O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi tоshkеnt dаvlаt iqtisоdiyot universitеti

 
15.2. Umumlashgan dasturlash 
Object tipidagi o‘zgaruvchilarda ixtiyoriy sinf o‘zgaruvchilari qiymati saqlanishi 
mumkin, masalan String sinfi: 
Object obj = "Salom"; // Тo‘g‘ri. 
Lekin sonlar, simvollar va mantiqiy o‘zgaruvchilar obyektlarga kirmaydi. 
obj = 5 ; // Noto‘g‘ri. 
obj = false; // Noto‘g‘ri. 
Bundan tashqari hamma tipdagi massivlar, ularda obyektlar yoki asosiy 
tiplardagi o‘zgaruvchilar saqlanishiga qaramay Object sinfi vorisi hisoblanadi. 
Employee staff [] = new Employee[10]; 
Object arr = staff; // Тo‘g‘ri. 
arr = new int[10]; // Тo‘g‘ri. 
Biror sinfga tegishli obyektlar massivini Object sinfi obyektlari massiviga 
aylantirish mumkin. Masalan, Employee[] sinfi massivini Object[ ] sinfi massivini 
kutayotgan usulga uzatish mumkin. Bu usul umumlashgan dasturlash uchun 
foydalidir (generic programming). 
Quyida umumlashgan dasturlash konsepsiyasini ko‘rsatuvchi misol keltirilgan. 
Bu misolda massivda element indeksini aniqlash lozim. 
static int find(Object[] a, Object key) 
(int i; 
For 
(i =0; i < a.length; i++) 
if (a[i].equals(key)) return i; 
return -1; // Indeks topilmagan. 
} 
Misol uchun, 

---

123 
Employee staff[] = new Employee[10]; 
Employee harry; 
int n = find(staff, harry); 
SHuni ta’kidlab o‘tish lozimki Object[ ] tpi massivini faqat biror sinf obyektlari 
massiviga aylantirish mumkin. Preobrazovat massiv tipa int[ ] v massiv tipa Object[] 
tipi massiviga int[ ] tipi massivini o‘zgartirish mumkin emas. 
Agar biror sinf obyektlaridan massiv, Object[ ] tipidagi massivga aylantirilsa, 
umumlashgan massiv boshlang‘ich tip xaqidagi ma’lumotni o‘zida saqlab qoladi. Bu 
massivga boshqa tipdagi elementni joylashtirish mumkin emas. 
15.3. Interfeys ta’rifi. Operator interface. Operator implements 
Interfeys — bu usullar jamlamasi oshkor spetsifikatsiyasi bo‘lib, shu 
spetsifikatsiyani realizatsiya qilayotgan sinfda bu usullar ta’rifi albatta berilishi 
lozim. Interfeysda bu usullar realizatsiyasi berilmaydi. Abstrakt sinflar kabi 
interfeyslar ko‘plik vorislikda foydalanishi mumkin. Konkret sinf faqat bitta 
supersinf vorisi bo‘lishi mumkin lekin cheklanmagan sondagi interfeyslar realizatsiya 
qilinishi mumkin.
Java tilida interfeyslar usullarni dastur bajarilishi davomida dinamik qo‘llashni 
(resolution) amalga oshirish uchun ishlatiladi. Interfeyslar sinflarga o‘xshaydi, lekin 
usullar realizatsiyasi bo‘lmaydi. Sinf ixtiyoriy sondagi interfeysga ega bo‘lishi 
mumkin. Sinfda interfeylar usulari to‘la to‘plamini realizatsiya qilish lozim. Sinf bu 
usullari signaturasi shu sinf realizatsiya qilayotgan iterfeys usullari signaturasi bilan 
bir xil bo‘lishi lozim. Interfeyslar sinflar vorislikka asoslangan iyerarxiyasi bilan 
kesishmaydigan o‘z iyerarxiyasiga ega. Bu vorislik iyerarxiyasi bilan bog‘lanmagan 
turli sinflarda bitta intrfeysni realizatsiya qilishga imkon beradi. Interfeyslar kuchi 
shundan iborat. Interfeyslar C++ tilida ko‘plik vorislik mexanizmi analogidir, lekin 
ulardan foydalanish qulayroq
Interfeys ta’rifi sinf ta’rifiga o‘xshash, farqi shundaki interfeysda ma’lumotlar 
e’loni va konstruktorlar yo‘qdir. Interfeys ta’rifi umumiy ko‘rinishi:
interface nom { natija_tipi usul_nomi1(parametrlar ro‘yxati);

---

124 
tip final1_o‘zgaruvchi_ismi = qiymat; }
Interfeysda e’lon qilingan usullar tanasi yo‘qdir. Interfeysda e’lon qilingan 
o‘zgaruvchilar ko‘zda tutilgan bo‘yicha final – o‘zgaruvchilar hisoblanadi. Shuning 
uchun realizatsiya qiluvchi sinfda ularning qiymatini o‘zgartirish mumkin emas. 
Bundan tashqari o‘zgaruvchilarni interfeysda ta’riflanganda konstanta qiymat bilan 
initsializatsiya qilinishi kerak. Quyida callback nomli usulga ega va int tipidagi 
parametrga ega interfeys ta’rifi berilgan.
interface Callback { void callback(int param); }
Operator implements — biror interfeys yoki interfeyslarni realizatsiya qiluvchi 
sinf ta’rifiga qo‘shimchadir
class sinf_nomi [extends supersinf]
[implements interfeys0 [, interfeys1...]] { sinf tanasi }
Agar sinfda bir nechta interfeyslar realizatsiya qilinsa, ularning nomlari vergul 
bilan ajratiladi. Quyida interfeysni realizatsiya qiluvchi sinfga misol berilgan:
class Client implements Callback {
void callback(int p) { System.out.println("callback called with " + p);
} }
Quyidagi misolda odin ta’rifi berilgan interfeys callback usuli, interfeysga ilova 
– o‘zgaruvchi orqali chaqiriladi:
class TestIface { public static void main(String args[]) { Callback s = new 
client();
c.callback(42); } }
Quyida dastur bajarilishi natijasi beilgan:
S:\> Java TestIface
callback called with 42