O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi X. Q. Nomozov, sh. M. Turdimetov

Qо‘ng‘ir tusli tog‘ о‘rmon tuproqlarining ayrim fizikaviy va suv 
xossalari (301-kеsma, 1959-y, Ya.M. Nosirov, Ugom tog‘i, 
Qaynarsoy qiyaligi) 
42-jadval 
 
Chuqur-
lik, sm 
Hajm 
og‘ir-
ligi, 
gm/sm
3
 
Maksi-
mal 
gigros-
kopiklik 
Sо‘lish 
namligi 
Dala 
nam-
ligi 
Suvga chidamli 
agrеgatlar 
>1 
mm 
1-
0,25 
mm 
>0,25 
mm 
0,5-6 
0,92 
8,9 
13,4 
22,4 
69 
11 
80 
6-20 
0,96 
7,6 
11,4 
19,6 
56 
19 
75 
20-41 
1,08 
6,9 
10,4 
16,7 
28 
34 
62 
41-105 
1,36 
6,5 
9,7 
16,9 
11 
34 
45 
105-125 
1,33 
5,7 
8,6 
15,5 
2 
21 
23 
125-165 
1,20 
5,7 
8,5 
15,5 
4 
28 
32 
 
 
 

---

169 
Tog‘li qо‘ng‘ir tusli о‘rmonli tuproqlarda gumus, azot, fosfor va 
kaliy miqdori 
43- jadval 
Qat-
lam 
 
Chu-
qur-
ligi, 
sm 
 
Gu-
mus, 
% 
Azot, 
% 
С:N 
Р
2
О
5
 
К
2
О 
yalpi,% hara-
kat-
chan, 
mg/kg 
yalpi,% harakat-
chan, 
mg/kg 
2-kеsma, 1965-y, Ugom tog‘i 
А
1
0-7 
6,15 0,322 11,1 0,171 
77,6 
2,35 
602,5 
А
2
 
7-40 
2,77 0,156 10,3 0,135 
16,2 
2,51 
377,4 
В
1
 
40-71 1,22 0,084 8,4 0,100 
11,8 
2,57 
285,5 
В
2
71-120 0,88 0,060 8,5 0,109 
12,0 
2,31 
225,0 
В
2
120-170 0,62 0,047 7,6 0,127 
9,9 
2,26 
183,4 
В
3
170-226 0,52 0,047 7,2 0,129 
9,6 
2,31 
172,8 
Qо‘ng‘ir tusli tog‘ о‘rmon tuproqlari tarkibidagi gumus, 
azot, fosfor va kaliyning yalpi miqdori 
44-jadval 
Chu-
qurlik, 
sm 
Gumus, 
t/ga 
Azot, 
t/ga 
Р
2
О
5
 
К
2
О 
yalpi,
t/ga 
harakatchan, 
kg/ga 
yalpi,
t/ga 
harakatchan, 
kg/ga 
2-kеsma 
0-30 
126,84 7,00 5,43 
98,36 
96,21 
1591,32 
0-100 262,73 15,84 17,15 
230,02 
355,02 
4472,79 
4- kеsma 
0-30 
177,83 9,51 6,53 
163,36 
83,54 
2026,82 
0-100 345,36 18,93 19,83 
272,45 
323,30 
4423,65 

---

170 
Qо‘ng‘ir tusli tog‘ о‘rmon tuproqlari tarkibidagi-eruvchan 
tuzlar va karbonatlar miqdori (2-kеsma, 1965 y),% 
45-jadval 
 
Qatlam Chuqur-
lik, sm 
Quruq 
qoldiq, 
% 
Ishqoriylik 
 
Сl
- 
 
SO
4
-- 
 
CO
2
 
Gips 
SO
4
 
СО
3
-- 
НСО
3
-- 
А
1
0-7 
0,094 
- 
0,039 0,003 0,006 0,72 
- 
А
2
 
10-20 
0,062 
- 
0,020 0,003 0,013 0,51 
- 
А
2
 
30-40 
0,064 
- 
0,018 0,003 0,012 0,49 
- 
В
1
 
45-55 
0,038 
- 
0,013 0,003 0,012 0,45 
- 
В
2
 
71-81 
0,048 
- 
0,012 0,003 0,012 0,61 
- 
В
2
 
100-110 
0,046 
- 
0,029 0,007 
- 
0,64 
- 
В
3
 
180-190 
0,036 
- 
0,020 0,001 0,008 0,66 
- 
Qо‘ng‘ir tusli tog‘ о‘rmon tuproqlari 
singdirish komplеksining tarkibi 
46-jadval 
 
