O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta`lim vazirligi

Klinik  ko‘rinishi.  Yangi  tug‘ilgan  chaqaloqlarda  har  qanday  QIQQning 
o‘ziga xos belgilari quyidagilar: 1) bola umumiy holatining to‘satdan yomonlashib, 
miya  faoliyatining  har  xil  turdagi  pasayishlari  kelib  chiqadi,  ba`zan 
qo‘zg‘aluvchanlikning oshish belgilari paydo bo‘lishi mumkin; 2) yig‘i ifodasining 
o‘zgarishi va ko‘ruvda muloqotning yo‘qotilishi; 3) katta liqildoq bo‘rtib chiqishi 
yoki taranglashishi; 4) ko‘z soqqalarining anomal harakatlari; 5) termoregulyatsiya 
(gipo-  yoki  gipertermiya)  yo‘qolishi;    6)  vegetovistseral  buzilishlar  (sutni  qayt 

 
161 
qilish,  tana  vaznining  patologik  kamayishi,  meteorizm,  ichining  beqaror  kelishi, 
taxipnoe,  taxikardiya,  periferik  qon  aylanishi  buzilishi);  7)  psevdobul’bar  va 
harakat  buzilishlari  sindromi;  8)  talvasalar;  9)  mushak  tonusi  buzilishlari;  10)  avj 
oladigan 
post-gemorragik 
anemiya; 
11) 
metabolik 
buzilishlar 
(asidoz, 
gipoglikemiya,  giperbilirubinemiya);  12)  bosh  miya  tug‘ruq  jarohatining 
kechishini  va  prognozni  og‘irlashtiradigan  somatik  kasalliklar  qo‘shilishi 
(pnevmoniya,  yurak  qon-tomir  etishmovchiligi,  meningit  sepsis,  buyrak  usti  bezi 
etishmovchiligi va b.). 
 
Eslatib o‘tilgan simptomlar va sindromlarning QIQQ bo‘lgan turli bolalarda 
birga uchrashi juda keng miqyosda o‘zgarib turadi, bu bolaning gestatsion yoshiga, 
premorbid  foniga  va  qo‘shilib  keladigan  holatlarga,  QIQQ  egallagan  sathga 
bog‘liq. 
 
Epidural  qon  quyilishlar  kalla  suyaklarining  ichki  yuzasi  bilan  qattiq  miya 
pardasi orasida paydo bo‘ladi va kalla suyagi choklaridan tashqariga tarqalmaydi, 
chunki bu joylarda qattiq miya pardasi bilan zich yopishib ketgan bo‘ladi. epidural 
gematomalar  kala  skeleti  gumbazi  suyaklarining  darz  ketishi  va  sinishlarida 
epidural  bo‘shliq  tomirlari  uzilganda  hosil  bo‘ladi.  epidural  gematomalar 
ko‘pincha  keng  ko‘lamli  tashqi  kefalogematomalar  bilan  birga  qo‘shilib  keladi. 
Klinik  manzarasida  simptomlarning  izchilligi  xos.  Uzoq  davom  qilmaydigan 
“yorug‘lik”  oralig‘idan  (3  soatdan  6  soatgacha)  so‘ng  miya  bosilishi  sindromi 
rivojlanadi,  u  jarohatdan  6-12 soat o‘tgach  keskin bezovtalik paydo bo‘lishi, bola 
ahvolining  yomonlashib,  24-36  soat  o‘tgach  koma  rivojlanishigacha  borishi 
mumkin. Qorachiqning zararlangan tomonda kengayishi (3-4 martaga), fokal yoki 
diffuz  klonik-tonik  talvasalar,  gematoma  joylashgan  tomon  qarshisida  gemiparez, 
asfiksiya  xurujlari,  bradikardiya,  arterial  bosimining  pasayishi  o‘ziga  xos 
simptomlar hisoblanadi. Ko‘ruv nervi so‘rg‘ichlarining dimlanishi tez rivojlanadi. 
Neyroxirurgik davolash talab qilinadi.  
 
