajatlarni ko’paytirib, daromadni 
kamaytiradi, ularning tanqisligi esa xarajatlarga oid teskari 
tendentsiyalarga olib keladi 
Tarmoqning da romadliligi 
Yuqori daromadli tarmoqlar ham yangiliklarga olib keladi 
Kirish chiqish to’siqlari 
Katta to’siqlar mavjud firmalarning mavqeini va daromadlarini himoya 
qiladi, to’siqlar past bo’lganda esa yangi firmalarning kirib kelishi 

---

385 
ularga salbiy ta’sir ko’rsatadi 
Tovar xaridorlar uchun 
qimmat 
Ko’pchilik xaridorlar tovarni eng past narxlarda sotib oladilar 
Standartlashtirilgan tovarlar 
Xaridorlar bir sotuvchidan boshqasiga oson o’tishlari mumkin. 
Tex nologiyaning tez 
o’zgarishi 
Texnologiya va asbob-uskunalarga ajratilgan investitsiya-lar ularning 
eskirib qolishi tufayli o’zini oqlamay qolish xavfi kuchayadi 
Kapitalga qo’yilgan talablar 
Katta talablar investitsiyalarga oid qarorlarga tanqidiy 
munosabatda bo’ladi, investitsiyalash payti muhim bo’lib boradi, kirish 
va chiqish to’siqlari kuchayadi 
Vertikal integratsiya 
Kapitalga nisbatan qo’yilgan talablar kuchayib boradi, ko’pincha 
raqobatli differentsiatsiya hamda integratsiya darajasi turlicha bo’lgan 
firmalar o’rtasidagi qiymat differentsiatsiyagi kuchayadi 
Ko’lamdan tejash 
Narx bo’yicha raqobatlashish uchun zarur bo’lgan bozor hajmi 
kattalashadi 
Tovarning tez yangilanishi 
Tovarning hayot tsikli qisqaradi 
 
M. Porterning «beshta kuch» modeli 
Potentsial raqobatchilarning kirish 
xavfi 
Etkazib beruvchilarning 
«savdolashish» imkoniyati 
кириш хавфи 
Xaridorlarning 
«savdolashish» 
имконияти 
O’rinbosar mahsulotlar xavfi 
Amaldagi firmalar (sotuvchilar) 
o’rtasidagi raqobat 

---

386 
Strategiyani ishlab chiqish uslubi 
2- jadval 
Firma strategiyasiii ishlab chiqishning asosiy pogonalari 
Pog’ona 
Ishlab chiqishga (qaror 
qabul qilishga mas’ul-lar) 
Ishlanmaning mazmuni 
Korporativ 
strategiya 
Ijrochi direktor, asosiy 
vitse-direktor-lar (qarorlar 
direk-torlar kengashi 
tomo-nidan qabul qilinadi, 
qayta kqrib chiqiladi) 
Xo’jalikning o’rta bo’g’ini portfelini tashkil 
qilish va boshqarish. 
Xo’jalikning o’rta bo’g’ini sinergiz-mini 
raqobatli ustunlik sifatida ta’minlash. Investitsiya 
imtiyozlarini aniqlash va eng manfaatli 
tarmoq|larda resurslarni boshqarish. 
Xo’jalikning o’rta bo’g’ini rahbarlarining asosiy 
strategik yondashuvlarini qayta ko’rib chiqishni 
tekshirish umumiylashtirish 
Xo’jalikning 
o’rta bo’g’ini 
strategiyasi 
Bosh menejer 
Xo’jalikning o’rta 
bo’g’ini boshliq tomoni-
dan (qarorlar firma 
rahbariyati tomonidan 
qabul qilinadi, qayta 
ko’rib chiqiladi). 
Muvaffaqiyatli raqobatchilikka hamda unda 
ustunlikka erishishga qaratilgan harakatlar 
hamda yondashuvlarni belgilab olish. 
Tashqi shartlarning o’zgarishiga javob
rodaktsiyalarini shakllantirish. 
Asosiy funktsional xizmatlarning stra-tegik 
tashabbuslarini umumlashtirish. O’ziga xos 
muammolarni hal qilish. 
Funktsional 
strategiya 
Funktsional menejer-lar 
(qarb, stratetda xo’-
jalikning o’rta bo’g’in 
rahbariyati tomonidan 
qabul qilinadi qayta ko’rib 
chiqiladi). 
Biznes strategiyasini qo’llab-quvvatlash-ning 
funktsional yondashuvlarini tashkil qilish va 
ITTKI, ishlab chiqarish, marketing, moliya, 
xodimlar bilan ishlash sohalarida funktsional 
maqsad va strate-giyalarga erishish. Quyi 
bosqichdagi mene-jerlarning asosiy 
yondashuvlarini qayta ko’rib chiqish tekshirish 
unifikatsiyalash. 
Tezkor 
strategiya 
Dala bo’linmalari-ning 
rahbarlari quyi daraja 
menejerlari, shu jumladan, 
funktsio-nal menejerlar 
(qa-rorlar funktsional bo’-
limlarning boshliqlari 
tomonidan qabul qili-nadi, 
qayta ko’rib chiqi-ladi), 
Dala bo’linmalari va funktsional bo’limlarning 
maqsadlariga erishish uchun funktsional va 
xo’jalikning o’rta bo’g’ini strategiyalarni qo’llab-
quvvatlashga qara-tilgan tor sohadagi va maxsus 
yondashuvlar va chora-tadbirlarni ishlab chiqish