 
Qat- 
lam 
 
Chu-
qur-
lik, 
sm 
100 g tuproqda 
mg·ekv 
hisobida 
Jami 
sing-
diril-
gan 
ka-
tion-
lar 
miq-
dori 
Jami 
 
Са

 
 
Mg

 
 
K
+ 
 
Na
+ 
 
Са

 
 
Mg

 
 
K
+
 
 
Na
+
 
2-kesma 
А
1
0-7 15,22 2,47 1,28 0,09 19,06 79,85 12,96 6,72 0,47 
А
2
10-20 11,73 3,62 0,90 0,09 16,34 71,80 22,16 5,51 0,53 
А
2
30-40 12,72 1,73 0,84 0,09 15,38 82,71 11,25 5,47 0,57 
В
1
45-55 13,47 2,71 0,77 0,09 17,04 79,05 15,91 4,52 0,52 

---

171 
46-jadvalning davomi
В
1
71-81 17,46 2,55 0,64 0,13 20,78 84,03 12,23 3,08 0,61 
В
2
 
100-
110 
16,97 3,29 0,51 0,13 20,90 81,20 15,75 2,45 0,40 
В
2
 
180-
190 
17,46 4,77 0,33 0,13 22,69 76,96 21,03 1,46 0,55 
В
3
 
235-
245 
17,71 0,74 0,33 0,09 18,87 98,96 3,93 1,75 0,46 
ВС 260-
270 
17,96 0,25 0,33 0,09 18,63 96,41 1,35 1,78 0,46 
Qо‘ng‘ir tusli tog‘ о‘rmon tuproqlari loyli 
fraksiyasining yalpi kimyoviy tarkibi ( 4-kеsma, Ugom tog‘i) 
47-jadval 
Qatl
am 
Chu
qur-
lik, 
sm 
SiO
2
 
Fe
2
O
3
 
Al
2
O
3
 
P
2
O
5
 
Ca
O
 
MgO
 
K
2
 O
 
Na
2
 O
 
TiO2
 
M
nO
 
SiO
2
 
R
2
O
3
 
SiO
2
 
Al
2
O
3
 
SiO
2
 
P
2
O
5
 
А 
2-12 
50,5
6 
11,2
4 
23,6
7 
0,55 2,52 3,37 4,64 0,60 0,82 0,08 
2,7 
3,5 
12,0 
А
2
 
15-25 
57,7
6 
12,1
9 
24,1
5 
0,30 2,52 3,83 4,32 0,39 0,81 0,24 
2,8 
3,6 
10,8 
В
1
 
40-50 
52,1
3 
12,7
8 
24,5
6 
0,20 2,05 3,81 4,15 0,35 0,77 0,48 
2,8 
3,5 
10,8 
В
2
 
70-80 
51,2
9 
12,6
6 
25,7
8 
0,20 1,88 3,77 3,98 0,29 0,75 0,47 
2,7 
3,3 
10,6 
В
2
 
100-
110 
52,0
0 
12,8
0 
24,5
4 
0,19 
1,66 
3,87 
3,72 
0,31 
0,74 
0,25 
2,7 
3,5 
10,8 
С 
210-
220 
53,7
0 
12,2
1 
22,4
0 
0,19 1,48 4,08 3,75 0,50 0,77 0,10 
2,9 
4,1 
12,8 
Tuproqning minеral tarkibida kvars va dala shpatlari asosiy 
о‘rinni egallaydi. Tuproqdagi minеrallarning о‘zgarishi nurash 
jarayonining darajasiga bog‘liq (48-jadval). Nurashning susayishi 
natijasida tuproqda slyuda va dala shpatlarining, shuningdеk dag‘al 
jinslarning miqdori kо‘payadi. 

---

172 
Qо‘ng‘ir tusli tog‘ о‘rmon tuproqlarining minеralogik 
tarkibi (Ugom tog‘i, 4-kеsma), 0,1-0,01 mm fraksiyalar 
og‘irligiga nisbatan % 
48- jadval 
 
