O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

MathCad muhitida ishlash

MathCad interfeysi MathCad bu matematikaning turli sohalaridagi masalalarini yechishga mo’ljallangan tizimdir. Uning nomlanishi ikkita – MATHematika (matematika) va CAD (avtomatik loyihalash sistemasi) so’zlarining birikmasidan tashkil topgan. MathCad formula, sonlar, matnlar va grafiklar bilan ishlaydigan universal tizimdir. MathCad tili matematika tiliga juda ham yaqindir, shu sababli unda ishlash matematiklar uchun juda qulaydir.

MathCad 2001 dasturini o’rnatish uchun kompyuter quyidagi talablarga javob berishi kerak.  Prosessor Pentium 90 va undan yuqori.  Kompakt diskni o’qiydigan qurilma.  Operasion sistema Windows 95/98-va undan yuqori.  Operativ xotirasi 32 va undan yuqori.  Qattiq diskda 80 M bayt bo’sh joy bo’lishi kerak. MathCad dasturini ishga tushirish usullari. 1. MathCad dasturini Programmi (Pragrams) menyusidan ishga tushirish.  Pusk belgisida sichqoncha chap tugmasini bosing va quyidagini bajaring.

.ПУСК  ПРОГРАММЫMathSoft AppsMathCad 2001 Professional 2. MathCad da yaratilgan ixtiyoriy fayl orqali MathCad dasturini ishga tushirish mumkin. 3. Moy kompyuterdan ishga tushirish.  Moy kompyuter  C yoki D: diskni tanlang  Program Files katalogini tanlang  MathSoft katalogidan  MathCad.exe fayliga sichqonchani ikki marta bosing. 4. Yangi fayl yaratib ishga tushirish  Sichqonchani o’ng tugmasini bosing  Sozdat  MathCad Document

Hozirgi vaqtda kompyuterlarda ilmiy-texnikaviy hisoblashlarni bajarishda odatdagi dasturlash tillaridan va elektron jadvallaridan emas, balki Mathematica, MatLab, Maple, Gauss, Reduse, Eureka va boshqa turdagi maxsus matematik dasturlar keng qo’llanilyapti.

Matematik paketlar, ayniqsa Mathcad – yuqorida sanab o‟tilgan ro‟yxat ichida eng mashhur paket bo‟lib, ilmiy – texnikaviy soha mutaxassislariga dasturlashning nozik elementlariga e‟tibor berilmasdan (masalan:fortran, C, paskal, BASIC va boshqalar kabi) kompyuterda matematik modellashtirishni amalga oshirishga katta yordam beradi. Quyida Mathcad matematik dasturlash muhitida ishlashning yaqqol ajralib turadigan imkoniyatlarini sanab o‟tmoqchimiz:

Mathcad muhitida matematik ifoda, qabul qilingan ko‟rinishda ifodalanadi. Masalan, daraja yuqorida, indeks pastda, integralning yuqori va quyi chegaralari esa an‟anaviy joyida turadi.

Mathcad muhitida “dasturlashni” tuzish va ularning bajarilish jarayoni parallel kechadi. Foydalanuvchi Mathcad – hujjatida yangi ifoda kiritar ekan, uning qiymatini bira to‟la hisoblash va ifodani kiritishda yo‟l qo‟yilgan yashiringan xatoliklarni grafigini ko‟rish imkoniyati ham mavjud.

Mathcad paketi yetarli darajada qudratli matematik apparat bilan qurollanganki, ular orqali tashqi pratseduralarni chaqirmasdan turib paydo bo‟ladigan muammolarni hal qilishimiz mumkin.

Mathcad xos bo‟lgan ayrim hisoblovchi qurilmalarni sanab o‟tmoqchimiz: Chiziqli va chiziqli bo‟lmagan algebraic tenglama va sistemalarni yechish;

Oddiy differensial tenglama va sistemalarni (Koshi masalasi va chegaraviy masala) yechish;

Xususiy hosilali differensial tenglamalarni yechish;

Berilganlarni static qayta ishlov berish(interpolyatsiya, ekstrapolyatsiya, approksimatsiya va ko‟pgina boshqa amallar);

Vektor va matritsalar bilan ishlash (Chiziqli algebra va boshqalar);

Funksional bog‟liqlikning maksimum va minimumini izlash.