Subdural  qon  quyilishlar  kalla  suyagining  plastinalari  siljib  deformatsiya 
bo‘lishida  paydo  bo‘ladi.  YUqori  sagital  va  ko‘ndalang  sinuslariga  qo‘yiladigan 
vena  qon  tomirlari,  miyacha  chodiri  tomirlarining  zararlanishi  sababchi  bo‘ladi. 

 
162 
Subdural  qon  quyilishiar  aksariyat  homila  chanoq  bilan  kelganda  kuzatiladi. 
Odatda,  subaraxnoidal  qon  quyilishi  bilan  birga  uchraydi.  O‘tkir  osti  kechishida 
(klinik  belgilar  jarohatdan  4-14  kundan  so‘ng  yuzaga  chiqadi)  yoki  surunkali 
gematomada  klinik  belgilari  3-4  hafta  o‘tgach  shakllanishi  mumkin.  Bola 
ahvolining  og‘ir-engilligi  qon  quyilishining  joylashgan  o‘rni,  ortib  borishi  sur`ati 
va katta-kichikligiga bog‘liq.  
 
Supratentorial  subdural  gematomada  2-4  kun  ichida  soxta  tinch  davr 
kuzatilishi  mumkin,  so‘ngra  gipertenzion-gidrotsefal  va  dislokatsion  sindromlar 
orta  boradi:  bezovtalik,  liqildoqlarning  taranglashishi  va  bo‘rtib  chiqishi,  boshni 
orqaga  tashlash,  ensa  mushaklari  rigidligi,  kalla  suyagi  choklarining  ochilishi, 
Grefe simptomi, qorachiqning gematoma tomonida kengayishi, ko‘z soqqalarining 
kollateral  gemiparezi  qon  quyilish  tomoniga  burilishi,  talvasali  xurujlar  bo‘lishi 
mumkin.  Gematoma  orta  borgan  sayin  ikkilamchi  asfiksiya  xurujlari  avj  oladi, 
bradikardiya,  vazomotor  buzilishlar  va  termoregulyatsiyaning  o‘zgarishi,  talvasa 
tutqanoqlari, stupor yoki koma bo‘ladi. Neyroxirurgik davolash zarur.  
 
Aniqlanmagan  subdural  gematomada  va  u  yaxshi  kechganda  7-10  kun 
o‘tishi  bilan  gematoma  inkapsulyatsiyasi  ro‘y  beradi,  u  bosilish  va  ishemiya 
sababli  miya  to‘qimasi  atrofiyasini  chaqiradi.  Bu  bosh  miya  tug‘ruq  jarohatining 
oqibati va natijasini belgilaydi.                          
 
Gematomaning  subtentorial  joylashuvida  (miyacha  uzilishi  va  orqa  kalla 
suyagi chuqurchasiga qon quyilishi) Yangi tug‘ilgan chaqaloqning umumiy ahvoli 
tug‘ilish  paytidan  og‘ir,  miya  poyasining  bosilish  simptomlari  orta  boradi:  ensa 
mushaklari rigidligi, emish va yutishning buzilishi, anizokoreya, ko‘zning, boshni 
burishda ham yo‘qolmaydigan chetga qarashi; dag‘al vertikal yoki rotator nistagm, 
ko‘z  olmalarining  “suzishi”  kuzatiladi.  Tonik  talvasa  xurujlari  va  “yumuq 
qovoqlar”  simptomi  bo‘lishi  mumkin  (miyachadagi  kalla  nervlari  V  juft 
retseptorlarining  ta`sirlanishi  hisobiga  ko‘zni  tekshirish  uchun  qovoqlarni  ochib 
bo‘lmaydi).  

 
163 
 
Dinamikada  holsizlik,  rangparlik,  nafas  buzilishi,  bradikardiya  orta  boradi, 
mushak gipotoniyasi ko‘pincha mushak tonusining oshishi bilan almashinadi, gipo 
va arefleksiya paydo bo‘ladi. 
 
