O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta’lim vazirligi
e g iza k m uskullar; 5 -
Download 24 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- 4) ortadagi serbar muskul
- Funksiyasi.
- 90-rasm. Boldir va oyoq panjasi muskullari. /- m a s h in a c h ila r m us kulining payi; 2 - katta boldir suyagi; j - b o l d i r
- 93-rasm. Medial va lateral kovaklar. I - chov boylami; 2 - yonbosh-qov yoysimon boylami; 3 - son arteriyasi; 4
- Taqim-boldir kanalining kirish teshigi
- T O ‘Q IM A L A R N IN G Q O ‘Z G ‘A L U V C H A N L IG I T O ‘G ‘R ISID A Q IS Q A C H A M A ’L U M O T
e g iza k m uskullar; 5 - tashqi yopg'ich muskul; 6 - sonni yaqinlashtiruvchi kalta muskul; 7 - lateral tomondagi serbar muskul; 8 - m e d ia l to m o n d a g i serbar muskul; 9 - sonni yaq in lash tiru vch i katta muskul; 10 - dumbaning katta muskuli (kesilgan). www.ziyouz.com kutubxonasi 1) to'g'ri boshchasi yonbosh suyagining oldingi pastki o 'sig'idan ; 2) medial tomondagi serbar muskul son suyagi g'adir-budur chizig'i ning medial labidan; 3) lateral tomondagi serbar muskul sonning katta ko'stidan va son suyagi g'adir-budur chizig'ining lateral labidan; 4) o'rtadagi serbar muskul son suyagining oldingi yuzasidan boshla nadi. Bu to'rtta muskul boshchalari son suyagining pastki qism ida bitta kuchli payga birlashib, tizza qopqog'i suyagini o'raydi va boldir tomon borib, katta boldir suyagining g'adir-budur do'm bog'iga yopishadi. Funksiyasi. Boldimi tizza b o'g 'im ig a yozadi. M a s h i n a c h i l a r m u s k u l i . Yonbosh suyagining oldingi yuqori o'sig'idan boshlanib, katta boldir suyagining g'adir-budur d o'm bog'iga yopishadi. Funksiyasi. Tizza bo'g'im ida boldirni bukadi, chanoq bo 'g 'im id a son ni bukib, ichkariga buradi. M e d i a l g u r u h . T a r o q s i m o n m u s к u 1 qov suyagining o'tkir qirrasidan boshlanib, shu suyakning qirrali chizig'iga yopishadi. Funksiyasi. Sonni bir-biriga yaqinlashtiradi. S o n n i y a q i n l a s h t i r u v c h i u z u n m u s k u l qov suyagidan boshlanib, son suyagining g'adir-budur chizig'iga yopishadi. Funksiyasi. Sonni bir-biriga yaqinlashtiradi. S o n n i y a q i n l a s h t i r u v c h i k a t t a m u s k u l qov-quymich suyaklaridan boshlanib, son suyagi g'adir-budur chizig'ining boshidan oxirgi qismigacha yopishadi. Funksiyasi. Sonni bir-biriga yaqinlashtiradi. Kuchli muskul. S o n n i y a q i n l a s h t i r u v c h i k a l t a m u s k u l qov suyagi ning tashqi yuzasidan boshlanib, son suyagi g'adir-budur chizig'ining tepa qismiga yopishadi. Funksiyasi. Sonni bir-biriga yaqinlashtiradi. N o z i k ( i n g i c h k a ) m u s k u l . Sonning medial tomonida, teri ostida joylashib, qov suyagidan boshlanadi va boldir suyagining g'adir- budur do'm bog'iga yopishadi. Funksiyasi. Sonni bir-biriga yaqinlashtiradi. O r q a g u r u h . S o n n i n g i k k i b o s h c h a l i m u s k u l i uzun boshchasi quymich suyagining shu nomli do'm bog'idan, kalta boshchasi son suyagining g'adir-budur