O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi X. Q. Nomozov, sh. M. Turdimetov

Savollar 
1. Sug‘orishlar natijasida sur tusli qo‘ng‘ir tuproqlarning 
morfologik belgilarida qanday o‘zgarishlar yuz beradi? 
2. Qumli tuproqlar qanday xossa va xususiyatlarga ega? 
3. Taqirli tuproqlar mamlakatimizning qaysi mintaqalarida 
tarqalgan? 

---

70 
 
CHO‘L MINTAQASINING YARIM GIDROMORF VA 
GIDROMORF TUPROQLARI 
 
CHO‘L MINTAQASINING О‘TLOQI TUPROQLARI 
Chо‘l mintaqasining о‘tloqi tuproqlari sizot suvi chuqurligi 1-3 m 
bо‘lganda hosil bо‘ladi. Sizot suvlari tuproq qatlamlarini mо‘tadil 
namlab, tuproqlarning yuza qismida о‘tloqi tuproqlarga xos 
о‘simliklarning rivojlanishiga olib kеladi. О‘simlik qoldiqlarining 
aerob sharoitda parchalanishi natijasida tuproqning ustki qatlamida 
chimli qatlam shakllanadi va gumusning tо‘planishi kuchayadi. Shu 
sababli о‘tloqi tuproqlarda gumusning miqdori boshqa avtomorf 
tuproqlarga nisbatan ancha kо‘p bо‘ladi. Tuproqning о‘rta va pastki 
qatlamlarida glеyli, karbonatli va gipsli gorizontlarning rivojlanishi 
kuzatiladi. Tuproq kapillyarlari orqali tuzlarning harakati kuchayadi. 
О‘tloqi tuproqlarda kuchli shо‘rlanish jarayonlari hosil bо‘lib, 
shо‘rxoklarni rivojlanishga olib kеladi. 
Markaziy Osiyoning, shu jumladan О‘zbеkistonning chо‘l 
mintaqasida rivojlangan о‘tloqi tuproqlar Yevroosiyoning о‘rmon, 
о‘rmon dasht va dasht mintaqalarida taraqqiy etgan о‘tloqi 
tuproqlardan о‘zining och sur tusi, strukturasi va gumusining 
kamligi, karbonat va gipsli qatlamlarning mavjudligi bilan ajralib 
turadi. Chо‘lning issiq iqlimi ta’sirida о‘tloqi tuproqlar tarkibidagi 
ortiqcha namlikning bug‘lanishi shо‘rlanish va shо‘rxoklanish 
jarayonlarini vujudga kеltiradi. Yuqorida kо‘rsatilgan bеlgilar, 
hodisalar va jarayonlar chо‘l zonasida о‘ziga xos о‘tloqi tuproqlarni 
paydo bо‘lishi, rivojlanishi va tarqalishiga imkoniyat yaratadi. 
Hozirgi paytda о‘tloqi tuproqlarning dеyarli barcha maydonlari 
о‘zlashtirilgan. О‘zbеkiston hududida о‘tloqi tuproqlarning quyidagi 
guruhlari ajratiladi: 1) sug‘oriladigan о‘tloqi tuproqlar, 2) sug‘o-
riladigan о‘tloqi-allyuvial tuproqlar, 3) sug‘oriladigan о‘tloqi 
tuproqlar, 4) sug‘oriladigan taqirsimon-о‘tloqi tuproqlar.