Mathcad paketi matematik va fizik-kimyoviy formulalarga, hamda o‟zgarmaslarga asoslangan yordamchi qo‟llanmalar bilan boyitilgan.

Mathcad paketida turli sohalar bo‟yicha electron darsliklar yaratish mumkin. Masalan: oddiy differensial tenglamarni yechish, statistika, termodinamika, boshqaruv nazariyasi, materiallar qarshiligi va boshqalar bunga misol bo‟la oladi. Foydalanuvchi o`z oldiga qo‟yilgan masalani yechish bilan cheklanibgina qolmay, fizikaviy maslalarni yechishda o‟lchovni hisobga olish imkoniyatiga ega. Bunda foydalanuvchi birliklar sistemasini ham tanlashi mumkin. Bundan tashqari Mathcad muhitida animatsiya vositasi bilan qurollangan, bunda tuzilgan modellarni nafaqat static (o‟zgarmas), balki dinamik (animatsion kliplar) holda yaratish mumkin. Mathcad muhiti belgili matematika elementlari bilan boyitilgan bo‟lib, bunda masalani nafaqat sonli yechish, balki analitik usulda ham yechishga imkoniyat yaratilgan. Mathcad muhitidan chiqmagan holda boshqa serverdagi hujjatlarni ishlatish va Internet tavsiya qiladigan yuqori informatsion texnologiya imkoniyatlaridan foydalanish mumkin. Mathcad tizimida masalalarni sonli yechish bilan bir qatorda analitik usulda yechish hisobga olingan. Shuning uchun foydalanuvchilar bu dasturdan o‟zlari yecha olmagan matematik masalalar uchun tayanch yechim ombori sifatida foydalanishlari mumkin. Bu tizimdan tabiiy fanlar bo‟yicha electron darsliklar yaratishda asos dasturiy vosita sifatida foydalanishni tavsiya etish mumkin. Masalan differensial tenglamalarni yechish, statistika,termodinamika, boshqaruv nazariyasi kabi jarayonlarni geometric tasvirlash va animatsiyalar orqali ijro etishni yuqori darajada amalga oshirish mumkin.

Mathcad dasturini “Pusk – Programmы – MathSoft Apps - Mathcad” ketma-ketligidan foydalangan holda yuklash mumkin.

Mathcad turli-tuman ilmiy va muxandislik hisoblashlarni bajaruvchi matematik redaktordir. Mathcad vositasida elementar arifmetik amallardan tortib murrakkab sonli metodlar realizastiyasini amalga oshirish mumkin. Sodda interfeysi, matematik hisoblashlarning ko`rgazmaliligi,keng standart funkstiyalar va sonli metodlar kutubxonasi mavjudligi, simvolli hisoblash xamda natijalarni turli shakllarda taqdim etish imkoniyatlari Mathcad dasturini eng ommaviy matematik dasturiy ta’minot darajasiga chiqishiga sabab bo`ldi. Mathcad tarkibiga bir-biri bilan integrallashgan bir necha kompanent kiradi. Bular:
• Matematik ifoda va matnlarni kiritish, taxrirlash va formatlash imkonini beruvchi matnli muxarrir;
• Standart sonli metodlardan foydalanib, kiritilgan formulalar bo`yicha hisoblashlarni bajaruvchi prostessor;
• Analitik hisoblarnibajarishga imkon beruvchi simvolli prostessor; • Interaktiv elektron kitob ko`rinishida matematik va muxandislik ma’lumotnomasi; Mathcad dasturi muhitida quyidagi masalalarni hal etish mumkin:
- Mathcad formula redaktori yordamida matematik formulalar kiritish. Ushbu redactor imkoniyatlari Microsoft Word formula redaktoridan qolishmaydi;
- Kiritilgan formulalar bo`yicha matematik hisoblashlar birdaniga bajariladi;
- Turli tipdagi grafiklarni xujjatga joylashtirish;
- Turli formatdagi fayllarga ma’lumotlarni kiritish va chiqarish;
- Xujjatlarni Mathcad da bosmaga chiqarish;
- Yaratilgan xujjatlarni elektron kitob ko`rinishida birlashtirish; Mathcad dasturi komponentlari turli-tuman matematik xisoblashlar uchun qulay muxit bo`lib, bir vaqtning o`zida bu xisoblashlar natijalarini xujjatlashtirish imkonini beradi.