chizig'i medial labidan boshlanib, kichik boldir suyagining boshchasiga yopishadi. Funksiyasi. Sonni yozadi, boldimi bukib tashqariga buradi. Y a r i m p a y m u s k u l . Muskulning pastki qismi paydan tuzilgan- ligi uchun shu nom bilan ataladi. Muskul quymich suyagining shu nomli o'sig'idan boshlanib, katta boldir suyagining g'adir-budur do'm boqchasi- ga mashinachilar muskul payi bilan «g‘oz panjasini» hosil qilib yopishadi. www.ziyouz.com kutubxonasi Funksiyasi. Sonni yozadi, boldimi bukadi. Y a r i m p a r d a m u s k u l yarimpay muskulining ostida joylashib, deyarli yarmi pardadan iborat. Muskul quymich suyagining shu nomli o'sig'idan boshlanib, katta boldir suyagining medial do'ngiga uchta payga ajralib («chuqur g 'o z panjasini» hosil qilib) yopishadi. Funksiyasi. Sonni yozadi, boldimi bukadi. Boldir muskullari Boldir muskullari uch guruh (oldingi, lateral va orqa)ga bo'linib jo y lashgan (90, 91-rasmlar). O l d i n g i g u r u h . O l d i n g i k a t t a b o l d i r m u s k u l i katta boldir suyagining yuqori lateral yuzasidan, lateral do 'n g o 's ig 'id a n boshlanib, birinchi ponasimon suyakka va birinchi oyoq kaft suyagiga yopishadi. Funksiyasi. Oyoq panjasini yozadi, panjaning medial tomonini k o 'ta radi. B a r m o q l a m i y o z u v c h i u z u n m u s k u l k atta b o ld ir suyagining lateral do'ngidan, suyaklararo pardadan boshlanib, to'rtta payga ajralib, II— V barm oqlar dorzal yuzalariga yopishadi. Funksiyasi. Panja va barmoqlami yozadi. B o s h b a r m o q n i y o z u v c h i u z u n m u s k u l — kichik boldir suyagining medial yuza- sidan boshlanib, bosh barmoqqa yopishadi. Funksiyasi. Panjani va bosh barmoqni yozadi. O r q a g u r u h . Bu muskullar yuza va chuqur qavat bo'lib joylashgan. Y u z a q a v a t . B o l d i r n i n g u c h b o s h l i m u s k u l i boldir muskuli va kamba- lasimon m uskuldan tuzil gan. B o l d i r m u s k u l i ikki boshli bo'lib, ular kat ta boldir suyagining medial va lateral do'ng o'siq lari d an b o s h la n a d i va boldirning o'rtalarida kuchli payga aylanib, kambalasi- m on m u sk u l p a y ig a q o'shiladi va tanada eng 90-rasm. Boldir va oyoq panjasi muskullari. /- m a s h in a c h ila r m us kulining payi; 2 - katta boldir suyagi; j - b o l d i r muskuli; 4 - kambalasimon muskul; 5 - oldingi katta boldir muskuli; 6 - bosh bar m oqni y o zu v ch i uzun muskul payi; 7 - barmoqlar- ni yozuvchi uzun muskul payi; 8 - b arm oqlam i yozuvchi m uskullam ing fassiya lentasi; 9 -k ich ik boldirning kalta muskuli; 10 - kichik boldirning uzun muskuli; 11 - tizva qopqog'i boylami; 12 - son serbar fassiyasining taranglashgan qismi. www.ziyouz.com kutubxonasi kuchli pay-tovon payi nomi bilan tovon suyagi o 'sig 'ig a yopishadi. K a m b a l a s i m o n m u s k u l boldir m uskulining ostida joylashgan b o 'lib , kichik boldir suyagining tepa qismidan boshlanadi. Uning muskul qismi boldirning o'rtalarida payga aylanib, tovon payiga qo'shiladi va tovon suyagining o'sig'iga