O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti huzuridagi Xiva qishloq xo`jalik texnikumining Agrotexnologiyalar va qxmye texnologiyasi kafedrasi


Yarim o‘tkazgich materiallarda kimyoviy bog’lanish


Download 0.57 Mb.
bet6/11
Sana21.01.2023
Hajmi0.57 Mb.
#1107527
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11
Bog'liq
Davronbekov B.A. Yarim o\'tkazgichlarning asosiy xossalari.

1.2.Yarim o‘tkazgich materiallarda kimyoviy bog’lanish.
Yarim o‘tkazgich materiallaridagi asosiy kimyoviy bog’lanish bu kovalent bog’lanishdir. Yarim o‘tkazgich materiallarini tashkil etadigan atom laming asosiy qismi s va p elektron qobiqlari to’lmagan bo’lgan, kristall hosil bo’lganidan, ulardagi hamma atom laming tashqi electron qobiqlari to’lishi shart. Natijada kristalldagi har bitta atom ni tashqi qobig’ida elektronlar soni 8 taga yetib s p6 holatiga o‘tadi.Bunday bog’lanishda spinlari bir-biriga qarama-qarshi bo’lgan 2 ta elektron, ikki atom o‘rtasida umumiy bo’lgan holda, ikki atom ga tegishli. Misol uchun. Si kristallini ko‘radigan bo’lsak, undagi atom laming valent elektronlari holati s'p3 holatda bo’lib, bunday atom to‘rt to’londagi qo‘shnilaridan bittadan, qarama-qarshi spinli elektronlami qabul qilishi bilan, s2p6 holatiga o‘tadi.

1.2.1-rasm Si da elektron qobiqlarning to ‘lishi va Si kristalining kovalent bog'lanishi.
Bunday bog‘lanishlar s 1 p3 gibrid bog’lanishlar deb atash qabul qilingan. Yarim o‘tkazgich materiallarida kovalent s’p3 bog‘lanish mavjud bo‘lishi uchun kristall shunday atom laridan tashkil topgan bo’lishi kerakki, unda kristallni tashkil etgan 2 ta qo‘shni atom valent elektronlani yigMndisi 8 ga teng bo’lishi kerak. Bunday kristallar Si(s2 p2), Ge(s2 p2), Sn(s2 p2), C(s p2) yoki Ill-guruh elementlari Ga, In(sV) va V-guruh elementlari As, Sb,P(s'pJ), bunda bitta elektron V guruh to’la atom laridan Ш-guruh atom lariga o‘tadi va natijada 111 va Vguruh atom elektronlar soni 4 tadan ya’ni s’p3 bo’ladi yoki II-guruh elementlari Gd, Zn(s2 p2) va Vl-guruh elementlari S,Se,Te(s2 p1), bu holatda Vl-guruh elementlari (s p4) dan 2 ta elektron II-guruh elementlari (s') ga o‘tadi va natijada har ikkala atom ga ham s’p3 holatlari vujudga keladi hamda s’p3 tetroedrik kovalent bog’lanish hosil qiladi.
Yarim o‘tkazgich materiallar kristall panjara tuzilishi asosan 4 xil tuzilishga almaz, sinkovoy obmanka, vyursit va osh tuzi ko‘rinishida uchraydi. Almaz kristall panjara-bu to’lonlari markazlashgan ikkita kub elementar panjaraning bir- biriga nisbatan hajm dioganali chorak qismi bo’yicha siljiganda hosil bo’ladi

1.2.2-rasm. Almaz kristall panjarasi .

1.2.3-rasm. Ruxsimon kristall panjarasi .

1.2.4-rasm. Vyursit kristall panjarasi.
Sinkovoy obmanka kristall panjara-bu to’lonlari markazlashgan ikkita kub elementar panjaraning hajm dioganali bo‘yicha 1/4 qismi siljigan holatda hosil bo’ladi. Buni almaz turdagi panjaradan farqi shuki, to’lonlari markazlashgan bitta kub elementar panjara faqat bir xil atom lardan, ikkinchi shunday panjara esa boshqa xil atom lardan tashkil topgan boladi. Vyursit elementar kristall panjara-bu atom lari zich joylashgan ikkita geksogonal elementar yacheykaning bir-biriga kiritilgan holda paydo boladi.Bunday kristall panjaralarda atom lar sinkovoy obmaka panjarasidagi tetroedrdagiday 4 ta yaqin atom lar bilan o‘ralgan bo’ladi.
Osh tuzi elementar panjarasi- bu ikkita to’lonlari markazlashgan kub elementar yacheykalaming bir-biriga kiritilgan holda paydo bo’ladi. Bunday panjarada bitta atom boshqa eng yaqin oltita atom bilan o‘ralgan bo’ladi.

1.2.5- rasm. Osh tuzi kristall panjarasi.
Quyidagi jadvalda mavjud yarim o'tkazgich materiallarini qanday elementar panjara holda bo’lishi va panjara doimiylari haqida maMumotlar keltiriladi:
Yarim o‘tkazgich materiallaming panjara doimiysi 1- jadval

D-almaz; W-vyursit; Z-sinkovoy obmanka; R-osh tuzi D-diamond; W-wurtzite; Z-zincblende; R- rock salt

Download 0.57 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling