O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti a. A. Karimov

 
8.3. Buxgalteriya hisobotlarini taqdim etish 
Xo‘jalik yurituvchi subyektlar tomonidan tuziladigan va tegishli organlarga 
topshiriladigan moliyaviy hisobotlar 1 - BHMS bilan tartibga olinadi. Moliyaviy 
hisobotlarda quyidagi axborotlar to‘liq aks ettirilishi kerak: 
1. Xo‘jalik yurituvchi subyektning nomi, mulkchilik shakli, yuridik manzili, 
identifikatsiyalangan nomeri va subyektni aniqlab olish uchun zarur bo‘ladigan 
boshqa rekvizitlar; 
2. Xo‘jalik yurituvchi subyektning nomi, mulkchilik shakli, yuridik manzili, 
indentifikatsiyalangan nomeri va subyektni aniqlab olish uchun zarur bo‘ladigan 
boshqa rekvizitlar; 
3. Moliyaviy hisobot bir korxonanikimi yoki bir guruh korxonanikimi; 
4. Hisobot sanasi yoki moliyaviy hisobotlar qaysi davrni o‘z ichiga olishi; 
Topshirilgan hisobot axborotlarini to‘g‘ri tushunish uchun quyidagi 
rekvizitlar keltirilishi lozim: 
1. Moliyaviy hisobotda qo‘llanilgan valyuta turi; 
2. Hisobotda foydalanilgan raqamlarning aniqlik darajasi, masalan, 
keltirilgan raqamlar ming hisobida yoki million hisobida ekanligi va h.k. 
Moliyaviy hisobotning hisobot davri bo‘lib 1 yanvardan 31 -dekabrgacha 
bo‘lgan kalendar yil hisoblanadi. 

---

160 
Buxgalteriya hisobi to‘g‘risidagi . Qonunning 18 - moddasiga binoan agar 
yuridik shaxs 1 oktyabrdan qat’iy ro‘yxatdan o‘tkazilgan bo‘lsa, birinchi hisobot 
yili keyingi yilning 31 dekabrida tugaydi. Moliyaviy hisobot qonunchilikda 
nazarda tutilgan hollarda kalendar yilidan tashqari oylik yoki choraklik qilib ham 
topshiriladi. 
Moliyaviy hisobotlar uchun hisobot sanasi bo‘lib hisobot davrining oxirgi 
kuni hisoblanadi. Chunonchi, subyektning yillik buxgalteriya balansi uchun 
hisobot sanasi bo‘lib 31 dekabr hisoblanadi, moliyaviy natijalar, to‘g‘risidagi yilik 
hisobot uchun hisobot davri bo‘lib 1 yanvardan 31 dekabrgacha hisoblanadi. 
Moliyaviy hisobot quyidagi organlarga topshiriladi: 
1. Subyekt mulkdorlariga (davlat mulkni boshqarish vakolati berilgan 
organlarga, ta’sischilarga, qatnashuvchilarga binoan); 
2. Davlat statistika organlariga; 
3. Qonunchilikka binoan boshqa organlarga. 
Xo‘jalik yurituvchi subyektlar moliyaviy hisobotlarini keyingi yilning 15 
fevraldan kechiktirmasdan topshirishlari kerak. 
Bir shaharda joylashgan subyektlar uchun moliyaviy hisobotni topshirgan 
kuni deb uni tegishli joyga haqiqiy taqdim etgan kuni hisoblanadi. Boshqa 
shaharlarda joylashgan subyektlar uchun moliyaviy hisobotni pochta orqali 
jo‘natgan kuni hisoblanadi (bu kun pochta korxonasini qo‘ygan shtampasida 
ma’lum). 
Basharti hisobotni jo‘natgan sana dam olish kuniga to‘g‘ri kelsa, hisobot 
topshirish sanasi dam olish kundan keyingi kunga ko‘chiriladi. 
Choraklik yoki yillik hisobotlarni o‘z vaqtida tuzishni ta’minlash uchun 
buxgalteriyaning barcha bo‘limlari ishlarini bajarish muddatlarini ko‘rsatib yig‘ma 
ish grafigi tuziladi. Buxgalteriya hisobi quyida yuritilsa, grafik bilan belgilangan 
muddatlarda jurnal - orderlarning jami chiqariladi, zarur bo‘lsa bir registrdagi 
summa boshqa registrlarga o‘tkaziladi va korrespondentlanuvchi schyotlar o‘zaro 
muqobil tekshiriladi. 

---

161 
Moliyaviy hisobotga tushuntirishlarning asosiy maqsadi korxonaning 
moliyaviy ahvoli va uning mahsulot, tovar, ish va xizmatlar bozoridagi o‘rni 
to‘g‘risida to‘liqroq axborotlar olish uchun hisobot shakllarining mazmunini 
to‘ldirishdan iborat.
Ushbu vazifani amalga oshirish uchun hisobot davridagi va o‘tgan shu 
davrdagi ko‘rsatkichlar taqqoslanuvchanligi, buxgalteriya balansi (1-shakl) va 
moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi hisobot(2-shakl)da umumiy summa bilan 
keltirilgan ayrim, eng muhim mulklar va majburiyatlarni turlarining baholash 
uslublarini qo‘llashda yagonalikni ta’minlashdan iborat.
Buxgalteriya hisobini yuritishda u yoki bu qoidalar qo‘llanilishi mumkin 
bo‘lmagan vaqtdagi faktlarni ko‘rsatish va tegishli asoslashlarni tushuntirish xatida 
keltirish zarur. Aks holda bunday qoidalarni qo‘llash ushbu vaziyatni mazkur 
qoidalarni qo‘llashdan bosh tortish deb qaraladi va korxona tomonidan 
buxgalteriya hisobi to‘g‘risidagi amal qilayotgan qonunchilikni buzish deb tan 
olinadi.
Tushuntirish xatining mazmuni korxonaning joriy investitsion va moliyaviy 
faoliyatining asosiy texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlarini, jumladan korxona ixtiyorida 
qoladigan 
foydaning 
taqsimlanishi 
yoki 
taqsimlanmasligi 
to‘g‘risidagi 
ma’lumotlarni o‘z ichiga oladi. Hisob siyosatining tovar-moddiy zaxiralarni 
baholash, ularning tayyorlanishi va ishlatilishi, asosiy vositalar va nomoddiy 
aktivlar bo‘yicha amortizatsiya hisoblash hamda ular faol qismidan 
foydalanishning 
samaradorligini 
tahlil 
qilish, 
mahsulot 
(ish, 
xizmat) 
realizatsiyasidan olinadigan tushumlarni hisoblash variantlari, yangi mahsulotlarni 
ishlab chiqishga doir turli investitsion loyihalarning rejalashtirilishi va amalga 
oshirilishi, uning sifatini yaxshilash va hokazolar bo‘yicha batafsil ma’lumot 
beriladi.