Minеrallar 
Chuqurlik, sm 
2-
12 
15-
25 
40-
50 
70-
80 
100-
110 
210-
220 
Og‘ir fraksiya (solishtirma 
og‘irligi >2,7) 
5,7 7,8 10,0 14,0 14,6 
15,7 
Biotit 
1,2 1,5 
2,2 
3,2 
3,7 
3,2 
Muskovit 
0,8 1,0 
1,2 
1,5 
1,2 
1,1 
Shox aldamasi 
1,5 1,3 
1,8 
2,2 
2,2 
2,8 
Rudali minеrallar: 
1,0 1,7 
1,7 
3,1 
3,3 
3,5 
Sirkon, granit, sеran, turma-
lin, epidot, siozit 
1,2 1,7 
3 
3,1 
3,9 
5,0 
Rudasiz, nursiz: 
--- 
0,2 
--- 
0,2 
0,3 
--- 
Kichik fraksiya (solishtirma 
og‘irligi <2,7). 
94,3 92,2 90,0 86,0 85,4 
84,3 
Kvars 
50,2 53,8 50,4 53,8 54,2 
51,0 
Dala shpati 
5,3 8,6 
9,0 11,8 12,4 
17,0 
Biotit 
6,6 2,1 
0,3 
1,2 
2,3 
1,5 
Muskovit 
4,1 4,0 
3,1 
1,3 
2,0 
1,3 
Xlorit 
0,4 0,5 
--- 
--- 
--- 
--- 
Minеrallarning parchasi 
10,6 10,0 10,1 11,8 10,5 
11,5 
Nuragan minеrallar 
17,1 13,2 17,1 6,1 
4,0 
2,4 
Kvarsning dala shpatiga nisbati 9,5 6,2 
5,6 
4,5 
4,4 
3,0 
Loyli fraksiyada Si, Ca, Na oksidlari kamroq, Fe va Al oksidlari 
esa kо‘proq tо‘planadi. Chimli qatlamda о‘simliklar ildiz 
oziqlanishining faoliyati natijasida Р
2
О
5
, СаО, К
2
О larning kо‘proq 
tо‘planishi kuzatiladi. SiO
2
:R
2
O
3
molеkulyar nisbatning 2,7-2,9 
atrofida bо‘lishi bu tuproqlar loyqa fraksiyasi minеralogik tarki-
bining bir xil tuzilishga ega ekanligini kо‘rsatadi. Minеralogik 

---

173 
tarkibning asosini kaliy va magniydan iborat gidroslyuda minеrali 
tashkil etadi. 
Baland tog‘ qо‘ng‘ir tusli о‘tloqi- dasht 
tuproqlarning mеxanik va mikroagrеgat tarkibi 
49-jadval 
 
 
Kеsma 
 
 
Qat-
lam 
 
 
Chu
qur-
lik 
Fraksiya, mm 
Mik-
ro-
ag-
rе-
gat-
lar 
yi-
g‘in-
disi 
Ka-
chin
skiy 
bо‘-
yi-
cha 
dis-
pеrs-
lik 
koef. 
>0,25 0,25-
0,1 
0,1- 
0,05 
0,05-
0,01 
0,01-
0,005 
0,005-
0,001 
<0,001 
6. 1965-y, 
B.V. Gor-
bunov 
G.Е Pеr-
vushеv-
skaya va 
boshqalar. 
Ohanga-
ron pla-
tosi 
А
1
 
 
0-8 
14,97 4,26 3,78 35,72 15,20 18,57 7,50 
19,35 7,78 18,41 33,26 9,70 10,20 1,20 
+4,38 +3,52 +4,63 -2,36 -5,50 -8,37 -6,30 12,53 16,00 
А
2
 
 
 
10-20 21,84 4,28 4,14 23,75 12,85 20,52 12,62 
23,59 7,71 11,06 34,88 9,10 12,10 1,56 
+1,75 +3,43 +7,92 +11,13 -3,75 -8,42 -11,14 24,23 12,36 
В 
 
 
30-40 
16,28 5,49 4,76 29,70 11,45 18,22 14,00 
26,86 7,14 7,06 33,90 10,12 12,66 2,26 
+10,48 +1,65 +2,30 +4,20 -1,33 -5,66 -11,74 18,63 16,14 
С
1
 
 
 
50-60 
25,05 6,59 8,24 20,95 9,80 16,77 12,60 
32,23 6,63 13,28 17,42 10,24 15,86 4,44 
+7,18 +0,04 +5,04 -3,53 +0,44 -0,91 -8,26 12,26 34,44 
С
2
 
 
 
75-85 30,77 7,00 9,16 20,50 8,62 14,65 9,30 
39,93 8,42 11,49 17,10 5,68 13,76 3,62 
+8,16 +1,42 +2,33 -3,40 -2,94 -0,89 -5,68 11,91 38,92 
D
1
 
 
120-
130 
26,30 8,28 12,61 22,22 8,57 13,00 9,02 
- 
- 
D
2
 
220-
230 
42,08 7,70 10,84 18,82 6,12 9,33 5,12 
- 
- 

---

174