Quyida Mathcad dasturi asosiy menyusi bo`limlari keltirilgan.

• 
  Mathcad dasturi oynasi tizimi menyusini chiqaruvchi tugma.
  
• 
  File- fayl va xujjatlarni yaratish, saqlash, electron pochtadan jo`natish yoki printerda chop etish bilan bog`liq buyruqlar to`plami;
  
• 
  Edit- matnlarni tahrirlash uchun mo`ljallangan bo`yruqlar to`plami;
  
• 
  View- mathcad ishchi oynasida xujjatlarning tashqi ko`rinishini boshqaruvchi buyruqlar to`plami;
  
• 
  Insert- xujjatga turli ob’ektlarni joylashtirish uchun xizmat qiluvchi buyruqlar to`plami;
  
• 
  Format- matn, formula va grafiklarni formatlovchi buyruqlar to`plami;
  
• 
  Math- hisoblash jarayonini boshqaruvchi buyruqlar to`plami;
  
• 
  Symbolics- simvolli hisoblashlar bo`yruqlari to`plami;
  
• 
  Windows- turli xujjat oynalarini ekranda jaylashtirish buyruqlari to`plami;
  
• 
  Help- yordamchi axborotlarni chiqarish buyruqlari;
  

Asboblar paneli
Asboblar paneli ko`p ishlatiluvchi buyruqlarga tez murojat etish imkoniyatini beradi . Bu yerda “Standart asboblar paneli”, “matematik asboblar paneli” va “formatlash uskunalar paneli” niajratish mumkin

MathCad bu matematikaning turli sohalaridagi masalalarini yechishga mo’ljallangan tizimdir. Uning nomlanishi ikkita – MATHematika (matematika) va CAD (avtomatik loyihalash sistemasi) so’zlarining birikmasidan tashkil topgan. MathCad formula, sonlar, matnlar va grafiklar bilan ishlaydigan universal tizimdir. MathCad tili matematika tiliga juda ham yaqindir, shu sababli unda ishlash matematiklar uchun juda qulaydir.

MathCad 2001 dasturini o’rnatish uchun kompyuter quyidagi talablarga javob berishi kerak.

 Prosessor Pentium 90 va undan yuqori.

 Kompakt diskni o’qiydigan qurilma.

 Operasion sistema Windows 95/98-va undan yuqori.

 Operativ xotirasi 32 va undan yuqori.

 Qattiq diskda 80 M bayt bo’sh joy bo’lishi kerak. MathCad dasturini ishga tushirish usullari. 1. MathCad dasturini Programmi (Pragrams) menyusidan ishga tushirish.

 Pusk belgisida sichqoncha chap tugmasini bosing va quyidagini bajaring Ushbu gragikni qurishda quriladigan shaklning x va y bo’yicha o’zgarish intervali, yani [-5; 5] intervalda 0,5 qadam bilan beriladi. Shundan keyin z ning qiymatini hisoblash uchun ifoda beriladi va nihoyat grafik qurish buyrug’i ko’rsatiladi. Natijada 15rasmdagi shakl hosil bo’ladi. MATLABda hosil qilingan shakllarni turli burchak ostida burish sichqoncha yordamida amalga oshirilishi mumkin. MATLABda logotip tizimlar qurish misolida bu imkoniyatni ko’rish mumkin. Buning uchun logo buyrug’ ini kiritish orqali grafik hosil qilinadi. Misol:

>> logo

Ushbu buyruq bajarilganda uning natijasi sifatida quyidagi tasvir hosil bo’ladi:

7 2. MathCad da yaratilgan ixtiyoriy fayl orqali MathCad dasturini ishga tushirish mumkin. 3. Moy kompyuterdan ishga tushirish.

 Moy kompyuter

 C yoki D: diskni tanlang

 Program Files katalogini tanlang

 MathSoft katalogidan

 MathCad.exe fayliga sichqonchani ikki marta bosing. 4. Yangi fayl yaratib ishga tushirish

 Sichqonchani o’ng tugmasini bosing

 Sozdat

 MathCad Document Yoqorida keltirilgan 4 ta usuldan birortasi bajarilsa natijada ekranda MathCad dasturi hosil bo’ladi.