yopishadi. Funksiyasi. Oyoq panjasini bukadi. T o v o n ( o y o q k a f t i ) m u s k u - 1 i . Son suyagining taqim yuzasidan boshlanib, tovon suyagining d o 'm b o g 'i ga yopishadi. Bu muskul b a’zan uchra maydi. Funksiyasi. Tizza b o 'g 'im i bukilgan- da b o 'g 'im kapsulasini tortadi. C h u q u r q a v a t . B a r m o q l a r - ni b u k u v c h i u z u n m u s k u l kat ta b o ld ir suyagin ing orqa yuzasid an boshlanib, boldirning pastki qismida to'rtta payga bo'linadi va II— V barm oqlarga yopishadi. Funksiyasi. Oyoq panjasini va II— V barmoqlami bukadi. K a t t a b o l d i r o r q a m u s k u - 1 i — b o ld ir suyaklararo m em branadan boshlanib, qayiqsimon va medial ponasimon suyaklarga yopishadi. Funksiyasi. Oyoq panjasini bukadi. B o s h b a r m o q n i b u k u v c h i u z u n m u s k u l . Kichik boldir suyagi orqa yuzasining pastki qismidan boshlanib, bosh barmoqning tirnoq falangiga yopishadi. Funksiyasi. Bosh barmoqni bukadi. L a t e r a l g u r u h . K i c h i k b o l d i r n i n g u z u n m u s k u l i . Kichik boldir suyagining boshchasidan va yuqori qism idan boshlanib, uning payi medial to'piq orqasidan o'tadi, oyoq panjasining kaft yuzasidan yo'nalib, bosh barmoq ikkinchi falangining kaft yuzasiga yopishadi. Funksiyasi. Oyoq gumbazini mustahkamlaydi, oyoq panjasini va bosh barmoqni bukadi. K i c h i k b o l d i r n i n g k a l t a m u s k u l i kichik boldir suyagining pastki qismidan boshlanib, kaft suyagiga yopishadi. Funksiyasi. Oyoq panjasining lateral chetini ko'taradi. 91-rasm. Boldir va oyoq panjasi muskullari. I - barm oq lam i y o z u v c h i uzun muskul; 2 - barmoqlami yozuvchi kalta muskul; 3 - lateral to'piq; 4 - kichik boldirning kalta muskuli; 5 - kichik boldirning uzun muskuli; 6 - kambalasimon muskul; 7 -b o ld ir muskuli; 8 - sonning ikki boshli muskuli; 9 - son serbar fassiyasining taranglashgan qismi. www.ziyouz.com kutubxonasi Oyoq panjasining ust tomonidagi barmoqlami yozuvchi kalta muskul va bosh barmoqni yozuvchi kalta muskullar bo'lib, tovon suyagining late ral yuzasidan boshlanadi hamda barmoqlaming ustki yuzasiga yopishadi. Funksiyasi. Barmoqlami yozadi (92-rasm). O y o q p a n j a s i n i n g k a f t t o m o n d a g i m u s k u l l a r i bosh barmoq va jimjiloq tomondagi tepaliklami hosil qiladi. Bular oralig'ida o 'rta guruh muskullari joylashgan. B o s h b a r m o q t o m o n d a g i m u s k u l l a r : u z o q l a s h t i r u v c h i m u s k u l tovon suyagining medial o'sig'idan boshlanib, bosh barmoqning birinchi falangiga yopishadi. Funksiyasi. Bosh barmoqni boshqa barmoq- lardan uzoqlashtiradi. B o s h b a r m o q n i b u k u v c h i k a l t a m u s k u l medial ponasimon suyakdan boshla nib , b o sh b arm o q n in g b irin c h i fa la n g ig a yopishadi. Funksiyasi. Bosh barmoqni bukadi. B o s h b a r m o q n i y a q i n l a s h t i r u v c h i m u s k u l kubsimon suyak, II— V kaft suyaklaridan boshlanib, bosh barmoqning bi rinchi falangiga yopishadi. Funksiyasi. Bosh barmoqni