O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti hisob va audit fakulteti «moliyaviy tahlil» kafedrasi
Pul oqimlari to'g’risidagi hisobotni bilvosita usulda tuzish va bu
Download 1.05 Mb. Pdf ko'rish
|
pul oqimlari torisidagi hisobotni tuzish usullari va uni auditorlik
|
2.2. Pul oqimlari to'g’risidagi hisobotni bilvosita usulda tuzish va bu boradagi xorij tajribasi Bilvosita usulning afzalligi asosiy faoliyatning sof pul oqimi bilan sof foydaning o'zaro farqini (muvofiqlashganini) ko'rsatib berishi bilan tavsiflanadi. Ya'ni, sof foydani asosiy faoliyatning sof pul oqimlariga aylantirish asosida o'rganadi. Mazkur usulda buxgalteriya balansi, moliyaviy nati alar to'g’risidagi hisobot, pul oqimlari to'g’risidagi hisobot o'zaro bog’lanadi va muvofiqlashadi. Bu erda mar aziy ihat hisob tizimidagi hisobga olish usuli asosida aniqlangan sof foydani kassa usuli asosida ham qayta hisoblashdir. Aynan mana shu holat sof foydani qanchalik asosiy faoliyatdagi pul mablag’lari hara ati bilan bog’liqligini aniqlab beradi. Amaliyotda biz bevosita usulni yoki bilvosita usulni qo'llash orqali korxonalarda pul oqimlarini faqatgina operatsion faoliyatidagi o'zgarishlarga e'tiborimizni qaratamiz. Dastlabki fikrimizga qaytsak, bilvosita usul bo'yicha olingan moliyaviy natijalar(foyda) bilan pul mablag’lari ha mining mutloq o'zgarishi o'rtasidagi 34 o'zaro bog’liqli ni aniqlash im oniyati mav ud bo'ladi. Uning yutuqli va imkoniyatli xususiyati ham shunda deb qaraladi. Bilvosita usul orqali pul oqimlarini hisoblash sof foyda ko'rsatkichi bilan uning ko'rsatkichlarni korrektirovkasiga mosligidan, real pul mablablari hara atiga bog’liq bo'lmagan mos hisoblar (qatorlar) bo'yi ha olib boriladi. Jumladan, pul oqimlarini tahlil etishning bilvosita usuli kirim va chiqim turlari bo'yi ha pul mablag’lari hara atining tahliliga asosan tashkil etilgan bo'lib, ya'ni, orxona foydasi aniq qaerda vu udga elayotgani yo i «tiri pullar» qaerga sarflanayotganligini o'rsatadi. U «Moliyaviy nati alar to'g’risidagi hisobot»ni quyidan (sof foydadan) yuqoriga qarab o'rganishga moslashtirilgan. Shu sababli ham, bu usulni a sariyat iqtisod hi olimlar «quyi» usul deb ham nomlaydilar. Bilvosita usulning yordamida korxona faoliyatidagi eng muammoli jihatlarini ko'rsatib berish hamda ushbu kritik holatdan chiqish yo'lini ishlab chiqish mumkin bo'ladi. Mazkur usulning yuqoridagi imkoniyatlari bilan bir qatorda ma'lum kamchiliklarini ham amaliyotda kuzatish mumkin: 1. Tashqi foydalanuvchilar uchun analitik hisobotlar tuzishda ko'p mehnat talab etiladi; 2. Ichki buxgalteriya hisobi ma'lumotlari (bosh daftarlar)da kamchiliklarning bo'lishi mumkin. Xo'jalik sub'ektlarining faoliyatini tahlil qilish jarayonida ikkala ususulning qo'llanilishi bir-birini to'ldirib boradi hamda hisobot davrida orxonani pul mablag’lari oqimining harakati haidagi real holatini ko'rsatib beradi. Xo' ali sub'e tlarining pul mablag’lari oqimini bilvosita usul orqali o'rganish uchun aloxida analitik hisobot tayyorlash lozim bo'ladi. Analitik hisobot tuzish uchun quyidagi axborot manbalaridan foydalaniladi: -«Buxgalteriya balansi» (1 sha l); -«Moliyaviy nati alar to'g’risidagi hisobot» (2 sha l); -Bosh daftar; 35 -Jurnal-orderlar; -Buxgalteriya hisobi ma'lumotnomalari va boshqalar. Pul oqimlari tahlilining bilvosita usulini qo'llash orqali quyidagi savollarga javob topishimiz mumkin: 1. qan ha ha mda va qaysi manbalardan pul mablag’lari irim qilindi hamda qasi asosiy yo'nalishlarga pul mablag’lari sarflandi? 2. Korxona oriy faoliyati nati asida to'lov mablag’lari (pul qiymatliklari zahirasini) kelishini ko'paytirishni ta'minlay oladimi? 3. Korxona debitorlik qarzlarini undirish hisobiga qisqa muddatli majburiyatlarini qoplash holatiga egami? 4. Investitsiya faoliyatiga yo'naltirish u hun o'zli mablag’lari (sof foyda va amortizatsiya ajratmalari) etarlimi? 5. Korxonaning olgan sof foydasi uning pul mablag’lariga bo'lgan joriy talabini qoplash uchun etarlimi?. Yuqorida ta'kidlangan fikr-mulohazalarimizni pul oqimlari bo'yicha hisobot tuzishning bilvosita usulini va uni qo'llash uslubiyatini ko'rib chiqdik ( 2-ilova). Bilvosita usulni qo'llash orqali har bir o'rsat i h pul mablag’lariga qanday va qancha miqdorda ta'sir ko'rsatganligini ko'rishimiz mumkin. Bilvosita usulni qo'llashdan asosiy maqsad korxonalarda qo'llaniladigan hisob – kitob usulidan kassa usuliga o'tkazilib pul mablag’lari oqimini sof foydasini yo i zararini aniqlash mum in bo'ladi. Shu joyda ta'kidlab o'tish kerakki pul oqimlarini bilvosita usulda o'rganish tartibi respublikamiz olimlari tomonidan keng ko'lamda o'rganilmagan. Bu borada zarur axborotlar juda kam. Mavjudlari ham mavzuni ba'zi bir jihatlarini yoritib beradi, xolos. MDH mamlakatlarida chop etilgan adabiyotlar hamda maqolalarda ham xuddi shunday kamchilikni ko'rishimiz mumkin. Shu sababli biz ushbu pargrafni kengroq yoritish maqsadida rivojlangan mamlakatlardagi tajribalarga murojat qilishni ma'qul deb topdik. Yuqorida bildirilgan fi rlarni quyidagi “Servi e” nomli orxona (xori iy 36 korxona AQSh) misolida ko'rsatib bersak 6 Ushbu firma o'z faoliyatini 2012 yil 1 yanvardan boshladi. Hisobot davrida firma har birini nominal bahosi $1 dollardan bo'lgan 60,000 dona oddiy aktsiyani chiqarib sotdi va xizmat ko'rsatish faoliyatini amalga oshirdi. Firmaning buxgalteriya balanslari (Balance sheets) hisobot davri boshida va oxirida quyidagi ko'rinishda bo'lgan (3-jadval). 3-jadval Download 1.05 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|