MathCad intеrfеysi Windowsning barcha dasturlari intеfеysiga o`xshash. MathCad ishga tushurilgandan so`ng uning oynasida bosh mеnyu va uchta panеl vositasi chiqadi: Standart (Standart), Formatting (Formatlash) va Math (Matеmatika). MathCad ishga tushganda avtomatik ravishda uning ishchi hujjat fayli Untitled 1 nom bilan ochiladi va unga Workshet (Ish varag`i) dеyiladi. Standart (Standart) vositalar panеli bir nеcha fayllar bilan ishlash uchun buyruqlar to`plamini o`z ichiga oladi. Formatting (Formatlash) formula va matnlarni formatlash bo`yicha bir nеcha buyruqlarni o`z ichiga oladi. Math (Matеmatika) matеmatik vositalarini o`z ichiga olgan bo`lib, ular yordamida simvollar va opеratorlarni hujjat fayli oynasiga joylashtirish uchun qo`llaniladi. Quyidagi rasmda MathCadning oynasi va uning matеmatik panеl vositalari ko`rsatilgan

Ushbu paneldagi tugmalardan foydalanib ish maydonida matematik belgilar vositalarini chiqarish mumkin. Ular quyidagilar: 1 – hisoblash palitrasi; 2 – grafik palitra; 3 – vektor va matritsa palitrasi; MATLABda ba’zi funksiyalar argumentlari ikki va undan ortiq bo’lgan hollarida ham uning gragiklarini qurish mumkin. Z=f(x,y) ikkita o’zgaruvchili funksiya ko’rinishida tasvirlangan murakkab funksiyalarning gragiklarini qurish ancha oson. Bunday gragiklarni uch o’lchovli yoki 3D-grafika deb yuritiladi.

Quyida unga misol ko’raylik:

>> % uch o’lchovli garfikaga misol [X,Y]=meshgrid(-5:0.1:5); Z=X.*sin(X+Y); meshc(X,Y,Z)

MATLABda grafiklar qurishda fplot grafik buyrug’idan ham foydalanish mumkin. U umumiy holda quyidagi ko’rinishda yoziladi: fplot('f(x)',[xmin xmax]) Misol sifatida sin(x)/x funksiyaning grafigini [-15, 15] oraliqda qurishni ko’raylik. >> fplot('sin(x)/x',[-15 15]) Yuqoridagi buyruq bajarilganda natija sifatida quyidagi grafik hosil bo’ladi 4 – natijani chiqarish va o’zlashtirish palitrasi; 5 – matematik amallar palitrasi; 6 – munosabat amallari palitrasi; 7 – dasturlash palitrasi; 8 – Grek belgilari palitrasi; 9 – simvolli amallar palitrasi. Ularni faollashtirish orqali foydalanuvchi uchun kerak bo’lgan vosita hosil qilinadi. Ular quyidagi rasmda keltirilgan:

Matematik panel vositalari quyidagilar: Calculator (Kalkulyator) – asosiy matеmatik opеratsiyalar shabloni; Graph (Grafik) – grafiklar shabloni;

Matrix (Matritsa) – matritsa va matritsa opеratsiyalarini bajarish shabloni; Evaluation (Baholash) – qiymatlarni yuborish opеratori va natijalarni chiqarish opеratori; Calculus (Hisoblash) – diffеrеntsiallash, intеgrallash, summani hisoblash shabloni; Boolean (Mantiqiy opеratorlar) – mantiqiy opеratorlar; Programming (Dasturlashtirish) – dastur tuzish uchun kеrakli modullar yaratish opеratorlari; Greek (Grеk harflari) – Grеk harflarini kiritish shabloni; Sumbolic (Simvolik) – symvolik bеlgililar ustida ishlash uchun opеratorlar.

MathCad dasturi bilan ishlashni tugatish quyidagicha: 1. [Alt]+[F4] – tugmalarini birgalikda bosib dasturni yopish mumkin.

