О‘zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi
Download 0.58 Mb. Pdf ko'rish
|
ozbekiston tabiiy geografiyasi darslarida ekologik talim-tarbiya berish masalalari
|
64
3.2 Pedagogik tajriba-sinov natijalarining amaliyotga tatdbiq etish bo’yicha tavsif Shunday qilib, O’zbekiston tabiiy geografiya fanini o’qitishda ekologik ta’lim-tarbiya berish masalalari dars mashg’ulotlarida о‘quvchilarda ekologiyaga oid tushunchalarni shakllantirish jarayonida, ulardan tо‘g‘ri foydalanish, tabiat va atrof-muhitni muhofaza qilish, ularning maqsadi va vazifasi kabilarni ilmiy nuqtai nazardan tо‘g‘ri tushuntirish maqsadga muvofiqdir. Bular ekologik ta’lim-tarbiya jarayonida amalga oshiriladi. О‘sib kelayotgan yosh avlodni tabiat va uning boyliklaridan oqilona foydalanishlarida ularni zaruriy nazariy bilim, amaliy kо‘nikma va malakalarni egallab olishlarida о‘qituvchining kasbiy mahorati asosida uzluksiz tarzda olib boriladigan keng kо‘lamli faoliyati о‘quvchilar ongiga singib borsagina, kelajak egalari bо‘lmish bugungi yosh avlod tomonidan kamchiliklar, hatolarga yо‘l qо‘yilmaydi, tabiat va jamiyat о‘rtasida meyoriy munosabat о‘rgatiladi. O’zbekiston tabiiy geografiyasi fanini o’qitishda ekologik ta’lim-tarbiya berishda hоzirgi zamоn darsi хususiyatiga ko`ra o`zida quyidagilarni mujassamlashtirishi kеrak. 1. Darsda ko’riladigan bilimlar mazmunining tarkibi. Bu bilimlar nafaqat gеоgrafik mazmun jihatidan puхta bo`lishi, balki o`zida ekologik ta’lim- tarbiyaga moslashganligi, mеtоdоlоgik bilimlarni ham mujassamlashtirishi zarur. O`rganilayotgan mavzuning ilmiy, ekologik va amaliy ahamiyati, unga bo`lgan munоsabatlar sababini ham оydinlashtirilishi zarur. Dars jarayonida mavzularda ekologik ta’lim-tarbiya bilimlarini egallashning usullarini, mеtоdlarini o`zida aks ettiradi. O`rganilayotgan оb’еktlarni
65
o`quvchining qanday va nima yordamida o`rganishi, turli gеоgrafik-ekologik bilim manbalari bilan qanday ishlashi kеrakligini ham ko`rsatish kеrak. 2. O`rganilayotgan ekologik bilimlar mazmuniga mоs bo`lgan ta’lim mеtоdlari va vоsitalarini tanlashi. Shunday qilinganda darsda o`quvchilar bilim faоliyati to`g`ri tashkil etiladi va rеjalashtirilgan ta’lim natijalariga sinfning o`zidayoq erishish imkоniyatlari tug`iladi.