Kasallikning  kechishi  diagnostika  va  davolash  o‘z  vaqtida  amalga 
oshirilishiga bog‘liq. Supratentorial gematoma olib tashlanganda 50-80% bolalarda 
oqibati  yaxshi,  qolganlarida  og‘irlik  darajasi  har  xil  nevrologik  buzilishlar  qayd 
qilinadi  (gemisindrom,  gidrotsefaliya,  minimal  tserebral  disfunktsiya  va  b.). 
Miyacha chodiri yirtilgan holatda  Yangi tug‘ilgan chaqaloqlar ilk neonatal davrda 
halok bo‘ladilar. Miyacha chodiri shikastlanmagan subtentorial gematomali Yangi 
tug‘ilgan  bolalarda  oqibat  yaxshi  bo‘lishi  mumkin,  biroq  likvor  yo‘llari 
obstruktsiyasi natijasida gidrotsefaliya rivojlanishi mumkin.  
 
Subaraxnoidal  qon  quyilishlar  meningeal  tomirlar  butunligi  buzilishi 
natijasida  paydo  bo‘ladi.  Qon  quyilishlar  joylashuvi  har  xil,  aksariyat  katta  miya 
yarim  sharlari  tepa-chakka  sohasida  va  miyachada  bo‘ladi.  Subaraxnoidal  qon 
quyilganda  qon  miya  pardalarida  cho‘kib  qolib,  ularni  aseptik  yallig‘lantiradi,  bu 
keyinchalik  miyada  va  uning  pardalarida  chandiqli-atrofik  o‘zgarishlarga, 
mikrodinamik  buzilishiga  olib  keladi.  Qon  parchalanish  mahsulotlari,  ayniqsa 
bilirubin  toksik  ta`sirga  ega.  Subaraxnoidal  qon  quyilishlarning  klinik  belgilari 
meningeal,  gipertenzion  gidrotsefal  sindromlardan,  shuningdek  qon  quyilish 
joylashgan  o‘rniga  ko‘ra  “tushib  qolish”  simptomlariga  bog‘liq.  Klinik  manzara 
tug‘ilishdan  so‘ng  darhol  yoki  bir  necha  kun  o‘tgach  rivojlanadi.  Umumiy 
qo‘zg‘alish  belgilari:  bezovtalik,  “miya”  qichqirig‘i,  uyqu  inversiyasi  ustunlik 
qiladi, bolalar  uzoq vaqtgacha ko‘zini katta ochib  yotadilar,  yuz  qiyofasi  vazmin, 
hushyor yoki havotirli. Giperesteziya, tug‘ma reflekslar kuchayishi, mushak tonusi 
oshishi tufayli salgina ta`sirlanishdan harakat faolligining oshishi kuzatiladi.  
 
Gipertenzion  gidrotsefal  sindrom  boshni  orqaga  tashlash,  talvasaga  tayyor 
holat, lokal va polimorf talvasalar hamda kalla nervlari funktsiyasining yo‘qolishi: 
g‘ilaylik,  burun,  lab  burmalarining  silliqlashganligi,  shuningdek  liqildoqlarning 
bo‘rtib chiqishi, kalla suyagi choklarining qochishi, bosh aylanasining ortishi bilan 
yuzaga  chiqadi.  ensa  mushaklari  rigidligi  1/3  Yangi  tug‘ilgan  chaqaloqlarda 

 
164 
kuzatiladi. ensa mushaklarining rigidligi yo bir necha soat o‘tgach yoki hayotning 
2-3 kunida paydo bo‘ladi. Somatik statusda aksariyat sariqlik, gipo- va ko‘pincha 
hayotning  3-4  kuni  gipertermiya  kuzatiladi,  u  bir  necha  kun  mobaynida  saqlanib 
qolishi mumkin. Anemiya, tana vaznining birmuncha yo‘qolishi mumkin.  
 
Subaraxnoidal  qon  quyilishining  klinik  belgilari  ko‘pincha  nospetsifik  va 
uning birdan-bir belgisi talvasa bo‘lishini hisobga olib (agar qaytalanuvchi bo‘lsa, 
bola  ular  orasida  go‘yo  sog‘lom  bo‘lib  ko‘rinadi),  lyumbal  punktsiya  natijalari 
neonatologik QIQQ bu turi to‘g‘risida fikr yuritadilar. Subaraxnoidal qon quyilishi 
uchun  xos  o‘zgarishlar  likvorda  katta  miqdorda  eritrotsitlarni  topish,  keyinchalik 
esa uning ksantoxromiyasi, oqsil darajasining oshishi (proteinorraxiya), limfotsitar 
tsitoz hisoblanadi.  
 