2. – x tugmasini bosib dasturni yopish mumkin. 3. Fayl → Exit – orqali dasturni yopish mumkin.

MathCad 2001 Professional dasturi ishga tushirilganda sarlavha satridan keyingi qatorda uning menyu bandi hosil bo’ladi. Ular quyidagilar:

Fayl menyusi yordamida yangi fayl yaratish, yaratilgan faylniEndi y=sin(x) funksiyaning grafigini [-2Pi, 2Pi] oraliqda 0.01 qadam bilan grafigini plot (x,y,s) buyrug’idan foydalanib qurishni ko’raylik.

>> x=-2*pi:0.01*pi:2*pi; >> y1=sin(x); >> plot(x,y1,'-r')

Natijada qizil rangdagi funksiyaning grafigini quyidagicha chiqadi: Tahrirlash ishlarini bajarishda 6-rasmda keltirilgan правка menyusidan foydalaniladi. Ular quyidagilar:

Undo(Ctrl+Z) –Tahrirlashning oxirgi operatsiyasini (amalini) bekor qilish. Redo(Ctrl+Y) – Oxirgi bekor qilingan operatziyani tiklash. Cut (Вырезать(Ctrl+X)) - Ajratilgan fragment(qism) ni joyidan olib, almashtirish buferiga joylashtirish. Copy(Копировать (Ctrl+C)) – Ajratilgan fragment(qism) nusxasini almashtirish buferiga o’tkazish. Paste(Вставить (Ctrl+V)) – Hujjat ichiga almashtirish buferidagi ma’lumotni qo’yish. Delete (Стереть(Ctrl+D)) – Yo’qotish.

O’zbekiston mustaqillikka erishgach barcha sohalarda bo’lgani kabi ta’lim sohasida ham islohotlar olib borildi. Fan va ta’limning barcha yo’nalishlarida katta ishlar olib borildi. Mustaqillik yillarida Respublikada axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini rivojlantirish va mamlakatimizni Jaxon axborot maydonlariga kirib borishi, jumladan internet tizimdaridan keng foydalanish bo’yicha barcha xuquqiy va me’yoriy asoslar yaratildi. Bu xujjatlar O’zbekiston Respublikasi Prezidenti farmonlari va Respublika hukumati qarorlarida ifodalangan. Oliy Majlis Qonunchilik palatasi tomonidan aholi, birinchi navbatda, o’quvchi va talabalarga zamonaviy axborot texnologiyalari asosida axborot-kutubxona, avvalambor internet xizmati ko’rsatishni yanada yaxshilash maksadida "Axborot-kutubxona faoliyati to’g’risida"gi qonun birinchi o’qishda qabul qilindi. Ma’lumki, davlatimizda zamonaviy kompyuter va telekommunikatsiya tizimlari hamda texnologiyalarini yanada rivojlantirishga g’oyat muxim e’tibor qaratilmoqda. Hozirgi kunda kampyuter algebrasining nisbatan imkoniyatli paketlari bu - Mathematica, Maple, Matlab, MATHCAD, Derive va Scientific WorkPlace. Bulardan birinchi ikkitasi professional matematiklar uchun mo’ljallangan bo’lib imkoniyatlarning boyligi, ishlatishda murakkabligi bilan ajralib turadi. Scientific WorkPlace matematik qo’lyozmalarni LATEX tizimidan foydalangan holda tayyorlashga muljallangan bo’lib bir payda analitik va sonli amallarni bajarishi mumkin. Natijasi axborot texnologiyasi va Kasbiy ta’lim (Informatika va axborot texnologiyalari) bakalavriat ta’lim yo’nalishi hamda kasb hunar kollejlari talabalari va qiziquvchilar uchun MATHCAD tizimini o’rganishda yordam beruvchi manba yaratishdan iboratdir. MATHCAD dasturi va uning imkoniyatlari deb nomlangan bo’lib o’z ichiga MATHCAD dasturi imkoniyatlari va interfeysi, formulalarni

kiritish va tahrirlash, operatorlar, o`zgaruvchilar va funksiyalar bilan ishlash masalalarini oladi.

