O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti a. A. Karimov

 
27-rasm. Tovar-moddiy zaxiralarning egalik qilish huquqi bo‘yicha 
turkumlanishi 
Ishlab chiqarishda tutgan o‘rniga ko‘ra korxonalarda ishlatiladigan 
materiallar asosiy va yordamchi materiallarga bo‘linadi.
Asosiy materiallar deganda mahsulotlar ishlab chiqarish, xizmatlar 

---

304 
ko‘rsatish, obyektlarni qurish, montaj qilish, rekonstruktsiya qilish, ta’mirlash va 
obodonlashtirish kabi ishlarni bajarishda bosh rolni o‘ynovchi materiallar 
tushuniladi. 
Asosiy materiallar – ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning moddiy asosini 
tashkil etuvchi aktivlar.
45
Yordamchi materiallar deganda mahsulotlar ishlab chiqarish, xizmatlar 
ko‘rsatish, ishlarni bajarishda bosh rolni o‘ynamaydigan, lekin ularning 
bajarilishida qo‘shimcha tarzda ishlatiladigan materiallar tushuniladi.
Yordamchi materiallar – asosiy materiallar tarkibiga kiritilmaydigan, 
ishlab chiqarish jarayonida qo‘shimcha tarzda ishlatiladigan materiallar.
46
Tovar-moddiy zaxiralarini korxona buxgalteriyasida aktiv sifatida tan olish 
uning hisobini yuritishda muhim ahamiyatga ega. 
4-son BHMSning 8-bandida tovar-moddiy zaxiralarni aktiv sifatida tan 
olishning quyidagi mezonlari belgilangan: 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
28-rasm. TMZlarni aktiv sifatida tan olish mezonlari 
Tovar-moddiy zaxiralarning tashkilotga kelgusida aktiv bilan bog‘liq 
iqtisodiy nafning kelib tushishiga ishonch mavjudligini aniqlashda korxona 
dastlabki tan olish paytida mavjud bo‘lgan faktlarga asoslanib bo‘lajak iqtisodiy 
nafning olinishi ehtimolligi darajasini baholashi lozim bo‘ladi. Buning ma’nosi 
shundaki, korxona olingan aktivga egalik qilish, undan foydalanish va 
45
Financial and managerial accounting, 12e, Carl S.Warren, James M.Reeve, Jonathan E.Duchac, 232-page, 2014 
46
Financial and managerial accounting, 12e, Carl S.Warren, James M.Reeve, Jonathan E.Duchac, 233-page, 2014