O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti hisob va audit fakulteti «moliyaviy tahlil» kafedrasi

 
2-chizma Auditni rejalashtirish bosqichlari 
Auditni rejalashtirish bosqichlari 
Dastlabki 
rejalashtirish 
Auditni 
dastlabki 
rejasini 
tayyorlash va 
tuzish 
Audit dasturini 
tuzish va 
tayyorlash 

---

44 
Auditni samarali rejalashtirish uchun auditorlik tashkiloti xo'jalik rahbari 
bilan auditni o'tkazish bilan bog’liq asosiy tashkiliy masalalarni kelishib olishi 
zarur. 
Dastlabki rejalashtirish bosqichida auditor xo'jalikning moliya-xo'jalik 
faoliyati bilan tanishishi va quyidagilar to'g’risida axborotga ega bo'lishi shart: 
1. Xo'jalikning xo'jalik faoliyatiga ta'sir ko'rsatadigan, umuman mamlakat 
(mintaqa)dagi va iqtisodiy vaziyatni va uning tarmoq xususiyatlarini aks 
ettiradigan tashqi omillar to'g’risida. 
2. Xo'jalikning xo'jalik faoliyatiga ta'sir ko'rsatadigan, uning individual 
xususiyatlari bilan bog’langan i h i omillar haqida. 
3. Auditor quyidagilar bilan ham tanishishi kerak: 
- korxonaning tashkiliy-boshqaruv tuzilishi; 
- ishlab chiqarish faoliyati turlari va ishlab chiqarilayotgan mahsulot 
nomenklaturasi; 
- mahsulot ishlab chiqarishning cheklanishi xususiyatlari; 
- debitor qarzlari bo'yicha hisob siyosatida belgilangan usullarni o'rganish;
- pul mablag’lari bo'yi ha hisob ishlarini tash il etilgani; 
- Moliyaviy hisobot shakllarni to'liqliligi hamda tizimliligi va shu kabilar. 
Dastlabki rejalashtirish bosqichida auditorlik tashkiloti auditni o'tkazish 
imkoniyatini baholaydi. Agar auditorlik tashkiloti auditni o'tkazishni mumkin 
deb hisoblasa, u auditni o'tkazish uchun shtatni shakllantirishga o'tadi. 
Auditorlar guruhiga kiradigan mutaxassislar tarkibini rejalashtirish 
paytida auditorlik tashkiloti quyidagilarni hisobga olishi shart: 
1. Auditning har bir bosqichi: tayyorgarlik, asosiy va yakunlash bosqichi ish 
vaqti byudjeti; 
2. Guruh ishining taxmin qilinayotgan muddatlari; 
3. Guruhning miqdoriy tarkibi; 
4. Guruh a'zolarining mansab darajasi; 
5. Guruh xodimlarining vorisligi; 
6. Guruh a'zolarining malaka darajasi. 

---

45 
Auditning umumiy rejasi - mijoz faoliyati bilan tanishish, dastlabki 
rejalashtirish, tekshiriladigan korxonaning ichki nazorat tizimini baholash, 
tanlash hajmi va jiddiylik darajasini aniqlash, audit dasturini tayyorlash, auditni 
bevosita o'tkazish jarayonini (dasturni bajarish), bajarilgan ishlar natijalarini 
tahlil kilish barcha oraliq va umumiy hujjatlarni tayyorlash, tekshiruv 
natijalarini mijozga takdim etish va hakozalarni o'z ichiga olgan holda audit 
o'tkazishning barcha boskichlarini aks ettirishi lozim.
Umumiy rejada auditorlik tashkiloti auditni o'tkazish muddatlarini 
nazarda tutishi va auditni o'tkazish muddatlarini, hisobot (xo'jalik rahbariyatiga 
yozma axborot) va auditorlik xulosasini tuzishni nazarda tutishi shart. Vaqt 
sarfini rejalashtirish jarayonida auditor quyidagilarni hisobga olishi kerak: 
1. Haqiqiy xarajatlar; 
2. Bundan oldingi davrda (takroriy audit o'tkazilgan taqdirda) vaqt sarfi hisob-
kitobi va uning joriy hisob-kitob bilan aloqasi; 
3. Jiddiylik darajasi; 
4. Auditorlik xatarlarining amalga oshirilgan baholari. 
Umumiy rejada auditorlik tashkiloti dastlabki tahlil natijalari asosida 
auditni o'tkazish usulini belgilaydi, ichki nazorat tizimining ishonchliligini, 
audit xatarlarini baholaydi. Tanlab audit o'tkazishga qaror qilingan taqdirda 
auditor auditorlik tanlamasini "Auditorlik tanlamasi" standartiga muvofiq 
shakllantiradi. 
Audit dasturi audit umumiy rejasini rivojlantirish hisoblanadi va audit 
rejasini amalda ro'yobga chiqarish uchun zarur bo'lgan auditorlik ruso'm-
qoidalari mazmunining batafsil ro'yxatini o'z ichiga oladi. Dastur auditor 
assistentlari uchun batafsil yo'riqnoma bo'lib xizmat qiladi va bir vaqtning 
o'zida auditorlik tashkiloti va auditorlik guruhining rahbarlari uchun ish sifatini 
nazorat qilish vositasi hisoblanadi. 
Auditor audit dasturini hujjatli rasmiylashtirishi, har bir bajariladigan 
auditorlik ruso'm-qoidasini raqam yoki kod bilan belgilashi kerak, toki auditor 