YAkka  subaraxnoidal  qon  quyilishlarda  prognoz  odatda  yaxshi,  nevrologik 
oqibatlar umuman kamdan-kam bo‘ladi. 
 
Qorinchalar  ichi  qon  quyilishlari  bir  va  ikki  tomonlama  bo‘lishi  mumkin. 
Ul’tratovush  tekshirish  ma`lumotlariga  asoslanib,  L.Pepayl  bo‘yicha,  QIQQ  4 
darajasi farq qilinadi: 1) subependimal qon quyilish, miya qorinchalari ichiga qon 
quyilishi  minimal  bo‘ladi  yoki  bo‘lmaydi;  2)  aniqlangan  QIQQ,  biroq  yon 
qorinchalari  qon  bilan  to‘lmasligi;  3)  batamom  QIQQ  to‘lgan  va  loqal  bitta  yon 
qorinchaning  cho‘zilgani;  4)  QIQQ  hamma  qorinchalar  to‘liq  cho‘zilgan  va  miya 
ichiga  (oq  moddaga)  qon  quyilgan.  QIQQ  yaqqolligiga  ko‘ra  klinik  manzara  har 
xil bo‘lishi mumkin. 60-70% QIQQli bemorlarning “klinik gungligi” aniqlanadi va 
kasallik  qo‘shimcha  tekshirish  usullari  yordamidagina  (takroriy  ul’tratovush 
tekshirishlari, kom’pyuter tomografiyasi) topilishi mumkin.  
 
Quyidagi  holatlar  orqali  o‘tkir  QIQQ  o‘zini  namoyon  qiladi:  1)  sababsiz 
gematokrit pasayishi va anemiya rivojlanishi; 2) katta liqildoq bo‘rtib chiqishi; 3) 
bola  harakat  faolligining  o‘zgarishi;  4)  mushak  tonusi  pasayishi,  emish  va  yutish 
reflekslarining  yo‘qolishi;  5)  apnoe  xurujlarining  paydo  bo‘lishi;  6)  ko‘z 
simptomatikasi  (nigohning  harakatsizligi,  doimiy  gorizontal  yoki  vertikal  rotator 
nistagm,  okulotsefalik  reflekslar  buzilishi,  qorachiqning  yorug‘likka  reaksiyasi 
yo‘qligi);  7)  arterial bosim  pasayishi va  taxikardiya.  Boshqa simptomlar  kamdan-

 
165 
kam  talvasa,  bradikardiya,  gipertermiya,  boshni  orqaga  tashlash,  tonik  pozalar 
kuzatiladi. QIQQ li kasal bolalarda talvasalar metabolik buzilishlar-gipoglikemiya, 
gipokal’tsiemiya,  gipomagniemiya,  gipernatriemiyaga  bog‘liq  bo‘lishi  mumkin. 
Muntazam  o‘tkaziladigan  ul’tratovush  tekshirishlar  ma`lumotlariga  ko‘ra  QIQQ 
60-75%  hollarda  hayotining  dastlabki  30  soatida  rivojlanadi.  Ular  hayotining  3 
kunidan keyin paydo bo‘lishi kamdan-kam uchraydi. 
 