boshqa barmoq larga yaqinlashtiradi. J i m j i l o q n i u z o q l a s h t i r u v c h i m u s k u l tovon suyagidan boshlanib, jimjiloq- ning birinchi falangiga yopishadi. Funksiyasi. Jimjiloqni boshqa barmoqlardan tortadi. J i m j i l o q n i b u k u v c h i k a l t a m u s k u l . Beshinchi kaft suyagidan boshlanib, jimjiloqning birinchi falangiga yopishadi. Funksiyasi. Jimjiloqni bukadi. B a r m o q l a m i b u k u v c h i k a l t a m u s k u l tovon suyagidan boshlanib, II— V barmoqlaming ikkinchi falangiga yopishadi. Funksiyasi. Oyoq gumbazini mustahkamlay- di, barmoqlami bukadi. O y o q k a f t i n i n g k v a d r a t muskuli tovon suyagidan boshlanib, barmoqlami bukuvchi uzun muskul payiga yopishadi. Funksiyasi. Barmoqlami bukadi. 92-rasm. Oyoq panjasi muskullari. 1 - bosh barmoqni yozuvchi kalta muskul; 2 - panjalaming yozuvchi kalta muskuli; 3 - ust tomondagi suyaklararo muskullar; 4 - barmoqlami y o z u v c h i uzun m uskullar p a y la r i; 5 - b a r m o q la m i y o z u v c h i uzun m uskullar paylarining sinovial qinlari; 6 - bosh barmoqni yozuvchi uzun muskul payining sinovi al qini; 7 - oldingi katta boldir muskul payining sinovial qini; 8 - kichik boldir muskullari payining sinovial qini. www.ziyouz.com kutubxonasi O y o q p a n j a s i n i n g c h u v a l c h a n g s i m o n m u s k u l l a r i II— V barmoqlar birinchi falanglari oralig'ida joylashgan. S u y a k l a r a r o m u s k u l l a r . Oyoq kaft suyaklari oralig'ida jo y lashadi. Funksiyasi. Kaft suyaklarini o'zaro yaqinlashtiradi. Oyoq fassiyalari Oyoqda yuza va chuqur fassiya tafovut qilinadi. Oyoqning yuza fassiyasi gavdaning boshqa qismlaridagi yuza fassiyalar kabi teri ostida joylashgan. Sonning chuqur fassiyasi (chin son fassiyasi) — sonning serbar fassiyasi qalin va pishiq bo'lib, tepada dumba sohasiga, pastda esa boldirga o'tib ketadi. Sonning serbar fassiyasi sonning lateral tomonida yanada qalinlashib, yonbosh suyagi bilan sonning lateral ko'st o'sig'i oralig'ida tarang joylashadi. Son serbar fassiyasining medial va lateral tomonidan muskullararo to'siq chiqib, son suyagining ikki tomoniga yopishadi. Shunday qilib, sonning serbar fassiyasi sonni oldingi, medial va orqa guruh muskullarini alohida- alohida hosil qilib o'raydi. Sonning yuza fassiyasi bilan chuqur fassiyasi oralig'ida vena tomirlari va nerv tolalari joylashgan. Boldir fassiyasi son serbar fassiyasining davomi bo'lib, boldir sohasida oldingi, orqa va lateral guruh muskullarini qin hosil qilib o'raydi. Boldir fassiyasi to'piq sohasida qalinlashib, ko'ndalang joylashgan oldingi varaq lenta (tasma)ni hosil qiladi. Bu lentalar ostidan oyoq panjalariga boruvchi muskul paylari qinlarga o'ralib o'tadi. Bu pay qinlar m uskul p aylarini ish q alan ish d an saqlab turadi. Oyoq panjasini ustida fassiya juda yupqa bo'lib joylashsa, aksincha, ostki (kaft) sohasidagi fassiya qalinlashib, kaft aponevrozi- ni hosil qiladi. Oyoq topografiyasi Chanoq sohasida katta quymich teshigidan o'tgan noksimon