---

46 
ish jarayonida o'zining ish hujjatlarida ularga havola qilish imkoniyatiga ega 
bo'lsin. 
Auditorlik dasturini nazorat vositalari testlari dasturi ko'rinishida va 
mohiyatiga ko'ra auditorlik ruso'm-qoidalari dasturi ko'rinishida tuzish kerak. 
Nazorat vositalari testlari dasturi ichki nazorat va hisob tizimining 
faoliyati to'g’risidagi axborotni yig’ish u hun mo'l allangan hara atlar 
majmuining ro'yxatidan iborat. Nazorat vositalari testlarining maqsadi shundan 
iboratki, ular xo'jalik yurituvchi sub'ekt nazorat vositalarining jiddiy 
kamchiliklarini aniqlashda yordam beradi. 
Mohiyatiga ko'ra auditorlik amallari o'z ichiga buxgalteriya hisobida 
hisobvaraqlar bo'yi ha aylanmalar va saldolar to'g’ri a s ettirilganligini batafsil 
tekshirishni oladi. Mohiyatiga ko'ra auditorlik amallari dasturi ana shunday 
aniq batafsil tekshirishlar uchun auditor harakatlari ro'yxatidan iborat bo'ladi. 
Mohiyatiga ko'ra amallar uchun auditor buxgalteriya hisobining ayni qanday 
bo'limlarini tekshirishini belgilashi va buxgalteriya hisobining har bir bo'limi 
bo'yicha audit dasturini tuzishi kerak bo'ladi. 
Auditni o'tkazish shartlari va auditorlik rusum-qoidalari natijalarining 
o'zgarishiga bog’liq holda audit dasturi qayta o'rib hiqilishi mum in. 
O'zgarishlarning sabablari va natijalari hujjatlashtirilishi kerak. 
Auditorlik dasturining har bir bo'limi bo'yicha auditorning ish 
hujjatlarida rasman aks ettirilgan xulosalari auditorlik hisoboti (xo'jalik 
yurituvchi sub'ekt rahbariyatiga yozma axborot) va auditorlik xulosasini tuzish 
uchun fakt materiali, shuningdek korxonaning moliyaviy hisoboti to'g’risida 
auditorning xolis fikrini shakllantirish uchun asos bo'lib hisoblanadi. 
Audit dasturida bajariladigan ishlar ketma-ketligi belgilab olinadi: 
1. Pul oqimlari to'g’risidagi hisobot buyi ha dastlab i va yig’ma hu atlarni 
tekshirish; 
2. Xo'jalikda nazorat vositalarining mavjud kamchiliklarini aniqlash maqsadida 
test so'rovnomasi o'tkazish; 
3. Pul oqimlari to'g’risidagi hisobot buyi ha tanlanma audit o't azish; 

---

47 
4. Audit natijalariga baho berish va rasmiylashtirish; 
5. Auditorlik tekshiruvining yakunlari buyicha auditorlik hisoboti va 
xulosalarni tayyorlash.
Auditni rejalashtirish jarayoni tugaganidan so'ng audit umumiy rejasi va 
dasturi hujjatning rasmiylashtirilishi hamda ularga belgilangan tartibda viza 
qo'yilishi kerak.