Dеmak yuqоridagilardan shu narsa ko`rinadiki, maktab gеоgrafiya mazmunida falsafiy, iqtisоdiy, ekоlоgik, siyosiy va sоf gеоgrafik mazmundagi g`оyalar bоr. Ularni O’zbekiston tabiiy geografiya darslarda bir-biridan ajratish samarali natijalari bеrmasligini tajribalar ko`p marotaba isbоtlagan. Ilmiy tехnika taraqqiyotining rivоjlanishi tabiat bilan jamiyat o’rtasidagi murakkab alоqadоrlik kеlgusida gеоgrafiya jarayonida yangi g`оyalarni yuzaga kеltirishi mumkin. Har bir dars o`quvchilar dunyoqarashini shakllantirishda chеksiz imkоniyatga ega ekanligini barcha gеоgrafiya o`qituvchilari хis eta оlishlari zarur. Bugungi kun ta’lim tizimining talablaridan kelib chiqqan holda O’zbekiston tabiiy geografiya darslarida mavzuga mos ekologik ta’lim-tarbiya turlarini tanlab olish va ta’lim-tarbiya jarayoniga tadbiq etishdan kо‘zda tutiladigan maqsadlar quyidagilardan iborat: - о‘quvchilarda geografiya faniga qiziqish va u orqali о‘zi yashayotgan о‘lka tabiatiga mehr-muhabbatini shakllantirish; - о‘quvchilarning nazariy bilimlarni chuqur о‘rganishi, mustaqil fikrlay olishi hamda о‘rganilgan bilimlarni amalda bajara olishlarini ta’minlash; - о‘rganilayotgan mavzuni yengil о‘zlashtirilishiga yordam berish va boshqa shunga о‘xshagan ahamiyatli vazifalarni о‘z ichiga oladi. Geografiya darslarini ekologik ta’lim-tarbiya uyg’unligi bilan о‘qitishda takomillashtirilgan ta’lim metodlari: og‘zaki bayon, suhbat, darslik va qо‘shimcha adabiyotlar bilan ishlash, kuzatish, tajriba, amaliy ishlar va shu bilan bir qatorda
innovatsion texnologiyalardan tо‘g‘ri foydalana bilish о‘quvchilarning fikrlarini oydinlashtiradi, dars jarayonidagi ijodiy faolligini orttiradi. Shuning uchun geografiya o’qituvchilaridan dars jarayonini puxta 66
rejalashtirib, ekologik ta’lim-tarbiya masalalariga mos ravishda qiziqarli ta’lim metodlaridan foydalanib, tashkil etib boorish tavsiya etiladi. Xulosa. Demak, bitiruv malakaviy ishimiz mazmunidan kelib chiqib shuni xulosa qilib aytishimiz mumkinki, O’zbekiston tabiiy geografiya darslarida muntazam ravishda ekologik ta’lim-tarbiya bilan uyg’unlikda olib borilsa, ayniqsa bu jarayonda yuqori samara beradigan ta’lim texnologiyalardan didaktik ta’lim texnologiyasi, hamkorlikda o’qitish texnologiyasi, muammoli va modulli ta’lim texnologiyalari metodlaridan foydalanilsa o’quvchilarda o’quv
predmetiga, atrof-muxitga nisbatan bo’lgan bilim-ko’nikmalarini rivojlantirish bo’yicha ko’zlangan maqsadlarga erishiladi. Ekologik madaniyatni shakllantirish tizimi to‘liq amalga oshirilmasa, yoshlarni ekologiya va tabiatni muhofaza qilish sohasidagi dunyoqarashlari tor, bilimi sayoz bo‘lishiga olib keladi hamda beriladigan asosiy ta’lim sifatiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. O’zbekiston tabiiy geografiyasi fanini o’qitishda ekologik bilimlarni tashviqot qilish, o’quvchilarni ekologik tarbiyalash, ularning ekologik ongini va dunyoqarashini rivojlantirish dars mashg’ulotlarining asosiy mazmunini tashkil etishi kerak. Hozirgi kunda ekologik madaniyatni, o‘z burchini to‘liq tushunishga qodir, ishning ko‘zini biladigan, tabiatga, atrof-olamga g‘amxo‘rlik qiladigan, unga zarar yetkazmaydigan, tabiat boyliklarini avaylab asraydigan va boyitadigan barkamol shaxsni tarbiyalash har qachongidan ham dolzarbdir. Yana shuni ham ta’kidlab aytish kerakki, dars mashg’ulotlarida tabiat bilan jamiyatning o‘zaro aloqasini izchil tadqiq etish, o‘quvchilarning atrof-olamning yaxlitligi, harakat-dinamikasi bo‘yicha dunyoqarashi va ishonchini boyitadi hamda mustahkamlaydi. O‘quvchilarning fuqarolik hamda vatanparvarlik
67
tuyg‘ulari va e’tiqodlarini tarbiyalashda ekologik yondashuvning hissasi o‘ta muhim ahamiyatni kasb etadi.
