O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi

14.4 Konus va tsilindr-to'gri chizikning aylanishidan xosil bo'lgan ikkinchi tartibli aylanish sirtlari.

A) Yasovchi a to'gri chizik aylanish o'hi bilan kesishsa, ikkinchi tartibli aylanma konus sirti h (I, a) xosil bo'ladi (120-chizma).

B) a (a₁, a₂) yasovchi to'hri chizih i (i₁, i₂) ukka parallel bo'lsa, ikkinchi tartibli aylanma tsilindr sirti h (I, a) hosil bo'ladi (121 -chizma) R mihdor a va i to'hri chiziklar orasidagi masofadir



120~chizma



121 chizma 122-chizma

10.5 Bir kovakli aylanish giperboloid.

Aylanish o'hi atrofida u bilan ayhash a (a₁ a₂) to'gri chizikning aylanishi natijasida bir kovakli aylanma giperboloid sirti h (I, a) (12-chizma hosl bo'ladi. Aytib o'tilgan sirtlar xam aylanish xam, chizihli sirtlar gruppasiga kiradi.

Giperboloid, giperbolaning o'z mavxum yoki hakikiy o'ki atrofida aylanishidan hosil bo'lgan sirt aylanma giperboloid deyiladi.

Giperbolaning mavxum uk atrofida aylanishdan hosil bo'lgan sirt bir kovakli aylanma giperboloid deyiladi

123-chizmada I o'hi atrofida m giperbolaning aylanishidan xosil bulgan bo'lgan bir kovakli giperboloid va uning ustida nuhta tanlash ko'rsatilgan



10.6 Tor sirti.

Ta'rif. Biror aylananing shu aylana tekisligida yotuvchi, ammo

aylana markazidan o'tmaydigan, ixtiyoriy i o'h atrofida aylanishidan xosil bo'lgan sirt tor sirt deyiladi.

Yasovchi m aylana radiuci g va aylana markazidan o'hhacha bulgan R masofalarning o'zaro nisbatiga ko'ra tor sirtlari turlicha buladi:

1. g1, m₂ ) aylana aylanish o'hi i (i₁ i₂) ni kesmaydi va hosil bo'lgan tor ochih tor yoki xalha deyiladi. (124 a- chi.zma)

2. g=R bo'lganda yasovchi m (m₁ m₂) aylana aylanish o'hi i (i₁ i₂) urinadi. Bunday tor yopik tor deb ataladi. (124,6-chizma)

3. g>R bo'lganda yasovchi m (m₁, m₂) aylana aylanish o'hi i (i₁ i₂) ni kesadi. Bu holda hosil bo'lgan tor ham, yonih tor deyiladi. (124 v-chizma)

Ixtiyoriy tekislik torni 4-tartibli egri chizih bo'yicha kesadi, shuning uchun tor ham, 4-tartibli sirtdir.

I. Aylana bulagining aylanishidan xosil bo'lgai tor-globoid va gumbaz shaklida uxshagan yopih tor sirtlari mavjud bo'lib (125-chizma) umuman tor sirtlari texnikada va kurilishda keng kullaniladi.

124 chizma

125-chizma

Takrorlash uchun savollar.

1. Aylanish sirtlari handay xosil hilinadih

2. Aylanish sirtlarida nechta harakterli parallel bo'ladih

3.Aylanish sirti deb nimaga aytiladih

4.Aylanish o'ki deganda nimani tushunasizh

5. Ikkinchi tartibli aylanish sirti nimah

6. Tor sirt deb nimaga aytiladih

7. Sirt meridiani nimah

Tayanch iboralar

Sirt uki, parallel, bo'yin, ekvator, meridian, bosh meridian, sfera, konus, tsilindr, bir kovakli giperboloid, ellipsoid, paraboloid, tor sirti, ochik tor, yopih tor.