muskul teshikni butunlay qoplamasdan, uning ustki va pastki qismida teshiklar hosil q ila d i. Bu te s h ik la rd a n d u m b a muskullariga boruvchi qon tomirlar va nervlar o'tadi (93-rasm). Y o n b o sh s u y a g in in g o ld in g i yuqori o 'sig 'i bilan qov suyagining o'sim tasi oralig'ida joylashgan chov boylami ostidagi bo'shliq yonbosh- 93-rasm. Medial va lateral kovaklar. I - chov boylami; 2 - yonbosh-qov yoysimon boylami; 3 - son arteriyasi; 4 - son venasi; J - son kovagi; 6 - kovak boylami; 7 - urug' tizimchasi; 8 - taroqsimon muskul; 9 - yonbosh-bel muskuli; 1 0 - son nervi. www.ziyouz.com kutubxonasi qov boylami vositasida ikkita kovakka bo'linadi. Medial kovakdan son arteriyasi bilan son venasi, ikkinchi lateral kovakdan esa yonbosh-bel muskuli bilan son nervi o'tadi. Son kanali chov sohasida bo'lib, uning ichki teshigi tomir kovagining medial burchagida joylashgan. Uning medial tomonini chov boylami davomi — kovaksimon boylam, lateral tomonini son venasi, oldingi tomonini chov boylami tashkil etsa, orqadan chov suyagining taroqsimon qirrali boylami bilan chegaralangan. Son kanalining ichki teshigi sog'lom odam- larda biriktiruvchi to'qim a-parda, limfa tugunlari va limfa tomirlari bilan qoplangan bo'ladi. Chov kanalining tashqi teshigi son serbar pardasining ovalsimon chuqurchasi hisoblanadi. Bu chuqurcha, odatda, g'alvirsim on parda va limfa tugunlari hamda limfa tomirlari bilan yopishib turadi. Bundan tashqari, ovalsimon chuqurcha orqali sonning yuza teri osti vena si o'tib, son venasiga qo'shilib ketadi. Son kanalining uchta devori bo'lib, lateral devorini son venasi, oldingi va orqa devorlarini esa son serbar fassiyasining yuza va chuqur varaqlari hosil qiladi. Sog'lom kishilarda son kanali va uning ichki hamda tashqi teshiklari biriktiruvchi to'qim a, limfa bezlari va limfa tomirlari bilan qoplanib turadi. Odamda son churrasi bo'lganda son kanalining ichki teshigi kengayib, qorin pardasi, ichak yoki charvining bir qismi kanaldan o'tib tashqi te shikdan teri ostiga chiqadi. Bu hodisa ko'proq qorin bosimi ortib ketgan- da (og'ir yuk ko'tarish yoki ayollarda dard tutgan paytda) bo'ladi. Son churrasi ko'proq ayollarda uchraydi, chunki ayollar chanog'i erkaklar chanog'iga nisbatan keng, binobarin, son kanalining ichki teshigi ham kattaroq bo'ladi. Son uchburchagi sonning oldingi yuzasida bo'lib, tepa tomondan chov boylami, lateral tomondan mashinachilar muskuli va medial to mondan oyoqni yaqinlashtiruvchi katta muskul bilan chegaralanib jo y lashgan. Uchburchakning tubini yonbosh-bel va taroqsim on m uskullar tashkil etadi. Kovak teshik orqali qorin bo'shlig'idan chiqqan qon tomirlar va teri osti nervi sonning uchburchak sohasi orqali yo'nalib, pastki bur chagiga kelganda taqim-boldir kanaliga o'tib ketadi. Taqim-boldir kanalining kirish teshigi son uchburchagining pastki burchagida bo'lib, sonni yaqinlashtiruvchi katta muskul bilan sonning medial tom onidagi serbar muskuli orasida joylashgan. Taqim -boldir