O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

Rastrni adreslash. Ifoda tarzi oddiyroq bo‗lishi uchun rastr yoki kadr buferi 
piksellari ikki o‗lchamli x va u koordinataga ega deb hisoblaymiz. Biroq raqamli 
xotira adreslarning bitta chiziqli ro‗yxatidan tuzilgan va koordinat ko‗rinishini 
chiziqli almashtirish zarur. Tasavvur qilamizki boshlang‗ich adres xotirada 0 ga 
tengemas, shunda almashtirish qo‗yidagi formula bo‗yicha bajariladi. 
Adres = (X
max
 - X
min
) (U - U
min
) + (X - X
min
) + asosiy adres 
Birinchi a‘zoni hisoblashda qatorlar soni qatnashadi. Ikkinchi a‘zo qatorga 
adresni qo‗shadi, oxirgisi – boshlang‗ich adres. Piksel o‗zining pastki chap burchak 
koordinatlarida identifikatsiya qilinadi. Unga katta bo‗lmagan rastrda (3,2) 
koordinatali pikselni qaraymiz. Bu yerda X
max
= 6, X
min
= -2, U
max
= 5, U
min
= -3 shu 
bilan birga pastki chap burchakdan birinchi piksel xotiraning birinchi katakchasida 
saqlanadi; baza yoki boshlang‗ich adres 1 ga teng. Shunday qilib piksel adresi 
quyidagi formula bo‗yicha hisoblanadi.
Adres = [6-(-2)]x[2-(-3)] + [3-(-2)]+1=(8)x(5)+5+1 = 40+6=46 
Natijani bevosita rasmdagi kvadratlarni hisoblash bilan tekshirish mumkin. 
Bu sxema pikselni yuqorigi chap burchakga nisbatan adreslash shartida musbat 
x o‗q o‗nga, mustab u o‗q pastga yo‗naltirilganda ham ishlaydi.
Qoida bo‗yicha berilgan kadr buferi uchun x
max
, x
min
, u
min 
va baza adresi doimiy. 
Tenglamani quyidagi ko‗rinishda yozib olish mumkin: 
 
 
Adres = K
1
 + K
2
u+x 
Bu yerda
 
K
1 
= baza adresi - K
2
u
min
 - x
min
 
 
 
 
 
K
2
 = x
max
 - x
min

---

93 
Piksel adresini hisoblashda faqat ikkita qo‗shish va bitta ko‗paytirish talab 
qilinadi. Piksellarni ketma-ket adreslashda, adresni aniqlash bilan bog‗liq bo‗lgan 
keyingi ishlarni kamaytirish uchun, qadamma-qadam hisoblashdan foydalanish 
mumkin. Xususiy holda: 
 
Adres (x 

 1, u) = K
1
 + K
2 
u + x 

 1 = Adres (x, u) 

 1 
 
Adres (x, u

 1) = K
1
 + K
2
(u

 1) +x = Adres (x, u) 

K
2
 
 
Adres (x

1, u

1) = K
1
 + K
2
(u

1) + x

1 = Adres (x, u) 

K
2 

 1 
Bu yerda rastrda gorizontal yoki vertikal o‗sish uchun faqat bitta qo‗shish yoki 
ayirish talab qilinadi, diagonal o‗sish uchun esa faqat ikkita qo‗shish yoki ayirish 
talab qilinadi. Piksellarni ketma-ket adreslash va keyingi ishlarni kamaytirish uchun, 
adresni aniqlash bilan bog‗liq bo‗lgan qadamma-qadam hisoblashdan foydalanish 
mumkin. 
Rastr (4,2) koordinatali pikselini qaraymiz. 
K
2
 = 6 - (-2) = 8 
 
K
2
 = 1 - (-8) (-3) - (-2) = 27 
 
Adres = 27+ (8) (2) + 4 = 47 
Oldingi misoldagi (3,2) piksel uchun chiqqan natijani eslaymiz va qadamma-
qadam hisoblashdan foydalanib quyidagini olamiz: 
 
Adres (x + 1, u) = Adres (x, u) + 1 
 
Adres (4,2) = 46 + 1 = 47