MATHCAD dasturi imkimlar va paketlarni taqdim etadi. Bu tizimlar ichida MATHCAD oddiy, yetarlicha qayta ishlangan va tekshirilgan matematik hisoblashlar tizimidir. MATHCAD – bu kompyuter matematikasining zamonaviy sonli usullarini qo’llashning unikal majmuasidir. U o’z ichiga yillar ichidagi matematikaning rivojlanishi natijasida yig’ilgan tajribalar, qoidalar va matematik hisoblash usullarini olgan. MATHCAD paketi muhandislik hisob-kitob ishlarini bajarish uchun dasturiy vosita bo’lib, u professional matematiklar uchun mo’ljallangan. Uning turli versiyalari mavjud. Uning yordamida o’zgaruvchi va o’zgarmas parametrli algebraik va differensial tenglamalarni yechish, funksiyalarni tahlil qilish va ularning ekstremumini izlash, topilgan yechimlarni tahlil qilish uchun jadvallar va grafiklar qurish mumkin. MATHCAD murakkab masalalarni yechish uchun o’z dasturlash tiliga ham ega. MATHCAD dasturining interfeysi Windowsning barcha dasturlari intefeysiga o’xshash. MATHCAD ishga tushurilgandan so’ng uning oynasida bosh menyu va uchta panel vositasi chiqadi. MATHCAD ishga tushganda avtomatik ravishda uning ishchi hujjat fayli Untitled 1 nom bilan ochiladi va unga Workshet (Ish varag’i) deyiladi. Standart (Standart) vositalar paneli bir necha fayllar bilan ishlash uchun buyruqlar to’plamini o’z ichiga oladi. Formatting (Formatlash) formula va matnlarni formatlash bo’yicha bir necha buyruqlarni o’z ichiga oladi. Math (Matematika) matematik vositalarini o’z ichiga olgan bo’lib, ular yordamida simvollar va operatorlarni hujjat fayli oynasiga joylashtirish uchun qo’llaniladi. Quyidagi rasmda MATHCADning oynasi va uning matematik panel vositalari ko’rsatilgan (1-rasm):

1. rasm. MATHCAD paketi oynasi va uning matematik panel vositalari. Calculator– asosiy matematik amallar shabloni;

(Kalkulyator) Graph– grafiklar shabloni;

(Grafik) Matrix (Massiv) – massiv va massiv amallarini bajarish shabloni; (Massiv) Evoluation– qiymatlarni yuborish operatori va natijalarni chiqarish operatori;

(Baholash) Calculus– differensiallash, integrallash, summani hisoblash shabloni; (Hisoblash) Boolean– mantiqiy operatorlar;

(Mantiqiy operatorlar) Programming– dastur tuzish uchun kerakli modullar yaratish opreatorlari;

(Dasturlashtirish) Greek– Symbolik - belgililar ustida ishlash uchun operatorlar. [9-10,11-13] (Grek alifbosi harflari)

II. Formulalarni kiritish va tahrirlash Boshlang’ich holatda ekranda kursor krestik ko’rinishda bo’ladi. Ifodani kiritishda u kiritilayotgan ifodani egallab olgan ko’k burchakli holatga o’tadi.

MATHCADning har qanday operatorini kiritishni uchta usulda bajarish mumkin:

 menyu buyrug’idan foydalanib;

 klaviatura tugmalaridan foydalanib;

 matematik paneldan foydalanib.

O’zgauvchilarga qiymat berish uchun yuborish operatori “:=” ishlatiladi. Hisoblashlarni amalga oshirish uchun oldin formuladagi o’zgaruvchi qiymatlari kiritiladi, keyin matematik ifoda yozilib tenglik “=” belgisi kiritiladi, natijada ifoda qiymati hosil bo’ladi (2-rasm). Oddiy va matematik ifodalarni tahrirlashda menyu standart buyruqlaridan foydalaniladi. Tahrirlashda klaviaturadan ham foydalanish mumkin, masalan

 qirqib olish – Ctrl+X;

 nusxa olish – Ctrl+C;

 qo’yish – Ctrl+V;

 bajarishni bekor qilish – Ctrl+Z

MATHCAD dasturida 200 dan ortiq o’zida qurilgan funksiyalariga ega bo’lib, ularni matematik ifodalarda ishlatish uchun standart panel vositasidagi Insert Function (Funksiyani qo’yish) tugmasiga bog’langan muloqot oynasidan foydalaniladi.