QIQQ  kechishi  va  oqibati  ko‘p  hollarda  bolalarning  gestatsion  yoshiga  va 
qo‘shilib  keladigan  kasalliklariga,  patologik  holatlarga  bog‘liq.  PVQQ 
(paraventrikulyar  qon  quyilishi)  va  SEQQ  (subepindimal  qon  quyilishi)  ya`ni 
QIQQning    I    darajasi)  bolada  oqibatni  belgilamaydi  va  ko‘pchilik  bemorlarda 
oqibatsiz  so‘rilib  ketadi.  QIQQ    III  va  IV  birmuncha  yomon  oqibatlarga  ega  – 
bolalarning  yashovchanligi  tegishilicha  50-70%  va  20-40%  atrofida  bo‘ladi  va 
ularda  miya  qorinchalarining  kengayishi  foizi  yuqori  (50%  foizgacha)  va 
postgemorragik  gidrotsefaliya,  keyinchalik  esa  oyoqlar  spastik  diplegiyalari, 
tserebral  etishmovchilikning  boshqa  turlari  ham  ko‘p  uchraydi.  Ko‘pchilik 
neonatologlar  QIQQ  dan  keyin  qorinchalarning  kengayishi  1/2-2/3  Yangi 
tug‘ilganlarda  hayotininig  1-oyi  oxirida  to‘xtabgina  qolmay,  balki  qayta 
rivojlanishga  uchray  boshlaydi  deb  ta`kidlaydilar.  Agar  kalla  suyagi  ichi 
gipertenziyasi va miya qorinchalarining kengayishi bir oydan oshgan bolalarda avj 
olib  borsa,  neyroxirurgik  yordam  to‘g‘risidagi  masala  hal  qilinadi  (masalan, 
qorinchalar bilan qorin bo‘shlig‘i orasiga shunt qo‘yish). 
 
Miya  ichiga  qon  quyilishlar  oldingi  va  orqa  miya  arteriyalarining  oxirgi 
(terminal)  tarmoqlari  shikastlanganda  vujudga  keladi.  Yirik  va  o‘rta  kalibrli 
arteriyalar  kamdan-kam  shikastlanadi.  Mayda  nuqtasimon  gemmoragiyalarda 
klinik  manzara  kam  yuzaga  chiqqan  va  noaniq  bo‘ladi:  holsizlik,  ovqatni  qayt 
qilish,  mushak  tonusi  va  fiziologik  reflekslarning  buzilishlari,  beqaror  o‘choqli 
simptomlar, nistagm, anizokoriya, strabizm, fokal qisqa muddatli talvasalar, Grefe 
simptomi kuzatiladi.  
 
 Gematomalar  hosil  bo‘lganda  klinik  manzara  birmuncha  aniq  va 
gematomaning  joylashuvi  va  kattaligiga  bog‘liq.  Yangi  tug‘ilganlarning  umumiy 

 
166 
ahvoli og‘ir, nigohi shuursiz, aksariyat “ochiq ko‘zlar” simptomi kuzatiladi, diffuz 
mushak  gipotoniyasi,  gipo-  yoki  arefleksiya  xos.  Odatda  o‘choqli  simptomlar: 
qorachiqlar kengaygan (ba`zan gematoma tomonida kengroq), g‘ilaylik, gorizantal 
yoki  vertikal  nistagm,  ko‘z  olmalarining  “suzuvchi”  harakatlari,  emish  va 
yutishning  buzilishlari  bo‘ladi.  Pay  reflekslari  sustlashgan,  biroq  qon  quyilishiga 
qarama-qarshi 
tomonda 
oshishi 
mumkin. 
Bolalar 
umumiy 
ahvolining 
yomonlashuvi miya shishi oshib borishiga bog‘liq.  
 
Chuqur  miya shishining klinik ko‘rinishi diffuz mushak gipotoniyasi, emish 
va  yutishning  yo‘qligi  bilan  harakterlanadi.  Vaqti-vaqtida  kuchayadigan  yoki 
sustlashadigan  ingrash  qayd  qilinadi.  Tug‘ma  reflekslardan  ba`zan  faqat 
changallash  saqlanib  qolgan,  u  simmetrik  yoki  asimmetrik  (zararlangan  tomonda 
kuchayishi) bo‘lishi mumkin. Faqat og‘riq ta`surotlariga reaksiya sust bo‘ladi, bola 
deyarli  ovozini  chiqarmay  yig‘laydi.  Uyquchanlik  orta  boradi,  uyqu  yuzaki, 
bezovtalik bilan o‘tadi. Ana shu asnoda gorizantal nistagm, g‘ilaylik, anizokariya, 
takroriy,  ayniqsa  klonik  talvasalar  paydo  bo‘ladi.  Keyinroq  bradikardiyaga 
o‘tadigan tonik talvasalar qo‘shilishi mumkin.  
 