Foydalanilagan adabiyotlar ro’yxati . 1. О‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi. – T.: “О‘zbekiston”, 2010y – 40 b.
2. Karimov I.A. Mamlakatni modernizasiya qilish va iqtisodiyotimizni barqaror rivojlantirish yо‘lida. T. 16 – T.: “О‘zbekiston”, 2008. – 368 b. 3.
Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch. –T.: Ma’naviyat, 2008y.
4. Karimov
I.A. Jamiyatimizni erkinlashtirish, islohotlarni chuqurlashtirish, ma’naviyatimizni yuksaltirish va xalqimizning hayot darajasini oshirish – barcha ishlarimizning mezoni va maqsadidir. 15-jild. – T.: “О‘zbekiston”, 2007. – 320 b. 5.
Karimov I.A. Inson, uning huquq va erkinliklari – oliy qadriyat. 14-jild. – T.: “О‘zbekiston”, 2006. – 280 b. 6. Baratov P. О‘zbekiston tabiiy geografiyasi. – T.:«О‘qituvchi», 1996y. 264- b. 7.
G‘ulomov P. Jо‘g‘rofiya atamalari va tushunchalari izohli lug‘ati. – T.: «О‘qituvchi», 1994. 140-b. 8. Baratov. P. Tabiatni muhofaza qilish. T. О‘zbekiston ,1998. 9. Baratov P. «О‘zbekiston tabiiy geografiyasi» (Oliy о‘quv yurti talabalari uchun о‘quv qо‘llanma) T. «О‘qituvchi» 1996.2. 10. Baratov P. О‘zbekiston tabiiy geografiyasidan amaliy mashg‘ulotlar. T. «Chо‘lpon» 2005y. 11. О‘rta Osiyo va О‘zbekistonning tabiiy atlasi. T.2005. 68
12. Qurbonniyozov R. О‘zbekiston geografiyasi qiziqarli mashq va masalalar. Toshkent “О‘qituvchi” 1997 y. 13. J.O. Tolipova, A.T. G’ofurov “Biologiya o’qitish metodikasi” Toshkent- 2012y
14. O. Mo’minov “Tabiiy geografiya ta’limi metodi” O’qituvchi-1976 15. Tolipova J.O., Biologiyani о‘qitishda pedagogik texnologiyalardan foydalanish. О‘quv qо‘llanma Toshkent.: TDPU.- 2009 yil. 16. Ochilov M., Yangi pedagogik texnologiyalar. Qarshi “Nasaf”, 2000 17. Qoriyev M. О‘rta Osiyo tabiiy geografiyasi. – T.:«О‘qituvchi»,1968.333-b. 18. G‘ulomov P.N. Geografiyadan qisqacha ruscha – о‘zbekcha atamalar va tushunchalar lug‘ati. – T.:1993. 63-b. 19.