MATHCAD 2000 hujjatiga matn kiritish uchun bosh menyudan InsertText Region (Qo’yishMatn maydoni) buyrug’ini berish yoki yaxshisi klaviaturadan ikkitali kavichka (“) belgisini kiritish kerak. Bunda matn ma’lumotini kiritish uchun ekranda matn kiritish maydoni paydo bo’ladi. Matn kiritish maydoniga matematik ifodani yozish uchun matematik maydonni ham qo’yish mumkin. Buning uchun shu matn maydonida turib InsertMath Region (Qo’yishMatematik maydoni) buyrug’ini berish kifoya. Bu maydondagi kiritilgan matematik ifodalar ham oddiy kiritilgan matematik maydon kabi hisoblashni bajaradi.

MATHCADda foydalanuvchi funksiyasini tuzish hisoblashlarda qulaylikni va uning effektivligini oshiradi. Funksiya chap tomonda ko’rsatilib, undan keyin yuborish operatori (:=) va hisoblanadigan ifoda yoziladi. Ifodada ishlatiladigan o’zgaruvchi kattaliklari funksiya parametri qilib funksiya nomidan keyin qavsichida yoziladi

Diskret o’zgaruvchilar va sonlarni formatlash.

MATHCADda diskret o’zgaruvchilar deganda sikl operatorini tushunish kerak. Bunday o’zgaruvchilar ma’lum qadam bilan o’suvchi yoki kamayuvchi sonlarni ketma-ket qabul qiladi. Masalan: x:=0..5. Bu shuni bildiradiki bu o’zgaruvchi qiymati qator bir necha qiymatlardir, ya’ni x=0,1,2,3,4,5. x:=1,1.1..5. Bunda 1 – birinchi sonni, 1,1 – ikkinchi sonni, 5 - oxirgi sonni bildiradi. x:=A,A+B..B. Bunda A – birinchi, A+B – ikkinchi, B - oxirgi sonni bildiradi. O’zgaruvchi diapazonini ko’rsatishda ikki nuqta o’rniga klaviaturadan (;) nuqta vergul kiritiladi yoki Matrix (Massiv) panelidan Range Variable (Diskret o’zgaruvchi) tugmasi bosiladi. Hisoblangan qiymatni chiqarish uchun esa o’zgaruvchi va tenglik belgisini kiritish kifoya. Natijada o’zgaruvchi qiymati ketma-ket jadvalda chiqadi. Masalan, x:=0..5 deb yozib, keyin x= kiritish kerak. Foydalanuvchi funksiyaning uning argumentiga mos qiymatlarini hisoblab chiqarish va bu qiymatlarni jadval yoki grafik ko’rinishda tasvirlashda diskret o’zgaruvchilardan foydalanish qulaylikni keltiradi. Masalan, f(x)=sin(x)Cos(x) funksiya qiymatlarini x ning 0 dan 5 gacha bo’lgan qiymatlarida hisoblash kerak bo’lsa, u holda quyidagi kiritishni amalga oshirish kerak: f(x)=sin(x)Cos(x) x:=0..5 f(x)=javob. [9-10,11-13] Sonlarni formatlash. Odatda MATHCAD 20 belgi aniqligigacha matematik ifodalarni hisoblaydi. Hisoblash natijalarini kerakli formatga o’zgartirish uchun sichqoncha ko’rsatgichini sonli hisob chiqadigan joyga keltirib, ikki marta tez-tez bosish 8 kerak. Natijada sonlarni formatlash natijasi Result Format oynasi paydo bo’ladi.

Sonlarni formatlash quyidagilardir:

 General (Asosiy) – o’z holida qabul qilish. Son eksponensial ko’rinishda tasvilanadi.

 Decimal (O’nlik) – o’nlik qo’zg’aluvchan nuqta ko’rinishda tasvirlanuvchi son (masalan, 12.5564).

 Scientific (Ilmiy) – son faqat darajada tasvirlanadi (masalan, 1.22*105 ).

 Engeneering (muhandislik) – sonning darajasi faqat 3 ga karrali qilinib tasvirlanadi (masalan, 1.22*106 )