YUz terisida va ko‘krakda tomirli dog‘lar, nafas aritmiyasi, apnoe xurujlari 
paydo  bo‘ladi.  Ko‘z  tubida  mayda  nuqtali  qon  quyilishlar,  to‘r  parda  shishi 
aniqlanishi  mumkin.  TSerebrospinal  suyuqlikda  patologik  o‘zgarishlar,  odatda 
bo‘lmaydi, biroq uning bosimi oshishi kuzatiladi.  
 
Petexial  gemorragiyalar  Yangi  tug‘ilgan  bolalarni  kamdan-kam  hollarda 
o‘limga  olib  keladi;  gemorragiyalar  oqibatlarsiz  so‘rilib  ketishi  mumkin,  biroq 
ayrim bolalarda keyinchalik MNS organiq zararlanish belgilari topiladi.  
 
Kechishi.  Bosh  miya  tug‘ruq  jarohatlarining  quyidagi  kechish  davrlari  farq 
qilinadi:  
•
 
o‘tkir  (7-10 kun,  ba`zan 1 oygacha);   
•
 
o‘tkir  osti  (ilk  tiklanish 3-4 oygacha, ba`zan 6 oygacha); 
•
 
kechki tiklanish davri (4-6 oydan 1-2 yilgacha). 
 
Bosh  miya  tug‘ruq  jarohatining  o‘tkir  davrida  oy-kuni  yetib  tug‘ilgan 
bolalarda 4 fazani ajratish mumkin. 1-faza uchun lens qo‘zg‘alishi, sedativ davoga 

 
167 
tolerantlik,  qon  aylanishi  markazlashuvi,  giperventiliyatsion  sindrom,  oliguriya, 
gipoksemiya,  metabolik  asidoz  xos.  2-fazaga  o‘tish  MNS  pasayib  ketishi,  o‘tkir 
yurak  qon-tomirlar  etishmovchiligi  shish-gemorragik  sindrom  bilan;  periferik 
shishlar  va  sklerema  paydo  bo‘ladi.  3-fazada  nafas  a`zolari  zararlanishi 
(interstitsial  shish,  bronxobstruktiv  sindrom),  yurak  etishmovchiligi  saqlanib 
qoladi,  koma  rivojlanadi.  Tiklanish  (4)  fazasida  mushak  gipotoniyasi  yo‘qoladi, 
Yangi  tug‘ilgan  chaqaloqlarning  fiziologik  reflekslari  ta`sirlanishiga  emotsional 
reaksiya paydo bo‘ladi. Asta-sekin nafas buzilishlari, yurak etishmovchiligi va suv 
-  elektrolit  buzilishlar  yo‘qoladi.  Bosh  miya  tug‘ruq  jarohatining  o‘tkir  davrida 
aksariyat infeksion kasalliklar rivojlanadi.  
Muddatiga  yetmay  tug‘ilgan  chaqaloqlarda  QIQQ  o‘tkir  davrda  quyidagi 
variantlar bo‘yicha kechishi mumkin;  
1) simptomlarsiz yoki noaniq kam klinik manzara bilan,  
2) nafas buzilishlari ustunligi bilan, apnoe xurujlari bilan;  
3)  MNS  faoliyatining  pasayishi  sindromining  ustunligi  bilan;  (mushak 
gipotoniyasi, adinamiya, giporefleksiya, noemotsional yig‘i yoki yo‘qligi, emish va 
yutish  reflekslarining  uzoq  vaqtgacha  bo‘lmasligi,  gipotermiyaga  moyillik,  qayt 
qilish, qusish, apnoe va bradikardiya xurujlari va b.  
a) 
oshgan 
qo‘zg‘aluvchanlik 
sindromining 
ustunligi 
(umumiy 
qo‘zg‘oluvchanlikning  oshishi,  mushak  gipertoniyasi  yoki  distoniyasi, 
giperefleksiya,  keng  ko‘lamli  tremor,  yuqori  asidoz,  talvasalar),  o‘choqli 
simptomatika  (grefe  simptomi,  spontan  vertikal  nistagm,  kuchli  va  doimo 
yaqinlashadigan  g‘ilaylik,  “botayotgan  quyosh”  simptomi,  fokal  talvasalar  va  b.), 
tug‘ma 
avtomatizm 
reflekslarining 
qisman 
yoki 
batamom 
yo‘qolishi, 
gipertenizion-gidrotsefal sindrom.  
Davolash. QIQQ bo‘lgan Yangi tug‘ilganlar uchun: muhofaza tartibi (insul’t 
bo‘lgan  kattalarnikiga  o‘xshash)  –  tovush  va  yorug‘lik  ta`sirlari  kuchini 
kamaytirish,  ko‘riklarni  avaylab  o‘tkazish,  yo‘rgaklash  va  har  xil  muolajalar 
o‘tkazishda  ehtiyotlash;  og‘riqli  muolajalarni  cheklash;  sovqotishning  ham,  qizib 
ketishning  ham  oldini  oladigan  “haroratdan  himoyasi”,  onaning  bola 