kanalining medial chegarasini sonni yaqinlashtiruvchi katta muskuli, lateral chegarasini esa sonning medial tomondagi serbar muskuli hosil qiladi. Kanalni old tomondan ana shu ikki muskul orasida tortilgan paysimon plastinka chegaralab turadi. Kanalning chiqish teshigi taqim osti rombsimon chuqurligining yuqori burchagida bo'ladi. Bu kanal orqali sonda son arteriyasi, teri osti nervi, taqim osti sohasiga esa son venasi o'tadi. www.ziyouz.com kutubxonasi Taqim osti chuqurligi rombsimon shaklda bo'lib, uning yuqori burchagi lateral tomondan ikki boshli muskul bilan, medial tomondan esa yarim parda va yarim pay m uskullari bilan ch egaralangan. R om bsim on chuqurlikning pastki burchagi boldir muskulining medial va lateral boshlari bilan chegaralangan. Rombsimon chuqurcha teri osti yog' to'qim asi, limfa tugunlari bilan to'lib turadi. Bu chuqurchadan taqim osti arteriyasi, venasi, quymich nervi (yoki uning shoxlari, katta va kichik boldir nervlari) o'tadi. Taqim osti chuqurchasidan taqim-boldir kanali boshlanadi. Bu kanal boldirning orqa tomonidagi yuza va chuqur muskullar orasida joylashgan bo'lib, kanaldan nerv va qon tomirlari chiqib, medial to'piqning orqa tomonidan aylanib, oyoq kafti tomonga o'tadi. T O ‘Q IM A L A R N IN G Q O ‘Z G ‘A L U V C H A N L IG I T O ‘G ‘R ISID A Q IS Q A C H A M A ’L U M O T Tirik organizmning barcha to'qim alari qo'zg'aluvchanlik xususiyatiga ega. Shulardan nerv, bez va muskul to'qim alarining qo'zg'aluvchanlik xususiyati ortiqroq va ta’sirchanroqdir. Q o'zg'aluvchanlik vaqtida bu to'qim alarda moddalar almashinuvi jarayoni o'zgaradigan bo'lsa, q o 'zg'a- lish vaqtida moddalar almashinuvi bilan bir qatorda energiya almashinuvi- ning o'zgarishi ham kuzatiladi. Organizmda tashqi (mexanik, harorat va h.k.) va ichki (kimyoviy, gormonlar va h.k.) muhitning yetarlicha ta’siri orqaligina qo'zg'alish paydo bo'ladi. Bu vaqtda to'qim alarda kislorod ko'proq sarflanib, karbonat angidrid va issiqlik chiqishi ortadi. Natijada bez sekreti oshadi, nerv to'qim asida esa biotik impulslar hosil bo'lib, a’zolar funksiyasini o'zgartiradi, muskullar qisqaradi. To'qim alam ing ta’- sirotga qo'zg'alish bilan javob berish xususiyati qo'zg'aluvchanlik deb ataladi. To'qimalardagi bioelektr hodisalarida va hujayraning tashqi yuzasi bilan ichki qism (sitoplazmasi) oralig'ida (70— 90 millivolt) potensial farq bo'ladi. Shuning uchun hujayra yuzasi sitoplazmaga nisbatan musbat elektr zaryadli bo'ladi. Bunga membrana yoki tinchlik potensiali deyiladi. Hujayra membranasida mayda teshikchalar bo'lib, ular orqali moddalar hujayra ichiga yoki ichkaridan tashqariga chiqadi. Bu hodisalar tirik h u jay ra la r ichidagi io n la r m iqdori m em brana a tro fid a g i to 'q im a suyuqligidagi ionlar miqdori bilan har xil bo'lgandagina vujudga keladi. Hujayra ichidagi К ionlari, tashqari (to'qim alar) dagi ionlarga nisbatan 30— 50 marta k o'p bo'lsa, Na ionlari hujayra ichida, aksincha 8 — 10 marta kam bo'ladi. Demak, hujayra ichida К