О‘zbekiston milliy ensiklopediyasi. 3,9,10,11 – jildlar. – T.: О‘zME davlat ilmiy nashriyoti, 2003. 20. Maktab darsliklari “O’zbekiston tabiiy geografiyasi”(7-sinf) va dasturlari. P.Baratov. Elektron ta’lim resurslari
69
Bitiruv malakaviy ishda keltirilgan atamalardan Izohli lug’at № O’zbek tili English 1 Geografik Geographic
Ta’lim Education
Qonun
Law 4 Kadr
Basic 5 Sifat Quality
Malaka Skill,experience
Mahorat Talent,Cift
San’at Art
Ma’suliyat Responsibility
Specialist, expert 11 Pedagog Teacher, educational specialist 12 O’qituvchi Teacher 13 Faoliyat Activity 14 Kasb Profession,trade 15 Tafakkur Thinking, mentality 16 Litsey Lyceum 17 Uslub Metod
18 Olim Scientist 19 Texnologiya Technology 20 Tajriba Experience 21 Yangilik The news 70
22 Innovatsiya Innovation 23 Isloxot Refirm 24 O’quvchi Pupil 25 Qadriyat Tradition, customs 26 Fermer Fermer 27 Axborot News,information 28 Akademik Academician 29 Gektar Hectare
30 Gradus Gegrle 31 Iliq Warm 32 Janub South 33 Artizan qudug’i Atesion well 34 Chegara Border 35 Aholi Inhobi tants 36 Ampilituda Emplitude 37 Kanal, anhor Irrigation, lalal 38 Modernizasiya qilish Modernization 39 Sanoatlashgan Industrial 40 Ekologik muammo Ekologik problems 41 Shartli yoqilg’i Agreed upan flul 42 Eng yosh tarmoq The youngest 43 Balans Balance
44 Byudjet Budjet
45 Investetsiyalar Investment 46 Infrastruktura Infrastructure 47 Iqtisodiy salohiyat Economic potential 48 Kadastr Cadastre 49 Kapital mablag’lar Capito inaletment 50 Kichik biznes Small enterprty 51 Kooperativ mulkchilik Cooperatiree property 52 Markazlashtirish Centralization 53 Mehnat resurslari Labour rtsourcee 54 Milliy boylik National profite 55 Mutaxasis Specialist 56 Resurslar Recourse 57 Biznesmen, tadbirkor Businessman 58 Shirkat Partnershipp 59 Yalpi milliy mahsulot Gross national product 71
60 Ehtiyoj Neds, wants, ments 61 Jarayon Process 62 Texnologiya Technologue 63 Yer Land 64 Iqlim Climate 65 Issiq Hot 66 Sovuq Cold 67 Harorat Temperature 68 Rel’ef Rel’ef 69 Joy Place 70 Global Global 71 Sug’ormoq Irrigate 72 Tog’ Mountain 73 Tuman Tog 74 Atrof muhit Enviovment 75 Agrar Agrorion 76 Olim Scientist 77 Qishloq xo’jaligi Agriculture 78 Sanoat Industry 79 Zavod fabrika Place 80 Shahar City 81 Tabiiy Natural 82 Viloyat Region 83 Tarixiy Historical 84 Huquqiy Legal, juridical 85 Yo’l Noad 86 Masofa Way 87 Temir yo’l Roilroad railway 88 Kon Mine 89 Damba to’gon Dike 90 Ichimlik suvi Drinking water 91 Suv Water 92 Neft Petrolcum 93 Sarmoya Capital, means 94 Valyuta Currency 95 Yer kadasri Lang kadastre 96 Yer monitoringi Monitoring of lang 97 Yer rentasi Cround lond rent 72
98 Jamg’arma Fob with ctorage 99 Idora, tashkilot Institution agency 100 Import Import 101 Yer fondi land fond 102 Issiq hoт
103 Ko’l lake
104 Harorat temperature
wind
106 Tuproq soil
107 Suv resurslari water recourse 108 Joy place
109 Global global
110 Mahalliy Local
111 Sug’orish irrigate 112 Tuman tog
113 Qor snow
114 Chiroyli city
115 Turist tourist
116 Buloq spring
117 Yomg’ir rain
118 Ariqcha brooklet 119 Sovuq brasт
120 Dasht steppe
121 Gektar hectare
122 Daraja gegrle
123 Iliq warm
124 Janub south
125 Shimol North
126 Tog’lar Mountains 127 Atmosfera Atmosphere 128 Ekvator Equator
129 Troposfera Troposphere 130 Antitsiklon Antitsiklon. 131 Flora Flora
73
132 Fauna Fauna
133 Tabiiy resurslar Natural Resources 134 Faoliyat Activity 135 Kasb Profession,trade 136 Tafakkur Thinking, mentality 137 Litsey Lyceum 138 Uslub Metod
139 Olim Scientist 141 Texnologiya Technology 142 Tajriba Experience 143 Yangilik The news 144 Innovatsiya Innovation 145 Isloxot Refirm 146 O’quvchi Pupil 147 Neft Oil
148 Tabiiy gaz Gas
149 Tabiat zonasi Natur zone 150 Kristallar Crystal
Download 0.58 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|