 
168 
parvarishidagi  ishtiroki.  Bola  och  qolmasligi  kerak.  Bolalarni  holatiga  qarab 
ovqatlantiriladi: parenteral, yo zond orqali, doimiy transpilorik yoki martalik yoki 
shishachadan.  QIQning  birinchi  kunlari  ko‘krak  tutish  ham,  shishachadan 
ovqatlantirish  ham  bola  uchun  og‘irlik  qiladi.  Parenteral  ovqatlantirishda  ritm 
muhim,  bu  hajm  oshib  ketishini  va  gipertenziyaning  oldini  oladi,  ikkinchi 
tomondan  gipovolemiya,  gipotenziya,  suvsizlanish,  giperyopishqoqlikka  yo‘l 
qo‘ymaydi.  
Hayot  faoliyatining  asosiy  ko‘rsatkichlarini  monitorlash  g‘oyat  muhim: 
arterial  bosim  va  pul’s,  nafas  olishlar  soni  va  tana  harorati,  diurez,  tana  vazni  va 
kiritilgan  suyuqlik  miqdori,  gemoglabin  oksegenatsiyasi  va  qonda  karbonat 
angidrid  gaziga  (rSO
2
)  baho  berish,  qator  biokimyoviy  qon  ko‘rsatkichlari  KOS, 
glikemiya,  natriemiya  va  kaliemiya,  azotemiya,  kal’tsiemiya.  Arterial  giper-  va 
gipotenziyaga,  gipoksemiya  va  giperkapniyaga  yo‘l  qo‘ymaslik  (qon  rSO
2
  simob 
ustuni hisobida 55 mm dan yuqori bo‘lmasligi), gipoglikemiya (talvasalar QIQQni 
kuchaytirishi  mumkin  va  giperglikemiya,  gipernatriemiya  va  giponatriemiya, 
gipokal’tsiemiya.  Parenteral  ovqatlantirishda  kateterlar  trombozining  oldini  olish 
uchun geparin ishlatmaslik kerak, chunki uning hatto kichik dozalari ham (soatiga 
1-2  TB/kg)  QIQQ  xavfini  kuchaytiradi.  Shunday  qilib,  QIQQ  bolalarni 
davolashning  asosi  –  quvatlaydigan,  simptomatik  davolashdir.  Medikamentoz  va 
boshqa davo qo‘shilib kelgan patologiya harakteriga, qon ketish og‘irligi va joyiga 
bog‘liq. 
Tez  avj  oladigan  subdural  gematomalar,  orqa  kalla  suyagi  chuqurchasiga 
qon  quyilishlar  holatlarida  xirurgik  davolash  zarur.  Ko‘pincha  tegishlicha 
nazoratda  (UZI) subdural  gematomaning so‘rib olish operatsiyasi  bajariladi.  Agar 
QIQQ bemorda Yangi tug‘ilgan chaqaloqlarning gemorragik kasalligi yoki sarflash 
koagulopatiyasi  belgilari  bo‘lganda  Yangi  muzlatilgan  plazma  quyiladi.  QIQQ  li 
hamma  bolalarga  eskicha  usulda  plazma  quyish  tavsiya  qilinmaydi.  Faqat  QIQQ 
bo‘yicha medikamentoz davo o‘tkazilmaydi.  
QIQQli  bemorlarda  IVL  o‘tkazish  ayniqsa  murakkab.  Gipoksemiya  yoki 
giperkapniyaga  quymay  qat`iy  ventilyatsiya  ko‘rsatkichlaridan  qochish,  IVL 

 
169 
ko‘rsatkichlarini bolaning mustaqil ritmiga moslashtirib, bolani qunt bilan kuzatib, 
“bolani apparat bilan kurashishiga” yo‘l qo‘ymaslik juda muhim. 
Profilaktikasi. Avvalo bu bolaning vaqtidan oldin tug‘ilishining oldini olish 
va QIQQ yuqori xavf omillari hisoblangan hamma holatlarning oldini olish va faol 
davolashdan  iborat.  Adabiyotlarda  QIQQ  soni  va  og‘irligini  birmuncha 
kamaytirish foydasiga dalillar keltirilgan. Onaga tug‘ruqdan oldin fenobarbital, K-
vitamini,  piratsetam  tayinlash,  shuningdek  chaqaloqqa  hayotining  birinchi 
kunlarida indometatsin yoki ditsinon kiritish shular qatoriga kiradi. 
 
Ambulatoriya  sharoitida  markaziy  nerv  tizimining  perinatal  jarohatlanishi 
bo‘lgan bolalarni olib borish taktikasi 
Pediatr  markaziy  nerv  tizimida  perinatal  zararlanishi  bo‘lgan  bolalarni  ikki  yil 
mobaynida  har  oy  kuzatib  boradi.  Nevropatolog  tamonidan  1  oyligida,  bola 
haetining 1-chi yilida har 3 oyda, ikkinchi yilida har 6 oyda ko‘ruvdan o‘tkaziladi.  
Ko‘z shifokori tomonidan dastlab 1 oyda, bola haetining 1-chi yilida, keyinchalik 
ko‘rsatmaga binoan ko‘ruvdan o‘tkaziladi.  
Audiologik  skrining  1  oyligida,  otolaringolog  ko‘ruvidan  1,  4,  6,  12  oyligida, 
keyinchalik ko‘rsatmaga binoan o‘tadi. 
   Neyrosonografiya  1  yilda  1  marta,  umumiy  qon  tahlili  yiliga  2  marta,  umumiy 
peshob  taxshili  yiliga  1  marta,  qonning  bioximiyaviy  taxlili  (glyukoza,  Sa, 
bilirubin  miqdori,  ishkoriy  fosfotaza  faolligi  va  h.k)  ko‘rsatmaga  binoan 
topshiriladi. 
   Orka  miya  shikastlanishiga  shubha  tug‘ilganda  umurtqa  pog‘onasining  bo‘yin 
qisilib rentgenologik tekshiriladi. Komp’yuter tomografiya va MRT parenximatoz 
qon quyilishiga shubha bo‘lganda qilinadi. 
 
   Reabilitatsiya: 
- himoyalovchi rejim; 
- klinik sindromlarga ko‘ra medikamentoz davolash: 

 
170 
(V  guruhiga  kiruvchi  vitaminlar,  degidratatsion  terapiya,  miyada  qon  aylanishini 
yaxshilaydigan nootrop moddalar). 
- uqalash. 
- suzish. 
- perinatal orqa miya patologiyasi bor bemorlarni davolashda fizioterapiya etakchi 
o‘rinni egallaydi. Vertebrobazillyar qon aylanishini yaxshilovchi  
0,5 - 1%li nikotin kislotasi eritmasi bilan elektroforez o‘tkazishga ko‘rsatma bor. 
- kinezoterapiya; 
- musiqa bilan davolash. 
- aromaterapiya; 
- quruq immersiya.