ionlari, tashqarisida esa Na ionlari ko'p bo'ladi. Kationlar odatda musbat, anionlar esa manfiy za- ryadlidir. Bu holat ion asimmetriyasi deb ataladi. Shuning uchun ham К va Na ionlari doimo hujayra tashqarisi va ichkarisiga membrana teshik- chalari orqali kirib turadi va ionlarning harakati organizmdagi ATF (ade- www.ziyouz.com kutubxonasi nozintrifosfat kislota)ning parchalanishidan vujudga kelgan energiya orq ali ta’minlanadi. Hujayra membranasidan o 'ta olmaydigan yirik anionlar membrana ichkarisida to'planib, manfiy zaryad hosil qiladi. Bunday zaryadlar mem brana teshiklaridan chiqqan musbat К ionlarini elektrostatik kuch bilan ushlab turadi. Shunday qilib, hujayradan tashqarida musbat zaryadli К ionlaridan, sitoplazmada manfiy zaryadlangan anionlardan k o ‘p elektr zaryadi vu judga keladi. Hayot to'xtaganda ionlar konsentratsiyasi baravarlashib, moddalar almashinuvi to'xtaydi. To'qim alar, jumladan muskul to'qim asi ta’sirlanganda hujayra membranasining o'tkazuvchanligi o'zgaradi. M em brana tashqarisidagi natriy ionlarining konsentratsiyasi, uning ichkarisi- dagiga qaraganda taxminan 8— 10 baravar ortiq bo'lgani uchun, ular ichkariga intiladi. Natijada musbat zaryadlangan natriy ionlari membranani qayta zaryadlaydi. Shunday qilib, membrananing tashqi yuzasi manfiy zaryadli, ichki yuzasi esa musbat zaryadli, ya’ni membrananing natriy ionlari o'tkazuvchan bo'ladi. Ammo membrananing o'tkazuvchanligi tez pasayib, К ionlari tez ortadi, oxiri musbat zaryadli ionlar membranadan tashqariga o'tadi, ya’ni uning qutblanishi tiklanib, tashqi yuzasi tag'in musbat zaryadga, ichki yuzasi esa manfiy zaryadga ega bo'lib qoladi. Shu tariqa, membrananing q o 'zg 'alish jarayonida hosil bo'lgan elektr o'zgarishlari harakat potensiali deb ataladi. Q o'zg'alish odatda sekund- ning mingdan bir bo'lagida sodir bo'ladi. Harakat potensiali q o'zg'alish- ning asosiy qismi bo'lib, u qo'zg'algan joyda paydo bo'lib, muskul tolasi ning qo'zg'alm ay qolgan qismlariga tarqaladi va o'tkazilishni ta’minlaydi. Barcha to'qim alar ichki va tashqi muhitdan ta’sirlanish xususiyatiga ega. Shulardan nerv, muskul va bez to'qim alari ta’sirlanish bilan birga qo'zg'aluvchanlik xususiyatiga ham ega. Q o'zg'alish vaqtida harakat qilishdan tashqari, moddalar va energiya almashinuvi jarayonlari ham o'zgaradi. Jumladan, muskullar qisqaradi, nerv hujayralarida biotok (elektr impulslar) hosil bo'ladi, bezlarda esa shira (sekret) ajralishi oshadi. Binobarin, to'qim alar qo'zg'alganida kis- lorod ( 0 2) ko 'p sarf bo'lib, karbonat angidrid (C 0 2) va issiqlik ajralishi oshadi. Natijada to'qim a tinchlik holatidan o'ziga xos faol fiziologik holatga o'tadi. Shunday qilib, qo'zg'aluvchanlik to'qim alarning xossasi bo'lsa, q o'zg'alish ichki yoki tashqi ta’sirotlarga javoban yuzaga kelgan mahsulot (reaksiya) dir. Q o'zg'alish bir joyda qolmasdan, q o 'zg 'aluv - chan to'qim alar bo'ylab tarqaladi yoki o'tkaziladi. Download 24 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling